کودتاى 28 مرداد: تقابل سنت و مدرنیته در حکومت

در بخش نخست مقاله، به تصویرى از جنگ سرد در سال‏هاى بعد از جنگ جهانى اول و تغییراتى که در ایران و جهان اتفاق افتاد اشاره شده است. یکى از عوامل نزدیک شدن ایران به واشنگتن، جدا شدن حکومت ایران از انگلستان در ماجراى آذربایجان است. اشغال ایران در زمان حضور انگلیس توسط شوروى و تشکیل حکومت خودخوانده (آذربایجان، کردستان و گیلان)، زمینه بروز حزب توده که تلفیقى از افراد متعدد بدون گرایش به کمونیست بوده است. با شروع جنگ سرد، امریکا و انگلیس به بهانه مقابله با کمونیسم و در اصل براى حفظ منافع خود، کودتا علیه دولت ملى مصدق را به راه انداختند. بعد از کودتا، طرف‏داران کاشانى و بقایى و ... از زاهدى حمایت و اعلام وفاداراى کردند و طرف مقابل را خائن و خود را خادم معرفى نمودند؛ در حالى که طرف‏داران مصدق به عکس آنها را متحد دربار و کودتاچیان مى‏دانند. یکى از دلایل شکست دولت مصدق خروج مردم از صحنه است.
در جنگ روانى، آمریکایى‏ها با صحنه‏سازى براى حمله به خانه کاشانى و دیگران به دنبال ایجاد اختلاف بین دو گروه رقیب بودند و در جلوه دادن کمونیسم به عنوان یک خطر، موفق گشتند. باید گفت که کودتاى 28 مرداد اقدام مشترک سازمان‏هاى اطلاعاتى امریکا و انگلیس بود. ولى برنده اصلى امریکا و خارج شدن انگلیس از صحنه ایران و روى کار آمدن دولت على امینى و انقلاب سفید شد.
حضور آمریکا در ایران، نقش تلاشگرایانه‏اى داشت؛ ولى آنها پس از مدتى به منافع اقتصادى خود پرداختند. باید اعتراف کرد که تمامى گروه‏ها در پیدایش شرایط این واقعه نقش داشتند. این کودتا اوج تقابل سنت و مدرنیته بود، و سبب موفقیت سنتى‏ها بر نواندیشان شد. تقابل سنت و مدرنیته در نوع نگرش به حکومت است. سنت‏گرایان خواستار حفظ وضعیت موجود و اصلاح طلبان در صدد تغییر آن بودند.
چالش بین سنت و مدرنیته در ایران، به دلیل بى‏سوادى اقشار مردم و عوامل دیگر، همیشه موجب ناکامى نواندیشان بوده است. نوگرایان همیشه این باور را داشته‏اند که شاه باید سلطنت کند، نه حکومت و در مقابل، سنتى‏ها شاه را سایه خدا مى‏دانسته‏اند، در حالى که این دیدگاه حربه مستبدین در طول تاریخ است. چالش اصلى میان سنت‏گرایان و نواندیشان، دلیل بر توسعه سیاسى است و مردم در این نزاع‏ها، زینت مجلس‏اند. نادیده گرفتن قانون اساسى و سرکوبى آزاداندیشان، قاعده اصلى حکومت‏هاى مستبد است.
رژیم‏هاى سیاسى به دو دسته تقسیم مى‏شوند: دسته اول آنهایى که از تمایل به آزادى سرچشمه مى‏گیرند و دسته دوم، رژیم‏هایى که به استبداد گرایش دارند و مخالف آزادى هستند. دوران دکتر مصدق تقابل این دو طرز فکر است. اتحاد تمامیت‏خواهان داخلى و منافع‏طلبان بین‏المللى سبب سقوط دولت ملى دکتر مصدق شد.