فرهنگ اصطلاحات و اسامی در تعزیه‌ها
اسباب مجلس: وسایلی که برای برگزاری یک مجلس تعزیه ضروری است.
بیاض: دفتری که چند مجلس تعزیه و بعضی اوقات نوحه یا ادعیه در آن نوشته شده معمولاً دارای جلد چرمی است و از ته به هم دوخته شده با قطعی بغلی.
جُنگ (JONG): دفتری است که یک مجلس یا چند مجلس تعزیه در آن نوشته شده، جُنگ بر دو نوع است:
۱) نسخه‌ها به ترتیب و به دنبال هم نوشته شده و فهرست در آخر
۲) به ترتیب نوبت تعزیه‌خوانی از حیث پرسش و پاسخ
چادر: در برگزاری تعزیه در بعضی از فصول برای جلوگیری از تابش آفتاب تند یا گرد و خاک حاصله از وزش باد و نیز برف و باران چادرهای بزرگی را که خیمه نیز می‌نامیدند در تکیه‌ها و حسینیه‌ها و اصولاً محل‌های برگزاری تعزیه بر پا می‌داشتند این چادرها بر تیرک‌هایی استوار بود و تمام محوطه را در برمی‌گرفت ارتفاع تیرک‌ها در حدود بیست متر بود هم اکنون نیز آن چادرها با تفاوت در جنس و ابعاد وارتفاع وجود دارد و کم و بیش در مجالس مذهبی مورد استفاده و بهره‌برداری است.
خرگاه: محلی که چندین چادر در آن جا برپا شود مانند خیمه‌گاه حسین در کربلا.
ذوالجناح: نام اسب حضرت حسین(علیه السلام) است.
زره: پوشش‌هایی که از میخچه یا دانه‌های کوچک زنجیرگره دار ساخته شده و در رزم بر تن می‌کنند است.
سنان: نیزه
سرنسخه: نسخه اصلی تعزیه که شامل فهرست اسامی و نوبت‌هاست و در دست تعزیه گردان شام غربیان غروب روزهای ۱۱ و ۱۲ و ۱۳محرم است که در کربلا همه چیز پایان یافته و برخرگاه امام حسین(علیه السلام) و حسینیان سکوت و سیاهی و دود و بوی خون و جسد و وحشت و بیداد حاکم است. امام حسین (علیه السلام) و یارانش شهید شده‌اند خیمه ها، سوخته زنان و کودکان در اسارتند و به همین مناسبت مراسمی غم انگیز و ساده برپا می‌شود.
عزاداران پیراهن سیاه می‌پوشند و شمعی افروخته در دست می‌گیرند و کاه بر سر می‌پاشند نوحه‌های غم‌انگیز می‌خوانند و دسته دسته در معابر حرکت می‌کنند و هراز چند قدم مدتی می‌نشینند و می‌گریند آرام و غمناک در این مراسم به کلی سینه زنی انجام نمی‌شود و علم و بیرق نیز حرکت داده نمی‌شود شاید یک علم حمل شود و آن هم سیاه.
علمدار کربلا: مراد حضرت عباس است.
عیوق: نام ستاره ای است که در کنار کهکشان قرار دارد.
فرق شکافته: سری است که بر اثر ضربه سنگین شمشیر شکافته شده است.
قاصد: پیام آور یا نامه بر یا پیک و کسی که برای اهل بیت یا ائمه حامل پیامی یا نامه‌ای است.
قتلگاه: مقتل محل کشته شدن و خاصه در مورد محل شهادت امام حسین(علیه السلام) و یارانش در روز عاشورا در کربلا به کار برده می‌شود.
کتل (KOTAL): اسبی است که با پارچه مشکی که بر زین و گردنش افکنده‌اند تزیین شده و نیز حجله گاه حضرت قاسم(علیه السلام) با پارچه مشکی.
کلاهخود: کلاه مخصوص جنگ در قدیم(تعزیه در ایران صفحات ۲۹۲ ،۲۹۱، ۲۸۵ ،۲۸۱).
پرده: پارچه ای است که در ایران بر روی آن داستان‌هایی از ماجراهای زندگی خاندان پیامبر( صلی الله علیه و آل و سلم) نقاشی شده است. این پرده برای نقل داستان‌های مذهبی به کار می‌رود. ترتیب کار این است که نقال، پرده را لوله و با خود حمل می‌کند بعد در جایی مناسب پس از خواندن چند بیت شعر و گرد آوردن مردم به دور خود پرده را کم کم باز می‌کند و همزمان با باز کردن پرده، به شرح بخش‌هایی از داستان‌های نقش شده بر پرده می‌پردازد گاهی هم پارچه سپیدی روی پرده آویزان می‌کند و با پس زدن تدریجی پارچه داستان‌ها را نقل می‌کند پس از پایان تمام یا بخشی از داستان‌ها، نقال به گردآوری پول از تماشاگران می‌پردازد. در اصطلاح به این نقالان «پرده دار» می‌گویند اصطلاح دیگر برای پرده«شمایل» است. در این صورت به جای پرده دار به نقال شمایل گردان می‌گویند در تصویر نقش شده بر پرده ها در پرده داری چهره معصومان و امامان به خاطر حفظ حرمت نشان داده نمی‌شود و تنها هاله ای از نور چهره آن‌ها را مشخص می‌کند عمق و فاصله ها در نقاشی‌ها تابع سنت رایج در نقاشی‌های سنتی ایرانی است.
حسینیه: تکیه
دسته: اصطلاحی که برای یک گروه بازیگر تقلید یا تعزیه به کار می‌رود. نیز دسته گردانی، تعزیه
دسته گردانی: دسته‌های مذهبی دسته‌های مذهبی دسته‌‌‌هایی که در ماه‌های محرم و صفر و روزهای عزاداری از مقابل مردم می‌گذرند این دسته ها با خود نشانه‌ها و نمونه‌های شناخته شده تمثیلی حمل می‌کنند که نشانه رویدادهای شناخته شده‌ای است در دوران قاجار (۱۲۱۰ ه . ق / ۱۷۹۵ م - ۱۳۴۴- ه . ق / ۱۹۲۵ م) به ویژه در زمان سلطنت ناصرالدین‌شاه (۱۲۶۴ هـ ق / ۱۸۴۷ م - ۱۳۱۳ هـ ق ۱۸۹۵ م) دسته‌گردانی با تجمّل و تشریفات بسیار برگزارمی‌شد دسته‌های روز با نقاره و علم و بیرق وکتل و دسته‌های شب با طبقه‌های چراغ زنبوری و حجله و مشعل به راه می‌افتادند و در فاصله‌هایی در مسیر حرکت دسته سینه زن‌ها با آهنگ موزون نوحه سینه می‌زدند این دسته ها تصویرهای زنده ای هم با خود حمل می‌کردند که یادآور رویدادهایی از واقعه کربلا بود دسته گردانی کم و بیش باهمان تشریفات در ماه‌های عزاداری برگزار می‌شود.
سنگ زنی: به هم کوفتن دو قطعه سنگ یا چوب یا استخوان سنگ زن‌ها این دو قطعه را به طور معمول با تسمه به کف دست‌ها می‌بستند و در روزهای عزاداری به هم می‌کوفتند که از آن صدای گرفته و اندوهناکی بر می‌خاست گروه سنگ زنان با دسته‌های عزاداری و نوحه خوان همراه بودند(کتاب نمایش دفتر اول صفحات ۱۴۴، ۱۱۷، ۱۱۶،۱۰۱، ۴۴، ۴۳،۳۹).
فرازبان در مقابل زبان موضوعی:
الف) خیمه تکیه و نمایش خیمه‌گاه بر صحنه (سکو). «فراخیمه»ای در مقابل خیمه موضوعی چادر تکیه «حد» دیداری فضای خطابه است. خیمه تکیه به عنوان چادری نمادین در زبان موضوعی نقل می‌شود. خیمه گاه به عنوان وسیله ای ضرور به کار می‌رود همان طور که فراز بان برای تأیید و تصدیق زبان موضوعی است. خیمه تکیه نیز خمیه‌گاه صحنه را تأئید می‌کند.
ب) سینه زنی تعزیه گردانی که ظاهر در صحنه است به شبیه خوانان ملحق می‌شود این عمل خصلت صحنه گردانی دارد و بنا بر این نمادی فرا زبان است سینه زنی شبیه خوانان از نظر زبان موضوعی نماد محسوب می‌شود سینه زنی تماشاگران درارتباط با سینه زنی شبیه خوانان نمادی فرازبان است و در ارتباط با سینه زدن تعزیه گردان نماد زبان موضوعی است. البته کلیه این اعمال از بین برنده ابراز دینداری محض نیست از نظر نشانه، شناختن فحوای صحنه حسینیه را به نمایش مجموعه ای از نشانه ها می‌کشاند.
ج) پخش تنقلات در میان تماشاگران نقش خاص تنقلات به عنوان فرا نماد غذای اهل بیت امام حسین(علیه السلام) او در مدت محاصره صحرای کربلا است از علایم نمادین نیز استفاده می‌شود از جمله:
الف) تقابل رنگ سبز و سرخ به عنوان باز آفرینی نمادین خیر(حسینیان) وشر(یزیدیان) به کار می‌رود.
ب) کاه بر سرافشاندن برای ابراز حزن و اندوه.
ج) کفن سفید به نشانه نزدیک بودن مرگ در بردارندگان آن.
نماد شاخص تصویر و دیگر علایم در پیوندهای پیچیده مفاهیم دخالت دارند. مثلا شیر صحنه علامت (تصویری که بیرق یا علم امام حسین ها را به دندان دارد، یا از اجساد شهیدان (علامت (تصویری) تیرها علامت مشخصه جراحات را بیرون می‌کشد(تعزیه هنر بومی بومی پیشرو ایران صفحات ۶۲،۶۳)
© کلیه حقوق متعلق به صاحب اثر و پرتال فرهنگی راسخون است. استفاده از مطالب و آثار فقط با ذکر منبع بلامانع است.
