عرفه، روز دلدادگی
شانههای متلاطم امروز، از مرور اشکهای حسین علیهالسلام آمده است. گُلِ آوایی در رگانِ لحظههای دشت جاری است. هوای تبدارِ عشق از دلِ کلمات عرفات برمیخیزد. هر واژه، قطعه فراگیر شوق و دریایی پر از مرهم بر کویر دلتنگیها است. عرفه، سرمایه معنویِ حاصل از سوز و گدازهای حسین علیهالسلام است. بضاعت خیسِ دلدادگی و وصالِ در دسترس است. معبودا! پارههای دل ما را با حاضران در وادی آسمانی عرفات، قرین ساز و با قلم گرفتن بر خطاهای دیروز، این قطراتِ اُنس را رهتوشه فردای معادمان کن.
دیدگاه بزرگان نسبت به نیایش
امام خمینی (رحمت الله علیه) دعا و نیایش را منشأ حرکت و رهایی از ظلمت میداند و میفرماید: «توجه به مبدأ موجب میشود که انسان علاقهاش به خود کم شود و نه تنها مانع فعالیت نمیشود، بلکه فعالیت هم میآورد... . ادعیه انسان را از ظلمت نجات میدهد.» از نگاه استاد شهید مطهری رحمت الله علیه ، نیایش راستین به مشاهده لطف الهی و تماس مستقیم با ذات حق تعالی خواهد انجامید. علامه محمدتقی جعفری رحمت الله علیه نیز چنین مینگارد: «اگر میخواهید تمام شئون زندگیِ شما اصالتی به خود گرفته و قابل تفسیر بوده باشد، بروید دمی چند در حال نیایش باشید.» نکته قابل توجه اینکه هر چه میزان معرفت در انسان فزونتر باشد، پرواز در آسمان عرفان و نیایش سبکبالتر صورت میگیرد. امام حسین علیهالسلام فاتح قلّههای نیایش، اوج عرفان و معرفت را در زمینههای حرکت و پویایی، تماس با حق و اصالتبخشی به زندگی در دعای پرنغز عرفه به نمایش گذاشته و با این شناخت والا، عالمیان را در حسرت عشقِ خود گداخته است.
نیایش در ادب پارسی
نیایشْگران پاکسیرت با سُرایش زمزمهها و نجواهای جاودانه و واداشتن واژهها به کُرنش رویاروی حق، خداپسندانهترین زندگی و پربهاترین شیوه بندگی را برای خویش پیریزی کردند:
دل گفت وصالش به دعا باز توان یافت عمری است که عمرم همه در کار دعا رفت
از دیرباز شاعران پارسای پارسیزبان، دیوان خویش را به زیور نیایش آراستهاند و «با نامِ بهترین سرآغاز» دیباچه سخن را از جنبههای درخشانِ مناجات معطّر ساختهاند. ابیاتی از این دست فراوانند:
از تو عذر گناه میخواهم
چون تو گفتی: بخواه، میخواهم
مگرم رحمت تو گیرد دست
ورنه اسباب ناامیدی هست
گر ببخشی تو، جای آن دارم
ور بسوزی، سزای آن دارم
ضمیرم را سپاس اندیشه گردان
زبانم را ستایش پیشه گردان
حتی راز و نیاز به گونه نثر مسجّع نیز در ادبیات غنی و جذّاب ما توجه بسیاری از سوتهدلان را به خود معطوف داشته است که با دلنوشتههای پرگداز و ماندگار خواجه عبداللّه همراه شوند و بگریند که «الهی آن ده که آن به».
استجابت دعا
از کتابهای شریف روایی، سخنان گهربار و ارزنده پیشوایان دین در زمینه استجابت دعا به دست میآید که میتوان فهرستوار تحت عناوین زیر به برخی از آنها اشاره کرد: شرایط استجابت دعا عبارتند از: شناخت خدا، عمل شایسته، غذای حلال و حضور قلب؛ موانع استجابت دعا عبارتند از: گناه و منافات داشتن با حکمت خداوندی؛ انواع اجابت دعا عبارتند از:به گونه ذخیره شدن، به صورت برآورده شدن در دنیا و از راه دفع بلا. سخن اساسی اینکه نیایشهایی که به استجابت نمیرسد، نمیتواند دلیلِ بیهوده بودن نیایش باشد؛ زیرا خودِ یاریطلبی و تقاضای مطلوب از بارگاه خداوندی، موجب نزدیکی به خداست که نوعی از کمال به شمار میآید.
عرفات، پذیرای نیایشهای حسینی
عرفات، منطقهای خارج از محدوده حرم و در شرق مکه با مساحت حدود هجده کیلومتر مربع است. در شمال شرقی عرفات، جبل الرحمه (کوه رحمت) است که روایت شده رسول خدا صلیاللهعلیهوآله خطبه حجة الوداع را بر فراز آن ایراد فرمود. سرور آزادگان جهان، حسین بن علی علیهالسلام دعای جاودانه خویش را در دامنه این کوه خواند. عرفات همچون رصدگاهی است که رو به بینهایت نصب شده است و نیایشکنندگان، با دوربینهای مختلفی آن بینهایت را نظاره کردهاند. سلام بر عرفات، صحرای شورگستر سرشار از عشق که پذیرایِ نیایشهای حسینی است و درود بر دلهای کربلاییِ حاجیان که از زمزمههای اشکبارشان، آن بیابان، عطر بارانِ معرفت گرفته است.
تداعی رحمت
عرفه و عرفات، تداعیبخش رحمت و آمرزش است. در روایتی، بزرگترین جُرم برای آن گروه از اهلِ عرفات در نظر گرفته شده که از عرفات باز میگردند و گمان میکنند مورد بخشش قرار نگرفتهاند.
در این زمینه، متون روایی دریچههای روشن امید را چنین میگشایند که پس از گذشتِ ماهِ مبارک رمضان و آمرزیده نشدن شخص، او میتواند از فرصت روز عرفه با شرایط کامل آن برای آمرزش خویش بهره بَرَد. بر هیچکس پوشیده نیست که این جایگزینی، بر مقام ویژه عرفه دلالت میکند.
عرفه، یادآور نیازهای عزتمند
بارها در نماز، دلاویز و سرمستِ توحید، خدا را بینیاز خواندهایم. روز عرفه نیز همه در کنار هم، هر یک به نوع و درجهای سهیم بودن خود را در نیازمندی اشک میریزیم. چهقدر عزیزند این نیازها. میتوان از نَفَسهای این خیلِ نیازمند، عزّت را استشمام کرد؛ عزّتی که تنها رو به درگاهِ اوست. کسی که دستان پُرِ عرفه را فراموش کند، محرومیتِ واقعی را ضمیمه خویش کرده است. هم از این روست که زینت عبادتکنندگان ـ امام سجاد علیهالسلام ـ به سائلی که روز عرفه گدایی میکرد، فرمود: «وای بر تو! آیا در چنین روزی دست نیاز به سوی غیر خدا دراز میکنی. در چنین روزی برای کودکانِ در رَحِم امید سعادت میرود».
کوچهای از جنس عرفات
روز نهم ذیحجّة فرا رسیده است.اکنون وقت آن است که خود را طاهر کنی؛ چرا که خداوند تو را در این روز به عبادت و اطاعت خود خوانده است. «امروز شیطان، خوارترین و حقیرترین موجود است. روزی است که خداوند روزی و فضلش را برای بچههای درشکم نیز قرار میدهد».
پس بیا، هر چند پریشان و پشیمان باشی.آری جایگاه ناگفتهها، مقدسترین کوچه اجابت است؛ کوچهای از جنس عرفات. بیا و اشکی بریز که جانت موطن آن شود. در این سرزمین وقوفی کن و تنها سرمایه، یعنی سرشک دیدهات را سلاح خویش قرار بده و با تمام وجود لبیک بگو.
عرفه، روز پیوند
روز عرفه را روز نیایش و مناجات با خالق هستی نامیدهاند؛ چرا که سلاح و سپر بنده مؤمن، دعاست و خداوند دعا را عبادت قرار داده تا با آن، بلای نازل و غیر نازل برگردانده شود. انسان، با دعا به خدای خویش نزدیکتر میشود. عرفه نیز روز نیایش نامیده شده است؛ چرا که درهای رحمت الهی بر روی همه بندگان به ویژه گنهکاران گشوده است و همه گنهکاران در این روز، چشم امید خود را به خدای خود دوختهاند و از دنیا بریده و به خدا نزدیک میشوند. در این روز دعا به استجابت نزدیک است و هر ناامیدی، امیدوار بر در خانه الهی دستهایش را به دعا باز میکند.
عرفات، سرزمین دعا
عرفات مکانِ دعاست. در خبر است که خدای سبحان در این روز به ملائکه میگوید:«ای فرشتگان من، آیا بندگان و کنیزانم را میبینید که از گوشه و کنار دنیا، ژولیده موی و غبارآلوده آمدند. آیا میدانید چه میخواهند؟» فرشتگان عرضه میدارند از تو در خواست آمرزش دارند. پس خدای میفرماید: «شاهد باشید که من ایشان را آمرزیدم». نیز روایت شده که: گناهانی هستند که جز در عرفه و مشعر بخشوده نمیشوند. خدای تعالی فرمود: «وقتی از عرفات روانه شدید، در مشعر خدای را یاد آورید؛ زیرا شب مشعر، از شبهای بیدار ماندنی است».
حضرت امام حسین علیهالسلام و عرفه
یکی از آداب روز عرفه، خواندن دعای این روز است که از لبان مبارک امام حسین علیهالسلام جاری شد. حضرت در این دعا پس از حمد و ثنای خداوند متعال و ذکر نعمتهای او، با حالت تضرع و خشوع از او میخواهد که:«ای خداوند، بر محمد و آل برگزیده او درود فرست و به عفو و گذشتت گناهان ما را بپوشان... برای ما ای خدا در این شب، بهرهای از هر خیری که میان بندگانت قسمت مینمایی قرار بده، به همراه نوری که به آن هدایت فرمایی، رحمتی که آن را بگسترانی، برکتی که آن را نازل کنی، عافیتی که میپوشانی و روزیای که گسترده میکنی، ای مهربانترین مهربانان».
کیفیت دعا
خواستن از پروردگار و دعا نمودن، آدابی دارد که رعایت آن، ضمن ایجاد فضای معنوی، در برآورده شدن حاجت نیز مؤثر است. شایسته است دعا کننده، پاکیزه و با طهارت باشد و از بوی خوش استفاده کند. بعد به طرف قبله بایستد و صدقه دهد و بداند که خداوند فرموده است: «به من ایمان آورند (که دعایشان را اجابت کنم)، و به یقین بدانند که من بر برآوردن درخواستشان قدرت دارم.» رسول خدا صلیاللهعلیهوآله هم فرمود: خدای تعالی میفرماید: «هر کس مرا بخواند و بداند که سود و زیانش به دست من است، دعایش اجابت میشود».
راه دعا
شخصی از امام جعفر صادق علیهالسلام پرسید: چرا دعا میکنیم، ولی اجابت نمیشود؟ امام فرمود: آیا نظر تو این است که خدای تعالی خلف وعده کرده است؟ گفت: خیر. حضرت فرمود: پس برای چه اجابت نمیشود؟ گفت: نمیدانم. فرمود: هر کس اطاعت اوامر الهی کند، پس او را از راه دعا بخواند، خدای تعالی اجابت میکند. مرد پرسید: راه دعا کدام است؟ فرمود: دعا را به ستایش و حمد خدای شروع میکنی و نعمتهایی را که به تو داده یاد آور میشوی، سپس شکرش مینمایی. آن گاه بر پیامبر و آلش درود میفرستی و سپس یادآور گناهانت میشوی و بدان اقرار میکنی و بعد از آنها استغفار مینمایی. این راه دعاست.
عرفات سرزمین صعود
عرفات، سرزمین شناخت و نخستین سرزمین هبوط و صعود دوباره انسان است. سرزمین آدم و ابراهیم علیهماالسلام و محمّد صلیاللهعلیهوآله ، سرزمین تجلّی کامل جبرئیل بر پیغمبر. سرزمین برّ و برهوت، بیهیچ نشانه و ساختمانی. در اینجا انسان است و آسمان و زمین. عصر درخشنده بازگشت و توبه و انابه. در اینجا آدمی در هالهای از عظمت و سکوت، الهام و معنویّت، اندیشه و تأمّل، راز و نیاز و مناجات، و دعا و عبادت محو میشود. پیغمبر فرمود: «الحَجُّ عرفه؛ حج همان عرفه است.» اما باید دانست که رسیدن به درگاه وصال حضرت حق، مکان و زمان نمیشناسد و در محدوده این دو نیست. ما نیز از زیر آسمان خداوند میتوانیم به او برسیم؛ چرا که در عرفه، هر زمینی عرفات است.
عرفات است وادی ایمن
نیست جای کمند اهریمن
باید آنجا وقوف بنمایی
سر تسلیم بر زمین سایی
خلوت عشق کن در این صحرا
میدهد بوی یوسف زهرا
دعای عرفه منشور جاویدان توحید
عرفه روز دعا و روز نیایش و مناجات با پروردگار عالمیان است، دعائی که طبق فرموده علی(ع) همه هستی انسانهاست. اساساً انسان از خودش چیزی ندارد و در این عالم او فقط مالک دعاست. علی(ع) با اشاره به این معنی در دعای کمیل میفرماید: یا سریع الرّضا اغفر لمن لایملک الّا الدّعا؛(1) دعا تنها وسیله و ابزار در دست انسان است و او با همین سلاح میتواند به خواستههایش برسد که همان سلاح انبیاء است. امام رضا(ع) فرمود: «علیکم بسلاح الانبیاء؛(2) بر شما باد که خود را به سلاح انبیاء مجهز کنید» و توضیح میداد که آن سلاح همان دعاست. امام حسین(ع) ناتوانترین مردم را کسی میداند که از دعا کردن عاجز باشد و میفرماید: اعجز النّاس من عجز عن الدّعاء؛(3) به همین جهت در روز عرفه گرچه روزه گرفتن مستحب است امّا به خاطر اهمیت آن فرمودهاند که اگر روزه موجب ضعف میشود و از دعا کردن باز میدارد دعا خواندن بر روزه تقدم دارد.(4)
یکی از زیباترین و شیرینترین دعاها مناجات امام حسین(ع) در روز عرفه میباشد. آنحضرت در این دعای پرمحتوا و شیوا که در عصر روز عرفه و مناسبترین وقت دعا عرضه شده است، عالیترین مضامین توحیدی را در قالب کلماتی دلنشین بیان میکند. روح عرفان و معرفت در عرصه توحید الهی در فرازهای مختلف این دعا موج میزند و سالکان راه حقیقت را در طی مراحل سیر و سلوک استوارتر، مصممتر و مشتاقتر میسازد. امام حسین(ع) این مناجات عاشقانه را در فضائی معنوی و در کنار کعبه مقدسترین جایگاه مسلمانان و با دلی پرسوز و چشمانی اشکبار قرائت کرده و به عنوان منشور جاویدان توحید برای اهل ایمان به یادگار گذاشته است.
به حقیقت میتوان گفت که اگر از آن بزرگوار به غیر از همین مناجات سخن دیگری برای رسیدن به حق و معرفت الهی
به جای نمانده بود اهل عرفان و ایمان را همین کلمات عارفانه و حیاتبخش بس بود در حالی که دعای عرفه بخش اندکی از معارف بلند و اندیشههای عبادی، عرفانی، اجتماعی و سیاسی حضرت اباعبداللّه الحسین(ع) را به پیروان حقیقت جوی آن حضرت ارائه میکند.
حضرت آیت اللّه جوادی آملی در مورد این دعای دلنشین و انسان ساز مینویسد: مهمترین نیایشی که جنبه سیاسی، عبادی حج و زیارت را به خوبی تبیین میکند دعای عرفه عارف معروف در بین اهل معرفت و سیر شاهدان کوی شهود و شهادت، سالار جانبازان میدان نبرد توحید علیه طاغوت، و سرور پاکان و آزادگان، در ساحت فضیلت حضرت حسین بن علی(ع) است. این دعا هم دستور کفر ستیزی و راه طاغوت زدایی و رسم سلحشوری و سنت سرکوبی جنایتکاران را ارائه میکند و هم ستایش حکومت اسلامی و تقدیر دولت مکتبی و ظهور ولایت الهی را نشان میدهد و هم
تجلی هستی و ذات اقدس خداوند و ظهور گسترده و همه جانبه آن ذات مقدس و خفای هرچه غیر اوست در پرتو نور او و پیبردن به او از خود او به غیر او بها ندادن و غیر او را به او شناختن و ذاتش را عین شهود و مستغنی از استشهاد دانستن را تفهیم میکند.(5)
فرجام ستمگران
امام در نخستین فرازهای دعا بعد از حمد و ثنای الهی و شمارش صفات جمیل حضرت حق میفرماید: هو للدّعوات سامعٌ و للکربات دافعٌ و للدّرجات رافعٌ و للجبابرة قامعٌ فلا اله غیره؛او نیایش دعا کنندگان را میشنود و گرفتاریهایشان را رفع میکند و درجات آن را بالا میبرد و جبّاران و ستمگران را ریشه کن و سرکوب میسازد چرا که هیچ معبود حقی به غیر از او نیست.
حضرت ابا عبداللّه ستم گران را به عنوان مهمترین مانع راه سعادت و توحید بیان میکند و تا فرهنگ ظلم و ستم و قدرت بیداد حاکم باشد مردم نخواهند توانست به سوی کمال قدم بردارند. برای همین یکی از سنتهای الهی در طول تاریخ مجازات ستم پیشهگان بوده است. قرآن در این زمینه میفرماید: فلمّا نسوا ماذکّروا به فتحنا علیهم ابواب کلّ شیءٍ حتّی اذا فرحوا بما اوتوا اخذناهم بغتةً فاذا هم مبلسون؛(6) هنگامی که «ستمگران نعمتها و اندرزهای ما را» فراموش کردند ما نخست درهای نعمت را به رویشان گشودیم و آنان کاملاً خوشحال شده (و به آن دل بستند) امّا ناگهان (حال) آنها را گرفتیم و همگی مأیوس و ناامید شدند. فقطع دابر القوم الّذین ظلموا؛(7) و به این ترتیب دنباله زندگی ستم پیشگان بریده شد. به گفته صائب تبریزی:
ظالم به ظلم خویش گرفتار میشود
از پیچ و تاب نیست رهائی کمند را
شوق و افتخار به مقام بندگی
سعدی تو کیستی که دم دوستی زنی
دعوی بندگی کن و اقرار چاکری
بی تردید اگر انسانها مقام و موقعیت خویش را در برابر آفریدگار هستی دریابند و با کمال بندگی به آن اعتراف کنند هرگز از موازین و حدود الهی پافراتر نخواهند گذاشت و به حقوق دیگران نیز بیاعتنائی نخواهند کرد شناخت مقام عبودیت در مقابل حضرت رب الارباب و رعایت حدود آن بنده را به مقامات عالی انسانی نائل کرده و او را به اوج افتخار خواهد رسانید.
گر تو خواهی حرّی و آزادگی
بندگی کن بندگی کن بندگی
از خودی بگذر که تا یابی خدا
فانی حق شو که تا یابی بقا
حضرت امام حسین(ع) در بخش دیگری میفرماید: «اللّهم انّی ارغب الیک و اشهد بالرّبوبیّة لک مقرّاً بانّک ربّی و الیک مردی ابتدأتنی بنعمتک قبل ان اکون شیئاً مذکورا؛ خداوندا! من مشتاق تو هستم و به ربوبیت تو گواهی میدهم بارالها! من اقرار میکنم که تو پروردگار منی و بازگشت من به سوی تو خواهد بود. خداوندا (تو آنقدر مهربان و رئوف هستی که) قبل از آنکه من چیزی قابل ذکر باشم مرا نعمت وجود و هستی بخشیدی!». حضرت علی(ع) نیز در این زمینه مقام بندگی را تبیین کرده و آنرا بالاترین افتخار انسانی قلمداد میکند و میفرماید: «الهی! کفی بی عزّاً ان اکون لک عبدا و کفی بی فخراً ان تکون لی ربّا؛(8) خدایا این عزت و شکوه مرا بس که عبد تو باشم و این افتخار و سعادت مرا کافی است که تو پروردگار من باشی».
سپاس از فضای توحیدی
امام حسین(ع) از والاترین نعمتهای الهی پرورش در فضای عطرآگین توحیدی و حکومت الهی میشمارد. چرا که یکی از مؤثرترین عوامل تربیتی و تأثیرگذار در شخصیت انسانی محیط و جامعه ایست که در آن گام مینهد. هر فردی که در خانوادهای و محیطی سالم به دنیا آمده و پرورش مییابد شایسته است که اوّلاً از خداوند متعال و ثانیاً از والدین و دست اندرکاران و مربیان و عوامل به وجود آورنده چنین جامعه و فضای سالم سپاسگزار و ممنون باشد. چرا که اگر این بستر مناسب برای رشد صحیح شخصیت انسانها فراهم نمیشد معلوم نبود که سرنوشت آنان چگونه بوده و به کجا منتهی میگشت. به همین جهت انسانهای حق شناس همواره از خداوند متعال و پدر و مادر و مربیان و عواملی که موجب شدهاند آنان در فضائی آکنده از کمالات و معنویات رشد یافته و نفس بکشند شکرگزاری میکنند. حضرت با تبیین این واقعیت میفرماید: «لم تخرجنی لرأفتک بی ولطفک لی و احسانک الیّ فی دولة ائمة الکفر الّذین نقضوا عهدک و کذّبوا رسلک لکنّک اخرجتنی للّذی سبق لی من الهدی؛ بارالها! از نشانههای لطف و احسان تو بر من اینکه مرا در فضای حکومت سردمداران کفر و شرک به دنیا نیاوردی آنانکه عهد تو را شکسته و پیامبرانت را تکذیب کردند بلکه مرا در عصر هدایت و روزگار معرفت (توسط پیامبر خاتم(ص)) به وجود آوردی!».
نعمتهای بیشمار
سپاس و شکر به درگاه حضرت حق از جمله خصلتهای اولیاء الهی و بندگان شایسته است. پیشوای سوم در مقام سپاس و قدردانی از نعمتهای فراوان الهی میفرماید: «فایّ نعمک یا الهی احصی عدداً و ذکراً ام ایّ عطایاک اقوم بها شکراً و هی یا ربّ اکثر من ان یحصیها العادّون او یبلغ علماً بها الحافظون؛ بارالها! کدامیک از
نعمتهای فراوان ترا میشود ذکر کرده و به شمار آورد. یا کدامیک از بخششها و عطایای بیحد ترا میشود سپاس گفت در حالیکه حساب آنان از دست حسابگران و آمار نگاران بیرون است.» امام در فراز دیگری به ناتوانی بندگان در ادای شکر و سپاس الهی پرداخته و عرضه میدارد: «لوحاولت و اجتهدت مدی الاعصار و الاحقاب لو عمّرتها ان اؤدّی شکر واحدةٍ من انعمک ما استطعت ذلک الّا بمنّک الموجب علیّ به شکرک آنفاً جدیداً؛ خداوندا! اگر من در طول عصرها و قرنها عمری داشته باشم و تلاش کنم که شکر یکی از نعمتهایت را بجای آورم نخواهم توانست مگر به عنایت و فضل تو که آن هم نیز شکری جدید لازم دارد.»
و سعدی این مضمون را چه زیبا سروده است:
فضل خدای را که تواند شمار کرد؟
یا کیست؟ آنکه شکر یکی از هزار کرد؟
آن صانع قدیم که بر فرش کاینات
چندین هزار صورت الوان نگار کرد
ترکیب آسمان و طلوع ستارگان
از بهر عبرت نظر هوشیار کرد
بحر آفرید و برّ و درختان و آدمی
خورشید و ماه و انجم و لیل و نهار کرد
الوان نعمتی که نشاید سپاس گفت
اسباب راحتی که نشاید شمار کرد
آثار رحمتی که جهان سر بسر گرفت
ما را به حسن عاقبت امیدوار کرد
چندین هزار منظر زیبا بیافرید
تا کیست کو نظر ز سر اعتبار کرد
شکر کدام فضل بجای آورد کسی؟
حیران بماند هرکه در این افتکار کرد.
توحید گوی او نه بنی آدمند و بس
هر بلبلی که زمزمه برشاخسار کرد(9)
خواستههای حیاتبخش
امام بعد از اشاره به نعمتهای بیحد و حصر الهی و ناتوانی بندگان در شکرگزاری از آن به درخواستهای مشروع خویش پرداخته و شیوه دعا کردن و از خدا خواستن را به ما میآموزد. مقام خشوع و خضوع در مقابل حق، سعادت و نیک بختی بر اساس تقوا و طاعت، سرنوشت مبارک و خوشایند، کسب رضایت حق، غنای در نفس، یقین قلبی، اخلاص در عمل، روشنائی و بینائی بصیرت در دین، بهرهمندی از اعضا و جوارح، یاری در مقابل ستم گران، پیروزی بر دشمنان و اجابت دعاها بعنوان چشم روشنی، رفع غم و غصه، پوشیدن عیبها، بخشش گناهان، خوارکردن وسوسه گران و شیاطین، آزادی ذمّه از حقوق دیگران، عطای بهترین و عالیترین درجه اخروی و دنیوی بخشی از خواستههای حضرت اباعبداللّه (ع) از درگاه حضرت پروردگار در این دعا میباشد.
حضرت در این فرازهای از دعای عرفه علاوه بر چگونه خواستن و چه چیزهائی را از خدا خواستن، به ما میفهماند که آنچه را که نیاز دارید از درگاه ربوبی بخواهید به زبان بیاورید چرا که این از شرایط و آداب دعا است و به اجابت نزدیکتر میباشد. امام صادق(ع) فرمود: «انّ اللّه تبارک و تعالی یعلم ما یرید العبد اذا دعاه، ولکنّه یحب ان تبث الیه الحوائج فاذا دعوت فسمّ حاجتک؛(10) خداوند تبارک و تعالی آنچه را که در دل دارید میداند امّا دوست دارد که آنرا بر زبان بیاورید و نیازهایتان را به درگاهش اطلاع دهید. پس هرگاه دعا میکنید نیازها و خواستههای خود را یک به یک بشمارید».
در اوج عرفان
امام در این مناجات آن چنان عاشقانه و عارفانه سخن میگوید که دل هر حقیقت جوی عارف را به شوق آورده و به سوی خداوند جلب میکند. آن حضرت با زیباترین واژههای انسانی راز و نیاز میکند و عالیترین ارتباط عرفانی را به نمایش میگذارد: «ایکون لغیرک من الظّهور ما لیس لک حتی یکون هو المظهر لک، متی غبت حتّی تحتاج الی دلیلٍ یدلّ علیک و متی بعدت حتّی تکون الآثار هی الّتی توصل الیک؟(11)؛ معبودا! آیا برای غیر تو ظهوری هست که برای تو نیست تا آن تو را آشکار و ظاهر سازد؟ خدایا! تو کی غائب بودهای که تا نیاز به راهنما و دلیلی باشد که به سوی تو رهنمون گردد؟ و کی دور بودهای تا نشانهها و آثار بندگان را به تو رساند؟».
کی رفتهای زدل که تمنّا کنم ترا
کی گشتهای نهفته که پیدا کنم ترا
غایت نگشتهای که شوم طالب حضور
پنهان نبودهای که هویدا کنم ترا
باصد هزار جلوه برون آمدی که من
با صد هزار دیده تماشا کنم ترا
امام در این فراز معرفت و رسیدن به خدا را بوسیله ذات مقدّسش بیان میکند و برهان صدیقین را به انسانهای خداجوی و حکمای سعادت طلب آموزش میدهد. و این همان از خدا به خدا رسیدن است و مقام سلوک و وصول و شهود ورود به وادی ایمن الهی را به سالکان حقیقت نشان میدهد امام سجاد(ع) نیز با اشاره به این سخن در دعای ابوحمزه ثمالی میفرماید: «و انّک لاتحتجب عن خلقک الّا ان تحجبهم الاعمال دونک؛(12) خدایا! تو از مردم پنهان نیستی اعمال و آرزوها آنان را از تو جدا کرده است».
پىنوشت ها:
1. مصباح المتهجد، ص 850.
2. الدعوات راوندی، ص 18.
3. بحارالانوار، 90، ص 294.
4. بحارالانوار، ج 94، ص 123.
5. صهبای حج، ص 428.
6. سوره انعام، آیه 44 و 45.
7. الامام علی (ع)، ص 140.
8. کلیات سعدی، ص 1058.
9. تفسیر نورالثقلین، ج 2، ص 552.
10. اقبال الاعمال، ج 2، ص 74، مستدرک الوسائل، ج 10، ص 23 ؛ مفاتیح الجنان، اعمال روز عرفه.
11. مصباح المتهجد، ص 583.
منابع:
ماهنامه گلبرگ، ش47
ماهنامه گلبرگ، ش59
ماهنامه گلبرگ، ش82
ماهنامه پاسدار اسلام، ش195
ماهنامه پاسدار اسلام، ش196
ماهنامه پاسدار اسلام، ش289
www.askquran.ir
