تغییر قبله مسلمین به سمت کعبه عشق

پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله و سلم‏ در مدت سيزده سال پس از بعثت در مكه و چند ماه بعد از هجرت در مدينه، به امر خداوند متعال به سوى بیت المقدس عبادت مى‏كرد (بيت ‏المقدس زادگاه حضرت عيسى و قبله يهود و نصارا بود) در حالى كه مردم آن روز مكه براي كعبه اهميت زيادى قائل مي شدند و آنجا را بتخا‏نه خود قرار داده بودند.
اما هنگاميکه پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله و سلم به مدينه آمدند و به طرف بيت ‏المقدس نماز خواندند، يهوديان ساکن در مدينه شروع به بهانه جويى و اعتراض و تبليغ بر عليه مسلمين کردند مبنى بر اينكه اينان از خود استقلال ندارند و اينکه به طرف قبله ما نماز مى‏خوانند، دليل بر حقانيت ماست. تمامي اين مسائل، دستاويزى براى كوبيدن پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله و سلم شده بود.
پيامبر (ص) از اين موضوع بسيار رنج مي برد و شبها به انتظار وحى (در اين مورد) به آسمان چشم مي دوخت و ساعت ‏شمارى مى‏كرد. سرانجام يك روز در حالى كه دو ركعت از نماز ظهر را خوانده بود، حضرت جبرئيل (ع) مأمور شد که به وي وحي الهي را نازل کند. وي بازوى پيامبر (ص) را گرفت و روى او را به سوى كعبه گرداند. قَدْ نَری تَقَلُّبَ وجهك فی السَّماء فَلَنُوللیَنَّكَ قِبْلَهً تَرْضاها فَوَلِّ وَجْهَكَ شَطْرَ المَسجِد ِالحَرامِ وَ حَیْثُ ما كُنْتُمْ فَوَلُّوا وُجُوهَكُمْ شَطْرَهُ...( 139 سوره بقره)
"ما توجه تو را بر آسمان به انتظار وحي و تغيير قبله بنگريم و البته روي تو به قبله ايکه بدان خشنود شوي بگردانيم پس روي کن به طرف مسجدالحرام و شما مسلمين نيز هر کجا باشيد در نماز روي بدان جانب کنيد و گروه اهل کتاب بخوبي مي دانند که اين تغيير قبله بحق و راستي از جانب خدا است (نه به دلخواه کسي) و خداوند از کردار (ناپسند) آنها غافل نيست." سوره مبارکه بقره ، آيه 144

مسجد ذوقبلتین :

مسجدی به يادبود مسجد قديمي در مدینه احداث شده و يادآور لحظات شكوهمند تغيير قبله مسلمين از بيت المقدس به كعبه است. از لحظاتي براي خود يادگار دارد كه پيامبر عظيم الشأن پس از نزول وحي بر ايشان، درحالي كه نصف نماز را به قبله بيت المقدس اقامه كرده بودند، نصف ديگر آن را به امر خداوند درست از شمال به جنوب برگشته و به خانه خدا و كعبه، آمال مسلمين ادا فرمودند و بدين ترتيب بود كه قبله مسلمين در همان مكان و در همان زمان تغيير كرد و حكمت نامگذاري این مسجد به مسجد ذوقبلتين بر همين مبناست.
بعد از تغيير قبله، يهوديان ناراحت شدند و تبليغات منفى خود را به شکل ديگرى شروع كردند و اظهار داشتند که چه عاملى باعث ‏شد كه مسلمانان از قبله پيشين انبيا اعراض نمايند، پس يا كار سابقشان باطل بوده و يا كار فعلى آنان اشتباه است. خداوند متعال در آيه ياد شده جواب آنها را چنين مى‏دهد كه همه جا مربوط به خداست و به هر كجا او دستور دهد، بايد بدان سو نماز خواند و نقطه خاصى بدون دستور الهى داراى شرافت ذاتى نيست.
"مردم سفيه بيخرد خواهند گفت چه موجب آن شد که مسلمين از قبله اي که بر آن بودند (بيت المقدس) روي به کعبه آوردند بگو اي پيغمبر مشرق و مغرب خدايراست و هر که را خواهد او به راه راست هدايت کند." سوره مبارکه بقره، آيه 142
قبله مدينه طيّبه، از معجزات رسول الله (صلی الله علیه واله) است كه بدون إِعمال آلات نجومي و قواعد هندسي و يا دردست داشتن زيج و ديگر منابع طول و عرض جغرافيايي، آن را در غايت دقت و استوا تعيين كرده و به سوي كعبه ايستاد و فرمود: "محرابي علي الميزان".
مدينه و مكه تقريباً در سطح يك دايره نصف النهار قرار گرفته اند و اندكي طول مدينه از مكه بيشتر و عرض مدينه نيز قريب چهار درجه بيشتر از مكه است، و قبله مدينه اندكي از جنوب به سوي مغرب منحرف است؛ و جالب اين است که ناودان كعبه نيز در جانب غربي آن قرار دارد.
رسول الله (صلی الله علیه واله) هنگاميکه در مکه به سوي بيت المقدس نماز مي خواند خانه كعبه را بين خود و بيت المقدس قرار مي داد ولي اين عمل در مدينه ميسر نبود زيرا اگر كسي در مدينه مواجه مكه باشد، ناچار بايد بيت المقدس را پشت سر قرار دهد و بالعكس، اما در مكه مي تواند در طرف جنوب خانه كعبه، هم به سوي كعبه باشد و هم به سوي بيت المقدس.
چنانچه ناصر خسرو علوي در سياحت نامه گويد: "مدينه شهري است بر كناره صحرايي نهاده و آنجا قبله، سوي جنوب افتاده است."
فرهاد ميرزا در كتاب ارزشمندش عرض مكه مكرمه را 21 درجه و 33 دقيقه شمالي و طول آن را از گرنويچ (رصدخانه لندن) 40 درجه و 10 دقيقه شرقي، و عرض مدينه منوره را 25 درجه شمالي و طول آن را 39 درجه و 55 دقيقه آورده است كه تفاوت ميان دو نصف النهار مكه و مدينه 15 دقيقه است. و در اطلس لاروس مكه و مدينه را تقريباً در يك خط نصف النهار ترسيم كرده است.

فلسفه تغيير قبله

فلسفه تغيير قبله با استفاده از مدارك اسلامى به نظر مى‏رسد، عبارت از موارد زير باشند: پيامبر اكرم صلى الله عليه وآله وسلم- وقتى كه در مكه بودند چون مي خواستند صفوف مسلمين از مشركان‏ كه به كعبه اهتمام مى‏ورزيدند جدا گردد، لذا به بيت ‏المقدس متوجه شدند و همين كه به مدينه آمدند، در مرحله اول به طرف بيت‏ المقدس نماز ‏خواندند، ولي خواستار تغيير قبله شدند كه اين امر بواسطه اين بود که يهوديان مسئله قبله را بعنوان دستاويزي قرار داده بودند و از اين امر سوء استفاده مي کردند و اين در حالي بود که يهود و نصارا در كتابهاى دينى خود خوانده بودند كه پيامبرى خواهد آمد كه به دو قبله نماز مى‏خواند، همچنان كه قرآن نيز به اين مساله اشاره دارد.
براى آزمايش افراد مسلمانى كه هنوز رسوبات دوران شرك در آنها بود و هنوز به مقام تسليم نرسيده بودند اطاعت از اين دستور بسيار كار دشوارى بود و در قرآن كريم نيز به اين مساله اشاره شده است:
" ... و اي پيغمبر ما قبله اي که بر آن بودي نگردانيديم مگر براي اينکه بيازمائيم و جدا سازيم گروهي را که از پيغمبر خدا پيروي کنند از آنانکه به مخالفت او برخيزند و اين تغيير قبله بسي گران بود جز در نظر هدايت يافتگان به خدا و خداوند اجر پايداري شما را در راه ايمان تباه نگرداند که خدا به خلق مشفق و مهربانست."سوره مبارکه بقره ، آيه 143

طمع یهود بر اسلام

یهودیان پرسيدند: تو که مي گفتي بر کيش ابراهيم هستي، از چه رو قبله ات را عوض کرده اي؟ اگر دوباره به سوي بيت المقدس نماز بگزاري ما نيز از تو پيروي و تو را تصديق مي کنيم. داستان اين سؤال و پرسش در قرآن کريم در سوره بقره چنين آمده است:
«سيقول السُّفهاء من الناس ما ولاّهم عن قبلتهم التي کانوا عليها قل لله المشرق والمغرب، يهدي من يشاء الي صراط مستقيم.» مردم سفیه بیخرد خواهند گفت چه موجب آن شد که مسلمین از قبله ای که بر آن بودند (بیت المقدس) روی به کعبه آوردند بگو ای پیغمبر مشرق و مغرب خدای راست و هر که را خواهد او به راه راست هدایت کند. سوره بقره، آیه 142
قبله مدينه آن چنان كه پيغمبر اكــــرم (ص) به سوي آن نماز خوانده است، تا امروز به حال خود باقي است، و دانشمندان رياضي به نام با قواعد رياضي قبله مدينه را چنان يافتند كه رسول الله بدون آن ها يافت و اين ممكن نيست مگر به وحي و الهام ملكوتي، زيرا از مدينه تا مكه به مسافت قريب صد فرسنگ است، و هيچ كس نقل نكرده است كه رسول الله به قواعد رياضي و آلات نجومي توسل جسته باشد. حق آن است كه سعدي در اول بوستان گفت:
يتيمي که ناخوانده ابجد درست
کتبخانه هفت اقليم شست

مناظره پیامبر اکرم (صلی الله علیه واله) با یهودیان :

پس از این ماجرا، این بار یهودیان از هر سو، به این قانون تغییر قبله اعتراض كردند، و از این جهت بر ضدّ اسلام به تبلیغ پرداختند. در این شرئط، بین آن‌ها و پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ توافق شد كه این مسئله در یك جلسه بحث آزاد، مطرح گردد.
جمعی از یهود در آن جلسه شركت كردند، و پس از برقراری جلسه، نخست یهود سخن را به دست گرفته و به صورت سؤال چنین گفتند:
«شما بیش از یك سال كه به مدینه آمده‌اید به سمت بیت‌المقدّس، نماز می‌خواندید ولی اكنون از آن منحرف شده و به سمت كعبه نماز می‌خوانید لطفاً بفرمائید، نمازهائی كه به سوی بیت‌المقدّس می‌خواندید، درست بوده یا باطل بوده است؟
اگر درست بود، قهراً عمل دوّم شما باطل است و اگر باطل بود، ما چگونه به اعمال دیگر شما (كه در حال تغییر است) اطمینان پیدا كنیم، كه همچون قبله فعلی شما، باطل نباشد؟!
پیامبر: هر دو قبله، هر كدام در جای خود درست و حق بوده در این چند ماه، نماز خواندن به سمت بیت‌المقدّس حق بود، اینك ما از طرف خدا مأمور شدیم كه خانه كعبه را قبله خود قرار دهیم.
وَلِلّهِ الْمَشْرِقُ وَالّمَغْرِبُ فَاَیْنَما تُوَلُّوا فَثَمَّ وَجْهُ اللهِ اِنَّ الله واسِعٌ عَلیِمٌ: «مشرق و مغرب از آن خداست و به هر سو رو كنید خدا آن‌جا است خداوند بی‌نیاز و دانا است» (سوره بقره، آیه 115)
جمعیّت یهود: ای محمّد! آیا برای خدا «بداء» حاصل شد (یعنی موضوعی برای او در سابق مخفی بود و اكنون آشكار شد، و از دستور قبل پشیمان شده و دستور دیگری داد).
و بر این اساس، قبله جدید معیّن كرد؟ اگر چنین بگوئی خدا را همچون یك انسان نادان و پشیمان شده فرض كرده‌ای؟!
پیامبر: «بَداء» (به این معنی) از برای خدا نیست، خدا آگاه و قادر مطلق است، خطائی از او سر نمی‌زند كه بعد پشیمان گردد و تجدید نظر كند، و هیچ چیزی مانع سر راه او نیست، تا به خاطر آن، وقت‌ها را عوض بدل نماید.
از شما می پرسم: «آیا انسان بیمار، سالم نمی‌شود و یا انسان سالم رنجور و بیمار نمی‌گردد، و یا زنده، نمی‌میرد و زمستان، تابستان نمی‌شود؟ آیا خداوند كه این‌گونه امور را تبدیل به امور دیگر می‌كند، برایش «بَدا‌ء» حاصل می‌شود؟!»
جمعیّت یهود: نه در این امور « بَداء» نیست.
پیامبر: تغییر قبله نیز، از همین قبیل است، خداوند در هر زمان برحسب مصالح بندگان، دستور خاصّی دارد، هر كس اطاعت كند، پاداش می‌برد وگرنه مجازات خواهد شد، نباید باصلاح و تدبیر خدا مخالفت كرد. (احتجاج طبرسی ص83)
منابع:
1. قرآن کريم / سوره مبارکه بقره
2.تفسير نمونه
3. تعيين سمت قبله مدينه توسط پيامبر اسلام ـ صلي اللّه عليه و آله و سلم ـ / تأليف حسن حسن زاده آملي
4 . کتاب زندگي حضرت محمد (ص) / به قلم رسول محلاتي
5. سايت حوزه
6. سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران
7. فروغ ابدیت، ج 1، ص 472
8. اندیشه قم
9. کتابخانه تخصصی حج