تغذیه مادران در زمان بارداری

گرچه تغذیه خوب مناسب در تمام دوران زندگی ضامن بقاء و سلامت انسان است اما در برخی از دوره های آسیب پذیر زندگی مانند شیرخواری – كودكی – بلوغ – بارداری و شیردهی از اهمیت ویژه ای برخوردار می‌باشد .

تغذیه مناسب در دوران حاملگی:

در دوران حاملگی تغییرات مختلفی در سیستم های هورمونی ایجاد می‌شود .
تهوع در سه ماهه اول حاملگی ، مشكلات دستگاه گوارش و یبوست در سه ماهه سوم حاملگی و كمر درد و تورم اندامهای تحتانی در نتیجه رشد جنین ، تغییر وزن و تغییر پوزیشن عادی علایمی‌هستند كه به علت این تغییرات هورمونی ایجادمی‌شوند .
رژیم غذایی صحیح قبل از حاملگی و در طول مدت بارداری شامل مصرف مواد غذایی مورد نیاز و پرهیز از غذاهای مضر نقش بسیار مهمی‌را در سلامت مادر در دوران حاملگی و همچنین سلامت نوزاد بعد از زایمان دارد .به عنوان مثال مصرف 4/0 میلی گرم اسید فولیك یك ماه قبل از شروع حاملگی و اقدام به آن در پیشگیری از عوارض عصبی در نوزادان در طول28 روز اول دوره حاملگی بسیار موثر است. آنچه می‌خورید هم به سلامت شما و هم به سلامت جنین كه در رحم دارید كمك خواهد كرد .
در حقیقت در تمام دوران بارداری ، شما دو نفر در همه چیز با هم شریك هستید با هم نفس می‌كشید ، با هم غذا می‌خورید و با هم می‌نوشید پس سعی كنید از این فرصت برای ایجاد یك عادت غذایی خوب استفاده نمائید تا ضمن اجتناب از خستگی و فرسودگی خودتان ، رشد و تكامل مطلوب فرزندتان نیز تامین شود .
توصیه می‌شود در برنامه غذایی روزانه خود همه گروههای غذایی را بگنجانید چون استفاده از یك گروه ، مواد مغذی مورد نیاز شما را تامین نمی‌كند همچنین علاوه بر سه وعده غذای اصلی ، در فواصل آن یعنی حدود ساعت 10 صبح و عصر ، بر حسب اشتهای خود از برخی مواد غذایی به عنوان میان وعده استفاده نمائید . درست است كه در دوران بارداری باید بیشتر غذا بخورید ولی به این معنا نیست كه به اندازه دو نفر بخورید به یاد داشته باشید كه شما برای دو نفر غذا می‌خورید نه به اندازه دو نفر .

مواد غذایی و املاح و ویتامین های مفید در حاملگی

برای سلامتی شما و فرزند شما در طول حاملگی اهمیت دارد كه رژیم غذایی متنوع و وسیع نظیر سبزیجات و میوه جات تازه – لبنیات – نان- حبوبات – گوشت استخوانی – ماهی – تخم مرغ و آجیل استفاده كنید . با وجود این شما باید غذای تازه یا تنها غذای آماده شده و یا ذخیره شده تازه بهداشتی بخورید .
* اسید فولیك به میزان 400 میكروگرم در روز بایستی مصرف شود .
* آهن با تجویز پزشك مصرف می‌شود چرا كه مصرف بیش از حد آهن باعث كاهش میزان روی (ZN ) در بدن می‌گردد .
* ویتامین B6 به میزان 10-25 میلی گرم سه بار در روز ویتامین C به مقدار 25-500 میلی گرم در روز و ویتامین K به میزان 5 میلی گرم در روز باعث درمان تهوع صبحگاه در مادران باردار می‌گردد .
ویتامین ها بایستی در سه ماهه اول حاملگی مصرف شوند در سه ماهه آخر بارداری مصرف مقادیر كافی از چربی امگا 3 لازم است كه بهترین منبع برای این نوع چربی ها ماهی و تخم مرغ آب پز غنی شده است .
میزان نیاز به كلیسم در حاملگی به حدود دو برابر افزایش پیدا می‌كند و در رژیم غذایی روزانه بایستی 1500 میلی گرم در نظر گرفته شود . كلیسم همچنین باعث پیشگیری از پراكلامیسی ( افزایش فشار خون حاملگی ) و زایمان زودرس می‌شود .
داروهای مختلف ، سیگار و قهوه زیاد ( بیش از 2-3 لیوان در روز ) در طول دوران بارداری بایستی پرهیز شود چرا كه احتمال بروز حالات مختلفی چون تولد نوزاد با وزن كم – سندرم مرگ ناگهانی جنین ، بیش فعالی نوزاد - كندی رشد نوزاد – اختلال عدم توجه نوزاد و مسائل روان را در نوزادان افزایش می‌دهند .
ذكر این نكته بسیار ضروری است كه استراحت كامل ، كاهش استرس و عدم انجام فعالیت های سنگین ورزش در طول دوران حاملگی در سلامت مادران باردار بسیار موثر است .ورزشهای سنگین به علت انقباض عضلات شكم و پشت با توجه به تغییر پوزیشن مادر باردار باعث ایجاد دردهای كمری و پشت می‌شود .

افزایش وزن در دوران باداری :‌

افزایش وزن در دوران بارداری مربوط به رشد جنین و جفت ، افزایش اندازه رحم و حجم خون و نیز ذخیره چربی در بدن مادر است كه درصد بیشتر این اضافه وزن مربوط به جنین و جفت و ضمائم آن می‌باشد اگر افزایش وزن مادران باردار متناسب باشد از میزان تولد نوزادان كم وزن یا Low Brith weight كاسته می‌شود بنابراین حتی در شرایط نامطلوب اقتصادی اجتماعی در یك جامعه ، مراقبتهای ویژه بهداشتی همراه با آموزش صحیح در مورد مصرف مواد غذایی قابل دسترس می‌تواند بسیار ارزنده و نجات بخش باشد .
میزان افزایش وزن مطلوب در دوران بارداری برای همه زنان باردار یكسان نیست و بر اساس شاخص توده بدن ( Body mass index=BMI ) مربوط به قبل از بارداری ، محاسبه می‌شود.
بنابراین برای زنان لاغر كه BMI كمتر از 8/19 دارند 5/12 تا 18 كیلوگرم و برای زنانی كه اضافه وزن دارند 7 تا 5/11 كیلوگرم و برای زنان چاق 6 تا 7 كیلوگرم است.همچنین برای زنانی كه بیش از یك جنین در رحم دارند ( دو یا سه قلو ) افزایش وزن بیشتری ، یعنی حدود 16 تا 5/20 كیلوگرم پیشنهاد شده است.
جدول زیر می‌تواند راهنمای خوبی برای مادران باشد.

شاخص توده بدنی مادرBMI	میزان افزایش وزن مطلوب در دورانبارداری
كمتر از 8/19  ( لاغر)	18-5\12 کیلوگرم
26-8\19  ( طبیعی)	16-5\11 كیلوگرم
29-1\26( اضافه وزن)	5\11-7  كیلوگرم
بیشتر از 29( چاق)	7-6 كیلوگرم ( حداقل 6 كیلوگرم)

همیشه سه نكته را در تغذیه به خاطر بسپارید . تعادل – تنوع – اندازه ( مقدار ) تعادل تغذیه ای به معنای دریافت كافی از مواد مغذی برای تامین انرژی – رشد و ترمیم سلول هاست یعنی حدود 55% انرژی از مواد قندی حدود 15% از مواد پرئتئین و 30% از چربی تامین می‌شود.
با استفاده از همه گروههای غذایی ( تعادل ) و مصرف انواع مواد غذایی اشاره شده در هر گروه ( تنوع ) همچنین تعداد سهم های توصیه شده از مواد غذایی هر گروه ( اندازه ) ، نه تنها مواد مغذی لازم در اختیار بدن مادر و جنین قرار می‌گیرد، بلكه مادر از فیبر كافی هم بهره مند می‌گردد.
نكات مهم در تغذیه دوران بارداری:
1- مادرانی كه به اندازه كافی انرژی دریافت نمی‌كنند در معرض خطر زایمان نوزادان كم وزن و كوتاه قد قرار دارند و موفقیت آنان در تداوم شیردهی كمتر است، همچنین اگر مادران در دوران بارداری افزایش وزن مناسب نداشته باشند رابطه عاطفی بین مادر و شیرخوار در بدو تولد و دو سال اول زندگی با اشكال و به سختی برقرار می‌شود .
2- استفاده از منابع دارای ملح روی ( Zn ) ( گروه گوشت ) باعث افزایش وزن زمان تولد نوزاد می‌شود .
3- در دوران بارداری به دلیل افزایش حجم خون مادر و رشد جنین و جفت نیاز به آهن و اسید فولیك افزایش می‌یابد، لذا اهمیت دریافت این مكمل‌ها در پیشگیری از كم خونی – ضعف و ناتوانی مادر – زایمان زودرس و نقص سیستم عصبی جنین بوده و موجب تكامل و مقاومت سیستم ایمنی او می‌گردد ، لذا از زمان شروع حاملگی از 2 تا 3 ماه قبل از باردار شدن روزانه یك قرص اسید فولیك و از پایان ماه چهارم تا چهار ماه پس از زایمان روزانه یك عدد قرص آهن مصرف كنند .
برای كاهش عوارض احتمالی آهن مانند یبوست ، اسهال ، درد شكم و تهوع توصیه می‌شود آن را پس از غذا با شب قبل از خواب میل نمایند.
4- استفاده از نمك یددار به میزان لازم در دوران بارداری ، احتمال سقط خود به خود را كاهش داده در هوش ، شنوایی و بینایی نوزاد تاثیر گذار خواهد بود .
5- استفاده از ویتامین D برای جذب كلسیم از روده ها ضروری است كه در دوران بارداری با مصرف مكمل های حاوی این ویتامین و یا در معرض نور خورشید قرار گرفتن تامین می‌شود .
منبع:گروه سلامت سیمرغ