روزنه اي به دنياي پژوهش (قسمت دوم)
نويسنده:دکتر حسين خنيفر
آغازگاه پژوهش
«يک فاصله صد هزار مايلي هم با قدم اول آغاز مي شود» «پرمودبترا» (1)مقدمه
جست وجوگري، جزء ذات شگفت انگيز انسان هاست که ريشه درکنجکاوي (2) و نهاد ناآرام انسان دارد. اين حالت، گاهي در جست و جوي درون اتفاق مي افتد که از نظر روان شناسان - در اين زمينه - بسيار زيباست که مي گويند: جست و جوگران درون خويش، جهان را کشف خواهند کرد (مک الري (3) و دوشر (4) ، 2001، ص 373) و در مباني ديني ما نيز اين مسئله به صورت «معرفت النفس» مطرح است و گاهي در جست و جوي پيرامون است، خواه با دانش خاص يا در راستاي رشته اي خاص باشد و گاهي نيز با کاوش در بعد فيزيکي و عناصر جهان، صورت مي گيرد. به هر صورت، همه اين تبحرها، تأمل ها، تلاش ها، حيرت ها، سئوال ها، پيش فرض ها، فرضيه ها و راه حل جويي ها و حلقه ارتباط جستن ها، ناشي از اين حس شگفت، يعني «روح جست و جوگر» در انسان است.در شماره قبل، کلياتي درباره تحقق بيان شد و از اين شماره، مي خواهيم با سه سؤال اساسي، بحث پژوهش را پي بگيريم.
1. آغازگاه پژوهش کجاست؟
2. تمهيدات لازم براي پژوهش چه مي باشد؟
3. الفباي پژوهشگري چيست؟
آغازگاه پژوهش
به گمان بسياري از ارباب تحقيق، آغاز تحقيق، گاهي يک سئوال (5)، مسئله (6)، مشکل، معضل، بيماري، رابطه بين چند متغير (7)، سفارش يک مؤسسه، فراخوان خاص و حتي گاهي يک الهام يا شهود (8) مي تواند باشد و براي انجام تحقيق پيرامون آن در دنياي معاصر، نياز به آشنايي با روش علمي (9) داريم.تعريف علم
اسميت (10)(1370)، علم را «بهترين معرفت نظام يافته مي داند که بر حسب دقيق ترين و کامل ترين روش هاي تحقيقي به دست آمده است و در حال حاضر، در دسترس مي باشد و هدف آن، رسيدن به حق و حقيقت است» (راداک، 1988).تعريف روش علمي
طبق تعريف کرلينجر، «روش علمي، فرايندي نظام يافته، کنترل شده (11)، تجربي (12) و انتقادي (13) درباره پديده هاي طبيعي است که روابط احتمالي بين آنها، به وسيله نظريه و فرضيه (14) هدايت مي شود» (کرلينجر، 1377، ج 1).ويژگي هاي تحقيق علمي
هر تحقيق علمي، داراي ويژگي هايي است که عبارتند از:1. تحقيق علمي، يک امر نظام مند است.
در تحقيق علمي، بايد اصول و قواعد لازم رعايت شود و استفاده از روش آزمايش و خطا، گرچه در بعضي موارد ممکن است مورد استفاده واقع شود؛ اما به ندرت، يک تحقيق علمي، نتيجه چنين اعمالي است. همچنين محقق نبايد تنها به دنبال اطلاعات پراکنده و متفرقه باشد (هومن، 1368).
2. تحقيق يک امر عيني (15) است
يک تحقيق علمي، بايد از عينيت لازم برخوردار باشد و به عبارت ديگر، نتايج يک تحقيق، نبايد متأثر از رأي و نظر شخصي و اعمال سليقه فرد باشد؛ بلکه بايد افراد متفاوت، برداشت واحدي از آن داشته باشند.
3. قدر ت تعميم پذيري تحقيق علمي
نتايج تحقيق را بايد بتوان به موارد مشابه تعميم داد؛ گرچه تعميم پذيري، فقط در صورتي ميسر است که اسلوب و روش تحقيق، به صورت جامع صورت گرفته باشد.
4. تکرارپذيري تحقيق علمي
يک تحقيق، در صورتي قابل پذيرش است که قابليت تکرار داشته باشد؛ يعني در مکان ها و زمان هاي ديگري بتوان همان تحقيق را انجام داد؛ تا از مقايسه موقعيت هاي اجرايي مشابه، يک قانون و قاعده به دست آيد.
5. قابليت مشاهده و استناد عيني
تحقيق علمي، بايد نتيجه مشاهدات و استنادات عيني باشد؛ تا بتوان صحت و سقم نتايج بدست آمده را آزمايش کرد و به عبارت ديگر، يک محقق، تنها داراي يک سري اندوخته هاي ذهني منحصر به خود نيست؛ اما در عين حال، مي توان تحقيق علمي را در فضاي علوم انساني نيز با روش علمي و بدون اتکا بر تجربي بودن انجام داد.
6. قاعده افزايندگي
در ميان صاحب نظران، اين جمله، معروف است: «هر تحقيق، بايد علم را يک قدم به جلو ببرد» (لاور، 1380). افزايشي بودن، به مفهوم انباشته کردن اطلاعت نيست؛ بلکه در هر تحقيق بايد مطلب تازه اي کشف و به علم، اضافه شود.
7. دقت پژوهشي
در هر تحقيق، آن چه که بايد بيش از همه مورد توجه قرار گيرد، دقت است. به همين خاطر، اگر اطلاعات به دست آمده در يک تحقيق از دقت لازم برخوردار نباشند، نتايج آن ارزش ندارد(نادري، نراقي، 1384).
8. شجاعت ارائه يافته ها
نتايج تحقيقات، هميشه مطابق ميل و نظر محقق و يا ديگر دست اندرکاران نيست. محقق در چنين شرايطي، بايد نتايج تحقيق را ارائه نموده، هيچ ترسي و وحشتي براي بيان نتايج، نداشته باشد.
9. شکيبايي و تأمل
از آن جا که هر فعاليت پژوهشي، هم ديربازده است و هم آثار آن مشهود نيست، ممکن است افراد کم تحمل و ناشکيبا، در مراحل مختلف تحقيق، گرفتار يأس و نااميدي شده، از فعاليت هاي خود دست بردارند. به همين جهت، صبر و شکيبايي، از ضروريات اين گونه فعاليت هاست.
10. تخصص گرايي
داشتن اطلاعات لازم در زمينه موضوع مورد تحقيق و همچنين اطلاع از اصول و روش هاي تحقيق، مانند شيوه جمع آوري اطلاعات، نمونه گيري، چگونگي تجزيه و تحليل اطلاعات، گزارش نويسي و استفاده از منابع، براي محقق، ضروري است.
11. استفاده از تعاريف علمي (مفهومي و عملياتي)
در تحقيق علمي، هر يک از متغيرهاي به کار رفته در تحقيق، بايد روشن و تعريف شده باشند؛ به نحوي که کار محقق، براي محققان ديگر، کاملا قابل فهم و در صورت لزوم، به وسيله آنها قابل تکرار باشد.
هدف هاي روش علمي
اهداف روش علمي را مي توان به چهار دسته زير تقسيم کرد:1. کشف روابط موجود بين پديده ها
بخش عمده اي از اهداف روش هاي علمي، کشف روابط ميان پديده هاي مختلف است؛ زيرا پديده ها ممکن است همبستگي ظاهري با همديگر داشته باشند؛ اما روابط علت و معلولي بين آنها وجود نداشته باشد. به دو مثال زير، توجه کنيد:
الف) آيا روستانشينان ميهمان نوازتر از مردم شهرنشين هستند؟ شايد به ظاهر کسي اين را به يک پديده خاص ربط دهد؛ در حالي که ممکن است متغيرهاي زياد ديگري، در اين رابطه وجود داشته باشد. در اين مثال، محقق به دنبال اين است که رابطه زندگي در روستا و ميهمان نوازي را بداند.
ب) چه گروهي از افراد جامعه، نسبت به پرداخت ماليات تعلل مي ورزند؟ شايد ظاهر اين پديده، در رابطه با نداري باشد؛ در حالي که در يک تحقيق علمي، ممکن است مشخص شود که اين پديده، در رابطه با عدم سياست هاي تشويقي و تنبيهي مسئولين مربوط مي باشد.
2. تبيين پديده ها و روابط در روش علمي
هدف از جمع آوري اطلاعات گوناگون و تجزيه و تحليل آنها، صرفاً تبيين روابط بين پديده ها و در حد امکان، اثبات رابطه علت و معلولي موجود در بين آنهاست. در مثال ذکر شده، مي توان ميهمان نوازي روستاييان را به نوع زندگي آنها و از بين بردن يکنواختي در برخورد با هر تازه واردي و يا کسب خبر و اطلاعات جديد از تازه واردها مربوط دانست و يا اين که مي توان علت را به برخي ارتباطات اجتماعي که در محيط روستا براي يک روستايي، از لحاظ پذيرايي از ميهمان وجود دارد، مرتبط دانست.
3. پيش بيني رويدادها
يک محقق، در پي اين است تا با توجه به دو هدف ذکر شده، هدف ديگري را به دست آورد و آن، توان پيش بيني و رويدادها، در موقعيت هاي خاص است؛ مثلاً اگر ميان نوع خاصي از ابرها و بارش باران، رابطه اي وجود داشته باشد، مي توان پيش بيني کرد که در هنگام مشاهده چنين ابري، بارندگي روي مي دهد.
4. کنترل اثرات رويدادها
سه هدف ذکر شده فوق، براي رسيدن به کنترل اثرات رويدادهاست. پيشرفت هاي فن آوري در جهان معاصر، حاصل همين توان کنترل پديده هاست. پيشرفت هاي علوم فضايي، علوم پزشکي، علوم رفتاري و...، همه ناشي از توان کنترل بشر، در پديده هاي موثر در اين علوم است که با توجه به کشف، تبيين و پيش بيني پديده ها، حاصل شده اند. نکته مهم آن است که کنترل پديده ها در علوم انساني، بسيار پيچيده تر و مشکل تر از علوم پايه مي باشد.
مراحل روش علمي
روش علمي، «فرايند جست و جوي منظم، براي مشخص کردن يک موقعيت نامعين است». در مرحله آغازين (مرحله اول)، پژوهش گر با ملاحظه يک وضعيت غير قابل انتظار که براي او مبهم و يا ناآ شنا جلوه مي کند، برانگيخته مي شود و يا به قول «ديويي»، با يک موقعيت نامعين، رو به رو مي شود (بازرگان، 1379، ص 23).تمهيدات
در اين مرحله، وقتي با فرايند ورود به تحقيق آشنا شديم، بايد بدانيم که ايجاد و ساخت يک موضوع، بسيار مهم است. شايد يکي از حساس ترين و مهم ترين بخش هاي پژوهش، جست و جو و ارائه موضوعات خوب، قابل فهم، قابل تحقيق و قابل تبديل به عناوين مناسب تحقيق باشد.موضوع (16) چيست؟
به گمان برخي صاحب نظران، موضوع، «مجموعه واژگاني منتزع از مسئله يا سؤال اوليه تحقيق است» و داراي ويژگي هاي زير است:1. کلي است (وسيع).
2. زمينه است (ابعاد مختلفي را دربر دارد)؛ مثل دريا.
3. مقدمه ورود به بحث و جست و جو است. (موضوع، درگاه جست و جوست).
مثال: تأثير تشويق بر موفقيت
از اين رو، موضوع، بهتر است تبديل به عنوان شود.
عنوان (17) چيست؟
عنوان، اخص از موضوع است و شامل «واژگاني است که محدوده پژوهش را مشخص مي کند» و داراي ويژگي هاي زير است:1. جزئي است.
2. محوري است (مثل جويبار).
3. عامل ظهور متغيرها و کلمات کليدي است. حال به عنوان نمونه، همان مثال قبل را تبديل به عنوان مي کنيم؛
در اين صورت: «تأثير تشويق (18) معنوي و مادي، بر ميزان رشد علمي جوانان دانشجو» عنوان قرار داده مي شود. همان گونه که مي بينيم، موضوع، وقتي اخص مي شود، تبديل به عنوان مي گردد و عنوان گويا، متغيرهاي شاخص را در دل خويش، به همراه دارد. اين پس زمينه، باعث مي شود تا پرداختن به مراحل بعدي تحقيق، راحت تر شود؛ زيرا تبديل موضوع به عنوان، نتايج زير را به همراه دارد:
1 - شفافيت (19) موضوع هويدا مي شود.
2 - محدوده موضوع، روشن تر مي شود (چون در موضوع تأثير تشويق بر رشد مطرح شده بود و اين مي تواند همه ابعاد سني، شغلي، روحي، رواني، مادي، معنوي، و جنسيتي (زن و مرد) را در بر بگيرد و علاوه بر اينها وقتي آن را تبديل به عنوان مي کنيم، فوايد ديگري نيز به همراه دارد:
2-1. دامنه آن را تعريف کرده ايم.
2-2. متغيرهاي مادي و معنوي را در آن تفکيک کرده ايم.
3-2. بعد متغير رشد علمي را نسبت به مقوله کلي رشد، برجسته کرده ايم.
2-4. خواننده عنوان، به راحتي در مي يابد که ما در چه محدوده اي و با چه آزمودني هايي سر و کار داريم.
3. پرداختن به آن، راحت تر صورت مي گيرد.
4. جست و جوي اطلاعات، (20) مشخص تر مي شود.
5. پيراهه روي، کاهش مي يابد.
6- يافته هاي مرتبط تر گزيده مي شوند.
7. تلاش محقق در رد يا تأييد فرضيه هاي تحقيق، آسان تر صورت مي گيرد.
موضوع يابي
پس از تشخيص ضرورت تحقيق، اولين مسئله اي که براي محقق وجود دارد، انتخاب موضوع تحقيق است. موضوع تحقيق، طرح يک مشکل است که محقق در جست وجوي يافتن پاسخ و يا راه حل آن است. محقق نبايد به اميد اين که موضوع خود را در اواسط کار مشخص کند، يک فعاليت پژوهشي را شروع کند، تحربه نشان داده که انتخاب موضوع، گرچه امري ساده به نظر مي رسد، ولي براي دانشجويان تازه کار، امري دشوار است (شبلي، 1369).عوامل مؤثر در انتخاب موضوع تحقيق
الف) کنجکاوي انسانانسان براي ارضاي حس کنجکاوي خود، به دنبال راه حل معقولي براي معماها و مشکلات است. به همين جهت، تمايلات انسان براي پاسخ گويي به معماهاي موجود، يکي از منابع انتخاب موضوع تحقيق است؛ زيرا افرادي که با معما و يا مشکلي برخوردي مي کنند، تا زمان حل مشکل، گرفتار نوعي تنش رواني هستند که همواره آنها را به فعاليت براي حل مشکل وادار مي کند و اين، از شاخص هاي آدم هاي محقق است.
ب) نياز و ضرورت
نيازهاي موجود هر محقق و يا جامعه اي، ممکن است او را وادار به انتخاب موضوع کند. اين نياز، ممکن است نوعي الزام باشد؛ مثل پروژه هاي کارشناسي، پايان نامه هاي کارشناسي ارشد و دکترا.
ج) بضاعت علمي
انتخاب هر موضوع تحقيقي، متأثر از بضاعت علمي محقق است؛ يعني کساني که در رشته خاصي تجربه و اطلاعات داشته باشند، در انتخاب موضوع در همان زمينه، آمادگي بيشتري دارند.
د) تجربه
فعاليت هاي قبلي محقق در امر پژوهش، آمادگي و انگيزه بيشتري در او ايجاد مي کند؛ ضمن اين که هر تجربه تحقيقي، هموار کننده تحقيقات بعدي مي شود.
ه) محدوديت ها
توجه به محدوديت ها ي محيطي و عوامل باز دارنده، مي تواند در انتخاب موضوع و نوع تحقيق، مؤثر باشد؛
براي مثال، اگر محدوديت هايي همچون کسب اجازه از مسئولان و يا صرف هزينه هايي زياد و زماني طولاني براي اجراي تحقيق، لازم باشد، اين نوع محدوديت ها، مي توانند در انتخاب موضوع، مؤثر باشند.
معيارهاي انتخاب موضوع تحقيق
براي انتخاب يک موضوع تحقيقي، معيارهاي زير بايد مورد توجه قرار گيرند:1. موضوع تحقيق، بايد نو و تازه باشد.
هر تحقيق، بايد مسئله اي تازه را مورد بررسي قرار دهد. اگرچه در بعضي مواقع، تکرار تحقيق گذشتگان جهت مقايسه اثرات پديده اي در دو محيط و يا در دو زمان، لازم است، اما هميشه نمي توان به استناد اين ضرورت، به دنبال تکرار تحقيق گذشتگان رفت؛ بلکه هر تحقيق بايد حرفي تازه براي گفتن داشته باشد.
2. اولويت داشته باشد
در هر زمان، مشکلات متعددي در جامعه و در پيش روي محقق است که حل همه آنها و تحقيق درباره آنها در زمان مشخصي، امکان پذير نيست. در اين صورت، براي انتخاب موضوع تحقيق، بايد موضوعي انتخاب شود که داراي اولويت باشد.
3. محدوديت دامنه تحقيق (نه خيلي کلي باشد و نه خيلي جزئي)
يک موضوع تحقيقي، نه بايد آن قدر کلي و مبهم باشد که نتوان آن را اجرا کرد و نه آن قدر جزئي باشد که ارزش اجرا نداشته باشد. به دو مثال زير توجه کنيد:
الف) موضوع کلي: «بررسي عوامل مؤثر بر پيشرفت جامعه». چنان که پيداست، موضوع پيشرفت جامعه، بسيار گسترده و کلي است.
ب) موضوع خيلي جزئي: «مقايسه پاداش ده هزار توماني، در مقايسه با پاداش پانزده هزار توماني، براي حضور به موقع کارمند در محل کار» اين موضوع نيز چنان جزئي است که ارزش تحقيق ندارد.
4. قابليت اجرا داشته باشد
بعضي موضوعات، فقط در حد ذهن انسان هستند و امکان اجراي آنها وجود ندارد و يا اين که با شرايط موجود، مانند امکانات و فن آوري جديد، امکان انجام آنها وجود ندارد. در اين صورت، چنين موضوعاتي، نبايد انتخاب شوند (رياحي، 1372).
5 - داشتن بضاعت علمي
محقق بايد موضوعي را انتخاب کند که در زمينه آن، اطلاعات کافي داشته باشد.
6. پيش بيني مشکلات و محدوديت ها
محقق در انتخاب موضوع، بايد به محدوديت هاي زماني، اجرايي، اتفاقات،خسارت ها و مشکلات، در پيش رو دارد، آگاه باشد و با توجه به آن محدوديت ها، موضوعي را انتخاب کند تا باعث گمراهي در نتيجه گيري نشود.
بعضي از تحقيقات، ممکن است فقط در زمان خاصي لازم باشند و يا ارزش اجرا داشته باشند و اگر در آن زمان اجرا نشوند، نتايج آنها در زمان ديگر، کاربردي ندارد. (اين نوع محدوديت ها در تحقيقات عملي و کاربردي، بيشتر مطرح هستند).
7. مختصر و گويا بودن موضوع
موضوع تحقيق، بايد در حد امکان، ساده و بي پيرايه باشد و هيچ مطلب مبهمي نداشته باشد و به عبارت ديگر، موضوع بايد مختصر، مفيد و گويا باشد.
8. موضوع تحقيق، نبايد از بديهيات باشد
اگر موضوع تحقيق درباره با پديده اي باشد که از اصول مسلم و پذيرفته شده براي همه باشد، اين موضوع، از بديهيات است و نبايد انتخاب شود؛ زيرا پاسخ سؤالات مربوط به آن را همه مي دانند و فعاليت تحقيقي در اين زمينه، کاري بيهوده است. به مثال زير توجه کنيد:
«بررسي رابطه ميان بارندگي و حجم آب رودخانه هاي منطقه الف»؛
در اين موضوع تحقيق، همه مي دانند که اگر باران بيشتري ببارد، آب رودخانه نيز بيشتر مي شود. بنابراين، تحقيق بالا، تحقيق يک موضوع بديهي به شمار مي آيد و بايد از انتخاب آن پرهيز شود.
قاعده کلي براي بيان موضوع تحقيق:
موضوع تحقيق بايد چنان نوشته شود که در آن سؤالات زير به روشني پاسخ داده شوند (نادري و همکاران، 1371، ص 7):1. چه کسي؛ يعني پژوهش در مورد چه کسي و يا چه کساني انجام مي شود؟
2. چه متغير و يا متغيرهايي؛ يعني پژوهش در مورد چه متغير يا متغيرهايي است و يا چه عواملي مورد تحقيق قرار مي گيرند؟
3. چگونه؛ يعني پژوهش چگونه انجام مي گيرد؟ آيا ارتباط بين دو يا چند متغير تعيين مي شود؟
آيا عواملي دستکاري و تأثير آنها اندازه گيري مي شود؟ آيا مقايسه دو پديده است؟ آيا صرفاً توصيف پديده هاست؟
4. کجا؛ يعني پژوهش در چه محيطي انجام مي گيرد؟
5. چه وقت؛ يعني پژوهش در چه محدوده زماني انجام مي گيرد؟
تا اين جا با اهميت وجود يک مسئله ارزشمند براي تحقيق يا داشتن موضوعي که دغدغه آميز است، آشنا شديم و دريافتيم که هنر محقق، تبديل دغدغه يا بحث به يک موضوع و سپس استخراج عنوان يا عناوين مختلفي از دل آن است.
نبايد فراموش کنيم که اين مباحث، با مقوله انجام يک تحقيق کلاسي متفاوت است؛ چون در انتهاي اين سلسله مقالات، ما به شيوه هاي ديگري مانند موارد دانشگاهي مورد استفاده دانشجويان اشاره مي کنيم که برخي عبارتند از:
1. تحقيق کلاسي (مروري) و تکاليف درسي.
2. تدوين مقالات (مروري - علمي).
3. تدوين مقالات (علمي - پژوهشي).
4. تدوين مقالات (علمي - ترويجي).
5. تدوين سخنراني (چارچوب سخنراني نحوه ارائه از آغاز تا فرجام).
6. تدوين گزارش درسي.
7.تدوين گزارش علمي - کلاسي.
8.آيين گزارش نويسي.
بنابراين، اساس بحث ما در اين جا انجام کار علمي - پژوهشي است که از موضوع آغاز مي شود و به مرحله تحليل اطلاعات و نتيجه گيري مي رسد؛ چه اين کار در حوزه تاريخ، ادبيات، علوم پايه و علوم انساني باشد و چه علوم رفتاري يا روان شناسي. در هر صورت، هدف ما، باز کردن دريچه اي به سمت پژوهش، با رويکرد علمي است. براي فرجام بحث اين مقاله، مراحل تفضيلي اجراي طرح تحقيق را يادآور مي شويم.
مراحل تفصيلي تحقيق
بعد از انتخاب موضوع و ساخت عنوان مناسب و مطلوب و قابل مطالعه از آن، دوازده مرحله زير را به عنوان مراحل تفصيلي تحقيق يادآور مي شوند (بازرگان و ديگران، 1379، ص 24).4. بيان گزاره هاي مسئله (هدف / فرضيه / سؤال ها)
5. مشخص کردن متغيرها
6. تعيين ابزار مطالعه
7. مشخص کردن محدوده مطالعه (جامعه) و (نمونه مطالعه)
8. انتخاب روش تحقيق
9. جمع آوري اطلاعات
10. تنظيم و خلاصه کردن اطلاعات و داده ها
11. تحليل و نتيجه گيري
12. تدوين گزارش و ارائه يافته ها
مهم ترين، اساسي ترين و تعيين کننده ترين بخش تحقيق، بيان مسئله است که سعي مي کنيم در ادامه اين سلسله مباحث، آن را بررسي کنيم.
تمرين
1. به طور مختصر، فرق بين موضوع و عنوان را بنويسيد.2. براي موضوعات زير، عناوين مناسب بسازيد:
2-1. آگاهي انسان از علم تغذيه و سلامتي.
2-2. اطلاعات انسان از پيشينه تاريخي و تحليل وقايع.
2-3. ارتباط صنعت وکاهش بيکاري.
2-4. ارتباط معنويت و شادزيستي انسان.
3. هدف هاي روش علمي را نام برده هر کدام را به طور مختصر توضيح دهيد.
مطالعه موردي
اگر دانشجويي علاقه مند باشد که پيرامون انگيزش و ميزان پيشرفت، تحقيقي را آغازکند، با توجه به مباحث اين مقاله، چه موضوعي را پيشنهاد مي دهيد؛ و چه عنواني را براي آن مناسب مي دانيد و مهم ترين واژه هاي پژوهشي او براي جست و جوي اطلاعات کدامند؟واژه نامه
1. Peymod(butra(2004
2. Curious
3.(Mc Elree , B (2001
4.(Dosher , B. A. (2001
5. Question
6.Problem
7.Variable
8.Intuition
9.Scientific Method
10. Smith
11. Controlled
12. Empirical
13.Critical
14. Hypothesis
15. Objective
16. Subject
17.Title
18. Encouragement
19.Transparency
20. Information
منابع:
1- عباس بازرگان، زهره سرمد، الهه حجازي روش هاي تحقيق در علوم رفتاري، انتشارات آگاه، تهران 1379.
2. علي دلاور، روشهاي تحقيق در روان شناسي و علوم تربيتي، ويرايش 3 ، انتشارات رشد، تهران 1381.
3. فرد ان کرلينجر، مباني پژوهش در علوم رفتاري، ج 1، ترجمه حسين پاشا شريفي و جعفر نجفي زند، انتشارات آواي نور. تهران 1377.
4. عزت الله نادري و مريم سيف نراقي، روش هاي تحقيق و چگونگي ارزشيابي آن در علوم انساني، انتشارات بدر. تهران 1384.
5. حيدرعلي هومن، شناخت روش علمي در علوم رفتاري، انتشارات پارسا، تهران 1380.
6. Blanger , J (2002) Teacher as Researcher New york Teacher College. Columbia University.
7.(Mc Elree , B.& Dosher , B. A (2001
serial Position and set size is short - term memory: the time course of recognition. Journal of experimental Psychology: General 118
8. Rudduck , J (1988)changing the world of the classroom by understanding it: A review of some aspects of the work of lawernse sten house. Journal of Curriculum and supervision 41 (1
hkhanifar@ yahoo. com مجله پرسمان
