احکام عزاداری امام حسین علیه السلام

مقدمه:

تمام اعمال و رفتار انسانها; چه فردی و چه اجتماعی، مشمول حکمی از احکام شرعی می‏باشد و تمام موضوعاتی که به گونه‏ای با رفتار آدمی ارتباط پیدا می‏کند، در فقه اسلامی دارای قانون و مقرراتی است . عزاداری سالار شهیدان حضرت ابا عبدالله الحسین علیه السلام و امامان معصوم علیهم السلام نیز همچون سایر اعمال انسان دارای احکامی است که در این مختصر بدان می‏پردازیم .
لازم به ذکر است که برای جمع آوری این احکام، از فتاوا و سخنان مراجع معظم تقلید و عالمان بزرگوار تا آنجا که مقدور بوده ست‏سود برده‏ایم و از آنجا که دررساله‏های عملیه و استفتائات همه مراجع بزرگوار، درباره عزاداری در ابعاد مختلف بحث نشده است، فقط به فتاوا و استفتائات موجود بسنده کرده‏ایم .

احکام عزاداری

امام خمینی رحمت الله علیه:
«عزاداری برای سیدالشهداء از افضل قربات و مایه تقویت روح ایمان و شهامت اسلامی و ایثار و فداکاری و شجاعت در مسلمین است .» (1)
سؤال: آیا بر پا کردن مراسم عزاداری [توسط زن] بدون اذن شوهر جایز می‏باشد؟
آیت الله نوری همدانی(مدظله العالی): در صورتی که از اموال شوهر باشد جایز نیست . (2)
سؤال: گاهی برخی از دسته‏ها که وارد مسجد می‏شوند، با کفش وارد می‏شوند، که نوعی بی احترامی به مسجد محسوب می‏شود، لطفا بفرمائید که این مسئله چه حکمی دارد؟
آیت الله نوری همدانی(مدظله العالی): اگر موجب هتک شود اشکال دارد . (3)
سؤال: در مورد زنجیر زنی که منجر به سیاه شدن یا مجروح شدن بدن می‏شود و همچنین غالبا پشت پیراهن افراد باز است و بیشتر درخیابان و معابر عمومی ظاهر می‏شوند، نظر شما چیست؟
امام خمینی رحمت الله علیه: مانعی ندارد، مگر اینکه موجب ضرر فاحش بر بدن شود . (4)
سؤال: آیا برهنه شدن مردان با حضور زنان برای عزاداری عیب دارد یا خیر؟
آیت الله فاضل لنکرانی رحمت الله علیه: مانعی ندارد و زنها نباید به بدن مرد اجنبی نظر کنند . (5)
سؤال: در مجالس زنانه، زنان مداحی و سخنرانی می‏کنند و صدای آنها به گوش مردان رهگذر می‏رسد . آیا این عمل جایز است؟
آیت الله فاضل لنکرانی رحمت الله علیه: شنیدن صدای ایشان اگر در معرض ریبه و التذاذ نباشد حرام نیست . (6)
سؤال: سینه زدن با تیغ و یا زنجیر زدن با زنجیری که دارای چاقو و یا تیغ می‏باشد و منجر به زخمی شدن بدن و جاری شدن خون می‏شود چه حکمی دارد؟
آیت الله مکاری شیرازی(مدظله العالی): کیفیت عزاداری باید چنان باشد که بهانه‏ای به دست دشمنان اسلام ندهد و موجب سوء استفاده از آن نشود . (7)

احکام علامت

سؤال: بسیاری از تکایا در ایام عزاداریهای مذهبی، اقدام به حمل «علاماتی‏» می‏کنند که به قیمت گزافی خریده شده و حمل آن نیز موجب اشکال است . این وسائل از نظر شرعی چه حکمی دارند؟
امام خمینی رحمت الله علیه: اشکال ندارد . (8)
سؤال: حکم علمهایی که در مراسم عزاداری امام حسین علیه السلام از آنها استفاده می‏شود و بعضی دارای نقش و نگارهایی نیز هستند چیست؟
آیت الله فاضل لنکرانی رحمت الله علیه: استفاده از آنها در عزاداری جایز است . (9)
سؤال: آیا جایز است پارچه و دستمالهایی را که در ایام محرم بر روی علم می‏بندند بفروش برسانند و در عزاداری و تعمیر حسینیه مصرف کنند؟
آیت الله فاضل لنکرانی رحمت الله علیه: اگر در مراسم عزاداری محل حاجت نباشد و زاید بر متعارف باشد، می‏توانند بفروشند و به مصارف عزاداری و احتیاجات حسینیه‏ها برسانند . (10)

احکام تعزیه و شبیه خوانی

امام خمینی رحمت الله علیه: تعزیه و شبیه خوانی اگر مشتمل بر حرام نباشد و موجب وهن مذهب نشود، اشکال ندارد ولی بهتر ست‏به جای آن، مجالس روضه خوانی برپا کنند . (11)
سؤال: آیا تعزیه و شبیه خوانی در مراسم عزاداری جایز است؟
آیت الله فاضل لنکرانی رحمت الله علیه: اگر مشتمل بر حرام نباشد و موجب وهن مذهب نشود مانعی ندارد . (12)
آیت الله گلپایگانی رحمت الله علیه: اگر تعزیه خوانی مشتمل بر استعمال آلات موسیقی نباشد و غنا و دروغ نخوانند و مرد لباس مختص به زن نپوشد، اشکال ندارد . (13)
سؤال: آیا تشبه به اهل بیت علیهم السلام در نمایش و تعزیه و غیر آن جایز است؟
امام خمینی رحمت الله علیه: با مراعات احترام آنان جایز است . (14)
آیت الله فاضل لنکرانی رحمت الله علیه و آیت الله صافی گلپایگانی(مدظله العالی): در صورتی که مستلزم اهانت نباشد مانعی ندارد . (15)
آیت الله علوی گرگانی(مدظله العالی): اگر تعزیه و شبیه خوانی موجب هتک حرمت‏به ساحت مقدس بزرگان دین شود، باید اجتناب شود . (16)

احکام استفاده از لباس سیاه

سؤال: آیا پوشیدن لباس سیاه در عزاداری امام حسین علیه السلام جایز است و آیا رجحان دارد؟
آیت الله فاضل لنکرانی رحمت الله علیه: پوشیدن لباس سیاه در عزای امام حسین علیه السلام و دیگر ائمه علیهم السلام چون از مصادیق تعظیم شعائر است، واجد رجحان شرعی می‏باشد و عملا بزرگانی چون مرحوم آیت الله بروجردی در روز عاشورا از قبای سیاه استفاده می‏کردند . (17)
آیت الله صافی گلپایگانی(مدظله العالی) و آیت الله نوری همدانی(مدظله العالی): پوشیدن لباس سیاه به عنوان اعلان حزن و اندوه در مصیبت امام حسین علیه السلام و ائمه علیهم السلام رجحان دارد . (18)
سؤال: آیا نماز خواندن با لباس سیاه بر عزاداران امام حسین علیه السلام مکروه است؟
آیت الله صافی گلپایگانی(مدظله العالی): چون لباس سیاه علامت عزاداران سیدالشهداء است و عزاداری آن حضرت کمال رجحان را دارد، لذا نماز خواندن با آن نیز مکروه نمی‏باشد . (19)

احکام قمه زدن

علامه امین عاملی: «قمه زنی و اعمالی دیگر از این قبیل در مراسم عزاداری حسینی به حکم عقل و شرع حرام است و زخمی ساختن سر، که نه سود دنیوی دارد و نه اجر اخروی، ایذاء نفس است که خود در شرع حرام است و در مقابل این عمل، شیعه اهل بیت را در انظار دیگران مورد تمسخر قرار داده و آنها را وحشی قلمداد می‏کنند . شکی نیست که این اعمال ناشی از وساوس شیاطین بوده و موجب رضایت‏خدا و پیامبر صلی الله علیه و آله و اهل بیت اطهار علیهم السلام نیست .» (20)
آیت الله حکیم رحمت الله علیه: مرحوم آیت الله حکیم رحمت الله علیه جواز قمه زنی را مقید به چهار شرط نموده است:
1- خوف ضرر وجود نداشته باشد .
2- عزاداری بر آن صدق کند .
3- باعث مسخره قرار گرفتن نشود .
4- عداوت و دشمنی دیگران را ایجاد نکند . (21)
سؤال: قمه زدن در عزاداری امام حسین علیه السلام چه حکمی دارد؟
امام خمینی رحمت الله علیه: اگر موجب ضرر نباشد مانع ندارد، ولی در این زمان این عمل نشود . (22)
مقام معظم رهبری(مدظله العالی): اگر موجب وهن مذهب در زمان حاضر و یا مستلزم خوف خطر جان یا ضرر معتنی به باشد، جایز نیست . (23)
آیت الله جوادی آملی(مدظله العالی): چیزی که مایه وهن اسلام و مایه هتک حرمت عزادارای است جایز نیست، انتظار می‏رود از قمه زنی و مانند آن پرهیز شود . (24)
سؤال: اگر قمه زدن در عزاداریها موجب مرگ کسی شد، آیا این عمل خودکشی و گناه محسوب می‏شود؟
مقام معظم رهبری(مدظله العالی): اگر با خوف خطر جان اقدام کرده باشد، حکم انتحار دارد . (25)
سؤال: آیا قمه زنی جایز است؟ چنانچه در این خصوص نذری وجود داشته باشد وظیفه چیست؟
آیت الله فاضل لنکرانی رحمت الله علیه: با توجه به اینکه ایران اسلامی به عنوان ام القرای جهان اسلام شناخته می‏شود، و اعمال و رفتار ملت ایران به عنوان الگو و بیانگر اسلام است، باید با سوگواری و عزاداری امام حسین علیه السلام به گونه‏ای عمل شود که موجب گرایش بیشتر به آن حضرت گردد .
مسئله قمه زدن نه تنها نقشی ندارد بلکه به علت عدم قابلیت پذیرش و نداشتن هیچگونه توجیه قابل فهم مخالفین، نتیجه سوء بر آن مترتب خواهد شد . لذا لازم است‏شیعیان از آن خودداری کنند . و چنانچه در این مورد نذری وجود داشته باشد نذرصحیح نیست . (26)
آیت الله نوری همدانی(مدظله العالی): اشکال دارد . (27)

احکام موسیقی

مرحوم شیخ انصاری در مکاسب محرمه در پاسخ به کسانی که می‏گویند غنا می‏تواند زمینه گریه کردن را فراهم نماید، می‏فرماید: چنین شیوه‏ای نمی‏تواند مقدمه مستحب یا مباح قرار گیرد و باید به عموم ادله حرمت غنا تمسک نمود . (28)
مرحوم حاج شیخ عباس قمی رحمت الله علیه در منتهی الآمال می‏فرماید: عزاداران امام حسین علیه السلام بر وجهی سلوک کنند که زبان نواصب دراز نشود و از استعمال محرمات از قبیل غنا که غالبا نوحه‏ها خالی از آن نیست و حکایات ضعیفه مظنونة الکذب احتراز نمایند و شیطان را در این عبادت بزرگ راه ندهند . (29)
سؤال: در رادیو مدح ائمه طاهرین علیهم السلام با واقعه کربلا را با وزن و ساز و با لحن خوب می‏خوانند . آیا استماعش جایز است‏یا خیر؟
امام خمینی رحمت الله علیه: اگر غنا و موسیقی نباشد مانع ندارد . (30)
سؤال: هیئتهای نوازنده و کسانی که درمراسم تشییع جنازه شهداء موزیک عزا می‏زنند، از لحاظ شرعی چه حکمی دارد؟ و آیا خرید و فروش آن لوازم حرام است‏یا خیر؟
امام خمینی رحمت الله علیه: خرید و فروش آلات لهو حرام است و موسیقی مطرب جایز نیست و صداهای مشکوک مانع ندارد . (31)
سؤال: آیا زدن طبل و شیپور در تعزیه حضرت سیدالشهداء علیه السلام جایز است‏یانه؟
امام خمینی رحمت الله علیه: اگر از آلات لهو و لعب نباشد و وهن بر مذهب هم نشود مانع ندارد . (32)
سؤال: آیا در عزاداری سیدالشهداء استفاده از طبل و دهل جایز است؟
آیت الله فاضل لنکرانی رحمت الله علیه: استفاده از آلات لهو و لعب حرام است ولی طبل و دهل و امثال آن جزء این آلات نیست . (33)

احکام عاشورا

1- روزه روز عاشورا و روزی که انسان شک دارد روز عرفه است‏یا عید قربان مکروه است . در روایت آمده است که امام صادق علیه السلام فرمود: بنی امیه نذر کردند که اگر موفق به قتل امام حسین علیه السلام شوند، روز شهادت او را جشن بگیرند و مبارک بشمارند و روزه بگیرند و روزه در آن روز سنت آل امیه است، لذا ائمه اطهار علیهم السلام به جهت مخالفت‏با این طایفه تبهکار و عدم هماهنگی با آنان، روزه عاشورا را نهی کردند . (34)
2- در روز عاشورا مستحب است که انسان تا عصر بدون قصد روزه از خوردن و آشامیدن خودداری کند . (35)
3- بسیار مناسب است که در روز عاشورا کار و کسب تعطیل شود، مگر در حد ضرورت .
امام رضا علیه السلام فرمودند: «من ترک السعی فی حوائجه یوم عاشورا قضی الله له حوائج الدنیا و الاخرة; (36) کسی که کار و تلاش برای برآوردن حوائج‏خود را در روز عاشورا ترک کند، خداوند نیازهای دنیا و آخرت او را برطرف می‏سازد .»
سؤال: در ایام سوگواری امام حسین علیه السلام نماز مقدم است‏یا عزاداری؟
آیت الله فاضل لنکرانی: بهتر آن است که نماز را مقدم دارند، همانطور که امام حسین علیه السلام روز عاشورا هنگام ظهر نماز ظهر اقامه کردند . (37)

پی‏نوشت‏ها:

1) استفتائات امام خمینی رحمت الله علیه ، ج‏2، ص 28 و استفتائات جدید آیت الله مکارم(مدظله العالی)، ج‏1، ص 158 .
2) هزار و یک مسئله، آیت الله نوری همدانی، ج‏2، ص 180 .
3) هزار و یک مسئله فقهی، ج‏2، ص 40 .
4) استفتائات امام خمینی، ج‏3، ص 580 .
5) جامع المسائل، ج‏1، ص 619، س 2162 .
6) همان، ص 625، س 2183 .
7) استفتائات جدید، ج‏1، ص 158، س 57 .
8) استفتائات امام خمینی رحمت الله علیه، ج‏2، ص 28، س 72 .
9) جامع المسائل، ج‏1، ص 623، س 2173 .
10) همان، س 2179 .
11) استفتائات امام خمینی رحمت الله علیه، ج‏2، ص 28، س 71 و ج‏3، س‏44 و 40 و 47 و 33 .
12) جامع المسائل، ج‏1، س 2165 .
13) مجمع المسائل، ج‏1، ص 559، س 77 .
14) احکام خانواده، عبدالرحیم موگهی، طبق فتوای امام خمینی رحمت الله علیه، ص 336 .
15) جامع المسائل، آیت الله فاضل لنکرانی، ج‏1، س 2166 و جامع الاحکام، آیت الله صافی، ج‏2، ص 132 .
16) اجوبة المسائل، ص 365 .
17) جامع المسائل، ج‏1، ص 621، س 2170
18) جامع الاحکام، آیت الله صافی، ج‏2 ، ص 130، س 1590; هزار و یک مسئله، آیت الله نوری همدانی، ج 2، ص 180، س 602 .
19) جامع الاحکام، ج‏2، ص 130، س 1591 .
20) اعیان الشیعه، ج‏10، ص 363 .
21) فتاوی العلماء والاعلام فی تشجیع الشعائر الحسینیه .
22) استفتاءات، ج 3، ص 581، س‏38 .
23) بیانات رهبری و استفتائات آیات عظام پیرامون عزاداری عاشورا، ص 35 .
24) همان، ص 42 .
25) همان، ص 35 .
26) جامع المسائل، ج‏1، ص 623، س 2172 .
27) هزار و یک مسئله، ج 2، ص 179، س 597 .
28) مکاسب محرمه، رحلی، ص 39 .
29) منتهی الامال، ج‏1، ص 468، آخر زندگی امام حسین علیه السلام .
30) استفتائات امام خمینی رحمت الله علیه، ج‏2، ص 16، س 36 .
31) همان، ص 18 .
32) همان، ج‏3، ص 583، س 45 .
33) جامع المسائل، ج‏1، ص 623، س 2174 .
33) تحریر الوسیله، ج‏1; جواهر، ج‏7، ص 107 .
35) توضیح المسائل مراجع، ج‏1، ص 906 .
36) عیون اخبار الرضا، شیخ صدوق، ص 268 .
37) جامع المسائل، ج‏1، ص 623 .

منبع: ماهنامه مبلغان