نقوش در قالی جوشقان
موقعیت جغرافیایی
- سوابق تاریخی
پرفسور آرتور اوپهام پوپ، جوشقان را محل استقرار کارگاههای سلطنتی بافت قالی می داند، که به وسیله شاه عباس بنا شد. وی عقیده دارد قالیهای زربفتی که اشتباهاً آن را لهستانی خوانده وحتی قالی معروف به گلدانی، در جوشقان بافته شده اند. البته این نظریه مورد قبول هیچ یک از صاحب نظران نیست، تنها H. Hildebard بر این نکته که جوشقان بر اساس رسوم سنتی به واسطه داشتن آب و هوای مناسب در طول تابستان محل استقرار و پذیرایی کارگاه های سلطنتی بوده است، تأکید دارد. تنها نکته مثبت در گفتار پرفسور پوپ که براساس آن این عقیده را ابراز داشته نام نعمت الله جوشقانی بر بالای قالیچه ای در آرامگاه شاه عباس در قم است که آن نیز تنها تأکیدی برمحل تولد بافنده آن است. و وجود هیچ کارگاه شاهی را در جوشقان ثابت نمی کند.
- ساختار
بررسی قالیهای متأخرتر آسانتر است، چرا که این قالیها پس از گذشت سالها بدون هیچ وقفه ای طرحهای هندسی خود را حفظ کرده اند. در اکثر مواقع، در مرکز زمینه یک ترنج لوزی شکل را می بینیم که در بالا و پائین آن دو عدد گل نوک تیز وجود دارند که به طرف ریشه ها کشیده شده اند. با اینحال باید متذکر شد که قالیهای قدیمی از ظرافت و نظم بیشتری بهره مندند.
در شهر جوشقان، علاوه بر قالیهایی که به قالیهای جوشقان موسوم اند و موضوع اصلی این گفتار می باشند قالیهای دیگری نیز تولید می گردد که هر چند از لحاظ نقش، شبیه قالیهای جوشقان هستند ولی از کیفیت پائین تری برخوردارند. جهت شناختن این قالیها میتوان ازدو طریق زیر عمل کرد:
اولاً: از طریق بافت درشت ترشان (1200 تا 1500 گره در دسی متر مربع و گاه از گره جفتی نیز استفاده می کنند).
ثانیاً: از طریق استفاده از پشم دباغی، می توانیم تفاوت آنها را تشخیص دهیم. سطح پرزها غیر شفاف است و بدون نظم قیچی شده است و اکثراً رنگ پریده تر است. پشت این قالیها دارای رنگ آبی ویژه ای است که حاصل استفاده از پرزهایی به این رنگ است، این پودها از پودهایی که در قالیهای معمول به کار می رفتند ضخیم تر است. به طور معمول اندازه این قالیها، کوچک یا متوسط است. مثلاً 10/1 50/1 یا 270 60/3 سانتیمتر
دارهای مورد استفاده در جوشقان، دارای ساختمانی پیچیده تر از کاشان است و برخلاف نطنز معمولاً یک جفت قالیچه دو ذرعی را روی یک دار و پهلوی یکدیگر می بافند با این حال، دارهای قالیچه نیز به کار می رود.
در قالیهای جوشقان از سه پود استفاده می شود و ظرافت آنها از 15 تا 30 رج در نوسان است. قالیهای جوشقان دارای ساختاری سخت و مقاومند که آنرا می بایست مرهون تعداد بیشمار گره فارسی(2000 تا 4000 گره در هر دسیمتر مربع) دانست. در بعضی قالیها نیز گره جفتی به کار می رود.
متداولترین ابعاد، ابعاد متوسط و کوچک است.تار و پود قالیهای جوشقان از پنبه است و پرز از پشم ظریف بوده و به اندازه متوسط قیچی می شود.
- طرحهای رایج
نقش قالیهای جوشقان یا همچون قالی های کردستان و ورامین شبیه نقش میناخانی است یااینکه دارای نوعی شبکه تزئینی لوزی شکل هستند که در بین هر یک از چشمه های لوزی شکل آن، ترنجهای کوچک هشت ضلعی قرار دارد و نقش گلی نیز در مرکز آن است که تقریباً به محیط این ترنج می چسبد. متن قالی متشکل از گلهای متنوع و ریزی است که در درون این شبکه قرار گرفته اند در خلال این نقوش، شاخه های پر شکوفه، گلهای چهار پر و درختهای بید مجنون در شکلی تجریدی در قالبی لوزی شکل، ارتباطی منطقی را بین نقوش مختلف پدید می آورند. در بسیاری از مواردترنجهایی با محیط های متفاوت را همین گونه تزئین می بخشند.
نقش حاشیه ها برخوردار از گلهای نخل گونه و نقوشی نیمه هندسی در گردشی آشفته است که پهلو به پهلوی یکدیگر و با استفاده از برگهای تجریدی و شاخه های پر گل، نقش اساسی را در تزئین قالیها دارند.
نقوش دیگری که دردرون ترنجها استفاده می شود، گلهای چهار برگ، گلهای ساده به شکل چلیپا و نقوش استلیزه شده هستند. نقوش دندانه دار، طرازهای ذوذنقه ای (که مخصوص قالیهای سرابند است) و سایر طرازهایی که ویژه قالیهای خراسان است در حاشیه ها دیده می شود.
- رنگبندی
- رنگرزی
- ابعاد
- توزیع جعرافیایی
- وضعیت فعلی
منبع: مجله قالی