با توجه به کاربرد علایم و وسایل در اجرای مراسم عزاداری ناظری گزارشی مفصل از اجرای مراسم عاشورا در جامعه ایرانیان ترکیه را می‌دهد که ترجمه انگلیسی این گزارش موجود است(Kesnin bey the evil of the east or truths about turkey, london 1883_1888).
ولی پیترچلکو وسکی در آن زمان نتوانسته است آن را در کتابخانه‌های ترکیه به دست آورد و ترجمه آزاد آن را ضمن شرح و بسط قسمت‌های مهم به این صورت می‌آورد:
... حیاط اعیان به بیرق‌های رنگارنگ مزیّن بود ده هزار شمع روشن در چراغ‌های رنگارنگ بلوری، مزیّن به تمثال ائمه یا پرچم شیر که در آن زمان نشان کشور ایران بود حیاط را به طرز با شکوهی روشن می‌کرد مراسم با صدای کوبش طبل آغاز می‌شد، سپس دسته با همراهی موسیقی عزا که در ضرب‌های ۴/۲ با هفت یا هشت ساز بادی نواخته می‌شد به میدان‌گاه خوان وارد شد. دسته عزا به این ترتیب وارد میدان می‌شد در پیشاپیش دسته مردی بود با بیرقی در دست که پارچه‌هایی از رنگ‌های متفاوت و زیبا از آن آویزان بود در پی او مردی دیگر با علم پیغمبر( صلی الله علیه و آل و سلم) که از پارچه‌های سیاه و سفید بود و بر آن‌ها نوشته‌ها و تصویر یک پنجه گل‌دوزی شده بود حرکت می‌کرد. اسب‌های پوشیده از شال‌ها و قالی‌ها بیانگر هفتاد و دو تن از یاران شهید امام حسین(علیه السلام) بودند، بر اسبی بی‌زین دو سپر و دو شمشیر آخته، چلیپاوار قرارداده شده بود. اسبی دیگر حامل محمل (کجاوه‌ای پوشیده با پرده‌های سبز و سیاه بود که از میان پرده‌ها یک زن و چند کودک به نشانه اهل بیت امام حسین(علیه السلام) دیده می‌شدند نزدیک این اسب، مردانی سوار بر اسب کاه به اطراف می‌پراکندند بر آخرین اسب پوششی سفید و خونین، به نشانه اهل بیت امام حسین(علیه السلام) آویزان بود. غیر از این دو کبوتر سفید که پاهایشان به هم بسته و پرهایشان به رنگ سرخ آغشته بود نیز دو تیر طلایی بلند به نشانه ارواح شهیدان به چشم می‌خورد پشت سر این اسب صف فشرده ای از مردان ایرانی که به طور هماهنگ و محکم سینه می‌زدند فریاد حسین حسین می‌کشید به دنبال آن‌ها دستهای از عزاداران که پیراهن‌های گل‌دوزی شده سیاه بر تن داشتند، با زنجیرهای بلند آهنین به همراه ضرب سنج بر دوش برهنه خود می‌زدند سپس دویست یا سیصد مرد با پیراهن‌های سفید(کفن) و سرهای کاملاً تراشیده در دو ردیف پیاده در حالی که با دست چپ کمربند هم‌ردیف خود را گرفته و با دست راست قمه و شمشیر خود را در هوا می‌گرداندند، حرکت می‌کردند آن‌ها با قمه و خنجر چنان بر فرق سر خود می‌زدند که جوی خون بر صورتشان جاری می‌شد پشت هر یک از این قمه‌زن‌ها مردی با چوب‌دستی ایستاده بود او در طول قمه زنی چوب‌دستیاش را میان سر و قمه حایل می‌کرد تا نگذارد که قمه زن‌ها خیلی محکم به فرق سر خود ضربه بزنند(تعزیه هنر بومی پیشرو ایران صفحات ۳۴۴ و ۳۴۲)
سیّد حسین علی جعفری درمورد برگزاری مراسم مختلف در ماه محرم چنین می نویسد: مراسم تعزیه داری نخستین بار توسط تیمور لنگ در هند معمول شد. از آنجا که تعزیه هند شبیه‌سازی قبر امام حسین(علیه السلام) در کربلاست مورد احترام مسلمانان و غیر مسلمانان واقع شده است. امروز پس از گذشت سده‌ها، تعزیه به صورت هنری زیبا در آمده است. تعزیه ها از نظر طرح و اندازه با هم متفاوت هستند و هر شهر شرح مخصوص خود را دارد واژه تعزیه در هند مفهومی متفاوت دارد که به درامی که بر صحنه اجرا می‌شود بلکه به موضوع واقعی یعنی باز آفرینی کوچکی از قبرامام حسین(علیه السلام) اطلاق می‌شود این قبردر ماه محرم به هنگام حرکت دسته‌های عزاداری با تمهیدات متنوع نمادین که تداعی‌گر وقایع کربلا هستند، بر دوش‌ها حمل می‌شود. در هند تعزیه‌های متنوعی وجود دارد تعزیه‌هایی که در طول سال برای «زیارت» نگهداری می‌شوند به «ضریح» «موسومند»« ضریح‌ها» را معمولاً از چوب و فلز زر تاب و نقره گون می‌سازند. هر زیارتگاه تاریخی برای خود ضریحی مخصوص دارد تعزیه را معمولاً از شاخه‌های نی، عاج، کاغذ و دیگر تکه‌های دست ساخت زیبای هنری می‌سازند. اندازه ها نیز متفاوت اند. بعضی کوچک و بعضی پنج تا شش متر بلندی دارند از گندم و جو تازه سبز شده و گیاهان مشابه که موجب مزید زیبایی می‌شوند نیز استفاده می‌شود. در مناطق کوهستانی تعزیه ای دیده شده که از شاخه‌های درختان ساخته و با برگ‌ها و گل‌ها تزیین شده بود. همه این تعزیه ها را در پایان مراسم روز عاشورا یا اربعین (مراسم چهل) به خاک می سپارند.
در ایام محرم «تعزیه» و «ضریح» بخش عمده مراسم عزاداری را تشکیل می‌دهد. از اولین روز ماه محرم همه عزاخانهها را به طرز خاصی با «علم‌ها»، «تعزیه» و «ضریح» می‌آرایند. مجلس عزا در امام‌باره‌های بزرگ زیارتگاه‌ها بر پا می‌شود در هفتم محرم دسته‌های مهندی( ضریحی که نماد عروسی قاسم پسر امام حسن(علیه السلام) وحضرت فاطمه(سلام الله)، حضرت کبری(سلام الله) دخت امام حسین(علیه السلام) در کربلاست) به راه می‌افتند که پشت سرآن‌ها «ذوالجناح» و «علم‌ها» (علم نشانه بیرق لشکر امام حسین(علیه السلام) است که مهمترین نماد سوگواری ماه محرم محسوب می‌شود رنگ و اندازه علم‌ها متفاوت است و در بالای چوب آن پنجه‌هایی از طلا یا نقره نصب شده است)حرکت می‌کنند. هرچند که دسته مهندی عملاً در هر کجای هند ظاهرمی‌شود قطارهای فیل(از فیل و شتر و اسب در قسمت جلوی حمل علم‌ها و بیرق‌های سیاه و علائم دیگر سوگواری استفاده می‌شود بیرق‌ها را معمولاً جلوی داران دسته در دست دارند عماری ها نیز که نه کجاوه‌هایی است که اهل حرم امام حسین(علیه السلام) را در آن‌ها به سوی کربلا می‌برند توسط جلوداران حمل می‌شوند)و اسب‌های حامل بیرق سیاه و دسته موزیک نظامی نیز بر شکوه و زیبایی دسته می‌افزایند دسته ها در خیابان‌های اصلی شهر به حرکت در می‌آیند و هزاران نفر بدان ملحق می‌شوند. در دهم محرم تعزیه به صورت دسته‌های مختلف ماتم سینه زنی و نوحه خوانی در حالی که «ذوالجناح» و «علم‌ها » پیشاپیش آن‌ها در حرکت‌اند، به سوی کربلاهای محل به حرکت در می‌آیند نزدیک عصر، تعزیه ها به این کربلاها می‌رسند و پیش از غروب آفتاب به خاک سپرده می‌شوند. پس از غروب آفتاب، مجلس شام غریبان بر پا می‌گردد. هشتم ربیع الاول، در لکنهو، مهمترین و آخرین روز عزاداری است. در سحرگاه این روز ضریح سنتی را در دسته‌هایی بیرون می‌آورند. حیدرآباد نیز شهری است از امام‌باره‌ها و عزاخانهها که به گونه‌ای دلپسند به ضریح و علم مزیّن می‌شود. در این شهر تعزیه بی بی کا علم در دستهای بزرگ به راه می‌افتد. در حیدر آباد بمبئی نیز ایرانیان کثیری مقیم هستند که بر شکوه و غنای تعزیه داری می‌افزایند(تعزیه هنر بومی پیشرو ایران صفحات ۳۱۹ و ۳۱۵).
© کلیه حقوق متعلق به صاحب اثر و پرتال فرهنگی راسخون است. استفاده از مطالب و آثار فقط با ذکر منبع بلامانع است.
