آداب تلاوت قرآن (8)

تأثيرپذيري از پندهاي قرآن

دل سپردن به آيات الهي

قرآن، کتاب هدايت و رستگاري، به منظور پرورش فطرت انسانها نازل شده است. اما فقط در کساني اثر مي گذارد که قلب و روحشان زنده باشد، و دلهائي زنده و بيدارند که نسبت به آيات الهي، تأثيرپذيري عميقي دارند.
لذا در کتب معتبر اخلاق، از جمله کتاب پر محتواي « معراج السعاده » در بيان آداب باطنيه ي قرائت قرآن، مسئله تأثيرپذيري قاري، به هنگام تلاوت، مطرح گرديده است.
قرآن، طي 6666 آيه ي نوراني خود، مطالب گوناگوني را بيان مي دارد، و چون اين پيک آسماني، کلام مستقيم الهي است، لازم است که قاري قرآن، بريده از همه کس و همه جا، دل و جان، به آيات حياتبخش آن بسپارد. و اين دل سپردن، بايد به گونه اي باشد که هر مطلب و هر اشاره اي، در او اثري عميق بگذارد.
مثلا اگر به آيه اي رسيد که خبر از کيفر و عذاب مي دهد، آن چنان بر خود بلرزد که گوئي خود او مشمول اين عذاب دردناک خواهد شد.
و چون به آيه اي رسيد که حاکي از وسعت رحمت و وعده ي مغفرت الهي است، شاد و مسرور و اميدوار گردد.
و هنگامي که به توصيف بهشت رسيد و دانست که خداوند مهربان، براي ميهمانان بهشتي، چه نعمت هاي شگفت انگيزي را قرار داده است،
کلوا و اشربوا هنيئا بما کنتم تعملون، متکئن علي سرر مصفوفه و زوجناهم بحور عين.
« و خطاب شود که ( از هر نعمت خواهيد ) بخوريد و بياشاميد، شما را گوارا باد پاداش اعمال نيکي که انجام داديد. در حالي که نزديک هم بر تخت ( عزت ) تکيه زده اند و ما حورالعين را همجفت آنان گردانيده ايم. » (1)
چنان شوقي در دلش ايجاد گردد که گوئي مي خواهد از شدت خوشحالي، به پرواز درآيد. و اگر به آياتي رسيد که خبر از لحظه هاي تکان دهنده و هولناک جهنم مي دهد:
تصلي نارا حاميه، تسقي من عين انيه
« پيوسته در آتش فروزان دوزخ معذب هستند، و از چشمه آب گرم جهنم آب نوشند. » (2)
چنان خوفي در او ايجاد شود که گوئي صداي شيون اهل جهنم را دارد مي شنود.
و زماني که به ذکر صفات جلال و اسماء خداوند متعال رسيد، به ياد عظمت و بزرگواري پروردگار، خاضعانه سرتسليم و بندگي فرود آورد.
عالم رباني مرحوم ملااحمد نراقي، در پايان آن مبحث، در دو جمله ي کوتاه، نتيجه گيري مي کند که :
« مقصود کلي از تلاوت قرآن، رسيدن به اين حالات است در دل و عمل، والا تنها جنبانيدن زبان، کاريست بسيار آسان »(3)

حالت مؤمنان به هنگام تلاوت

اسوه ي تقوا و پرهيزکاري، حضرت اميرالمؤمنين عليه السلام، در خطبه ي معروف « همام » در بيان اوصاف پرهيزکاران، به حالت تأثيرپذيري آن پاک جانان، به هنگام تلاوت قرآن، اشاره مي فرمايند که با نقل فرازي از آن خطبه، اين صفحه را متبرک مي سازيم:
« ... پس هر گاه به آيه اي برخورند که اميدواري در آن است، به آن طمع مي نمايند و با شوق به آن نظر مي کنند. مانند آن که پاداشي که آيه از آن خبر مي دهد، در برابر چشم ايشان است و آن را مي بينند.
و هر گاه به آيه اي برخوردند که در آن ترس و بيم است، گوش دلشان را به آن مي گشايند، چنان که گويا شيون و فرهاد اهل دوزخ در بيخ گوشهايشان است.» (4)

مخاطب پروردگار شدن

يکي از حالات تأثير پذيري اينست که قاري خود را مخاطب پروردگار قرار دهد. بدين سان که وقتي آفريدگار بزرگ خطابي مي فرمايد، از امر يا نهي يا موارد ديگر، تلاوت کننده چنان تصور نمايد که جهت خطاب بسوي اوست.
« بهترين خطاب، خطاب ( يا ايها الذين آمنوا ) است. که خدا بندگانش را با اين لقب افتخارآميز مخاطب کند و بفرمايد : اي مؤمنين !
از امام ششم عليه السلام نقل شده که فرمود :
لذت شنيدن اين آهنگ، شيريني اين خطاب، آن قدر گوارا است که رنج دستور بعدي را انسان به آساني تحمل مي کند.
يا ايها الذين آمنوا کتب عليکم الصيام. (5)
اي کساني که ايمان آورديد، بر شما هم روزه داشتن فرض گرديد. »(6)
« اين که در روايت آمده است که هر گاه شنيدي « يا ايها الذين آمنوا » خوانده مي شود، در پاسخ بگو : « لبيک »، معلوم مي شود اين خطاب هم اکنون نيز هست و قرآن همواره با انسان سخن مي گويد. وگرنه « لبيک » چه معني دارد؟
بنابراين، قرآن خواندن يعني سخن خدا را شنيدن. لذا جا دارد در جائي که قرآن خطاب به مؤمنان مي کند، انسان پاسخ « لبيک » بگويد، و البته نه تنها در زبان که در عمل به سخنان الهي، لبيک گويد. »(7)

پی نوشت‌ :

1- سوره ي طور - آيات 19 و 20 .
2- سوره ي غاشيه - آيات 4 و 5 .
3- معراج السعاده - ص 667 .
4- نهج البلاغه فيض الاسلام - خطبه 184 .
5- سوره ي بقره - آيه 183 .
6- تفسير موضوعي قرآن - جلد يکم .
7- ماهنامه پاسدار اسلام شماره 42 - مقاله آيت الله جوادي آملي .

منبع:کتاب آداب تلاوت قرآن

تصاوير زيبا و مرتبط با اين مقاله