امکان‌سنجی الگودهی انقلاب اسلامی ایران به جنبش‌ها

مقدمه

وقوع انقلاب اسلامی ایران با گفتمان اسلامی - مردمی بر محوریت دین‌گرایی همه جانبه، عدالت و سلطه‌ستیزی، توانست تحولات و معادلات نظام جهانی و منطقه‌ای (خاورمیانه) را تحت تأثیر قرار دهد؛ زیرا انقلاب اسلامی ایران با الگوی حکومت دینی خویش بر محور ارزش‌های اسلامی و سیاست خارجی عدالت‌محور و استکبار ستیز، ارزش‌ها و الگوی دو ایدئولوژی مسلط بر نظام جهانی یعنی لیبرالیسم و مارکسیسم را به چالش کشید.
تاکنون محققان داخلی (مانند حشمت‌زاده، محمدی، خرمشاد و...) و خارجی (مانند اسپوزیتو و فوکو) سعی در بررسی تأثیر انقلاب اسلامی ایران بر ابعاد مختلف نظام جهانی داشته‌اند. با وقوع جنبش‌های مردمی - دینی اخیر در خاورمیانه، باز هم اندیشمندان داخلی و خارجی زیادی به امکان‌سنجی الگوی انقلاب اسلامی ایران به عنوان یک آلترناتیو جدی، در راستای الگودهی به جریان‌های اخیر پرداخته‌اند. به عنوان مثال نوام چامسکی از جنبش‌های اخیر به عنوان جنبشی دین‌گرا در کنار عوامل دیگر تعبیر می‌نماید و در مقابل بعضی از نظریه‌پردازان غربی از جمله دیوید هلد زمینه جنبش‌های اخیر در خاورمیانه را نتیجه رشد فرد جهانی شده و جامعه مدنی می‌داند. بعضی از نظریه‌پردازان دیگر، رشد و گسترش ارزش‌های لیبرال دموکراسی غربی در سطح جهان و منطقه خاورمیانه را دلیل اصلی آگاهی مردمی و در نتیجه آن، وقوع این تحولات می‌دانند؛ در مقابل دیدگاه‌های اندیشمندان داخلی بیشتر بر محور بیداری اسلامی می‌باشد. با در پیش گرفتن هر کدام از این تعابیر و الگوی مطالعاتی، می‌توان نتایج متفاوتی از بررسی زمینه‌ها و جهت‌گیری این جنبش‌ها به دست داد.
بر همین اساس مبنای این پژوهش بر محور پاسخگویی به دو سؤال اساسی می‌باشد. 1- ظرفیت‌ها و چالش‌های موجود در راستای تأثیرگذاری و الگودهی انقلاب اسلامی ایران به جنبش‌های اخیر در خاورمیانه چیست؟ 2- جمهوری اسلامی ایران برای استفاده بهینه از ظرفیت‌های موجود و همچنین رفع چالش‌های موجود چه سیاستی را باید در پیش گیرد؟ با توجه به ماهیت مشترک دینی انقلاب اسلامی ایران با جنبش‌های اخیر در خاورمیانه، نظام دینی این انقلاب می‌تواند به عنوان یک الگوی مناسب برای جنبشهای دینی - مردمی اخیر در خاورمیانه محسوب شود و مهمترین چالش در انجام این امر فعالیت غرب به رهبری امریکا می‌باشد. بر این اساس، این پژوهش متشکل از سه بخش است. در بخش اول این پژوهش ظرفیت‌های انقلاب اسلامی ایران حول محورهای پیشینه تأثیرگذاری انقلاب اسلامی ایران بر تحولات جهان اسلام و خاورمیانه و همپوشانی زمینه‌ها و اهداف انقلاب‌های اخیر با گفتمان اسلامی مردمی (مردم‌سالاری دینی) انقلاب اسلامی ایران بررسی خواهد شد. بخش دوم چالش‌های موجود در بطن این تحولات را برای انقلاب اسلامی ایران، در قالب دو محور پیشینه تبلیغات منفی آمریکا بر علیه انقلاب اسلامی ایران در نظام بین‌الملل و منطقه و احتمال انحراف جریان‌های دین‌گرا به وسیله استراتژی‌های برنامه‌ریزی شده غرب به رهبری امریکا، بررسی خواهد کرد. بخش سوم به راهکارهایی پرداخته خواهد شد که طی آن جمهوری اسلامی ایران (نماد عینی انقلاب اسلامی ) در جهت فرصت‌سازی و رفع چالش‌ها با استفاده از برنامه‌ها و دیپلماسی راهبردی استفاده می‌کند.

ظرفیت‌ها

تحولات جهانی در بطن خود چالش‌ها و فرصت‌هایی برای اهداف و استراتژی کلان کشورها به وجود می‌آورد. با توجه به اهداف کلان انقلاب اسلامی که مهمترین هدف آن صدور الگوی حکومت دینی انقلاب اسلامی به سایر کشورهای جهان اسلامی است؛ تحولات اخیر خاورمیانه چالش‌ها و فرصت‌هایی برای نظام جمهوری اسلامی ایران به عنوان نماد عینی انقلاب اسلامی، در راستای انجام این امر به وجود آورده است. شناسایی ظرفیت‌ها در بطن تحولات داخلی و بین‌المللی برای یک نظام سیاسی، به عنوان یک بخش مهم و کارکردی در راستای مدیریت منابع محسوب می‌شود، زیرا یک نظام سیاسی در صورت شناسایی دقیق ظرفیت‌ها در محیط داخلی و پیرامونی خویش از ظرفیت‌های موجود در راستای وظایف و اهداف خود استفاده بهینه خواهد کرد. انقلاب اسلامی که مبتنی بر یک نظم دینی خاص است به عنوان یک نظام الگویی در نظام کنونی جمهوری اسلامی ایران متبلور شده است. در این بخش سعی خواهد شد که ظرفیت‌های موجود در جنبش‌های دینی - مردمی اخیر در خاورمیانه برای انقلاب اسلامی ایران در راستای الگودهی به این جنبش‌ها، شناسایی و بررسی شود. ظرفیت‌هایی که در بطن حوادث اخیر در خاورمیانه برای انقلاب اسلامی ایران وجود دارد را می‌توان حول سه محور بررسی کرد. 1- پیشینه تأثیرگذاری انقلاب اسلامی بر تحولات منطقه 2- زمینه‌ها و اهداف شکل‌گیری جنبش‌های اخیر 3- گفتمان اسلامی - مردمی انقلاب اسلامی ایران.

پیشینه تأثیرگذاری انقلاب اسلامی بر تحولات منطقه

پیروزی انقلاب اسلامی نقطه‌ی عطفی در حرکت جنبش‌های اسلامی به حساب می‌آید چرا که نهضت انقلاب ایرانی مبتنی بر اندیشه‌های حضرت امام خمینی (رحمه الله) برخلاف جنبش‌های دیگر، به صورت حرکتی اسلامی و غیروابسته و با ماهیتی الهام بخش بر سایر نهضت‌های اسلامی به پروزی رسید. تأثیرگذاری انقلاب اسلامی ایران بر تحولات جهان اسلام و خاورمیانه ریشه در چندین عوامل وابسته به هم دارد که در ذیل به دو عامل مهم و تأثیرگذار اشاره می‌شود.
1- اولین عاملی که باعث تأثیرگذاری انقلاب اسلامی ایران بر کشورهای جهان اسلام و خاورمیانه شده است، ماهیت سلطه ستیزی انقلاب اسلامی ایران بر محوریت عدالت می‌باشد. انقلاب اسلامی ایران توانست با به مرکز آوردن مبارزه با استکبار و سلطه جهانی بر تحولات جهانی و بخصوص جهان اسلام و خاورمیانه تأثیر زیادی بگذارد. محوریت اسلام در ارزش‌ها و الگوی دینی انقلاب اسلامی ایران توانست نظر جنبش‌ها و نهضت‌های رهایی‌بخش در منطقه و گروه‌های اسلام‌گرا را به خود جلب نماید. از جمله این گروهها می‌توان به نهضت آزادی بخش فلسطین (ساف) و گروههای اسلام‌گرا در قالب اخوان المسلمین مصر، سوریه و... اشاره کرد. (3)
2- دومین عاملی که باعث استقبال گسترده کشورهای اسلامی از انقلاب اسلامی شد حمایت انقلاب اسلامی از فلسطین در برابر رژیم صهیونیستی بود. قبلاً حمایت از فلسطین توسط اعراب به بهانه عربیت قومی و ناسیونالیسم عربی صورت می‌گرفت اما حمایت انقلاب اسلامی از فلسطین جنبه اسلامی به این حمایت بخشید و منجر به اسلامی شدن قضیه فلسطین شد که به عنوان نقطه مشترک تمام مسلمانان از عرب گرفته تا عجم محسوب می‌شود؛ (4) تاثیر انقلاب اسلامی ایران از دو جهت تأثیر مادی و غیرمادی بر ساختار نظام بین‌الملل و تحولات منطقه‌ای قابل بررسی است.
در ارتباط با تأثیر انقلاب اسلامی ایران بر تحولات جهان اسلام و خاورمیانه نظریه‌پردازان غیرایرانی هم به اظهارنظر پرداخته‌اند. در این ارتباط الکساندر هیک می‌گوید:
«به نظر من خطرناک‌تر از این (مشکلات بین‌المللی) عواقب گسترش اسلام سیاسی است که در ایران پا گرفته و اکنون عراق و ثبات تمام رژیم‌های عرب میانه‌رو را در منطقه تهدید می‌کند. این پدیده اگر از کنترل خارج شود منافع ابرقدرت‌ها را به خطرناکترین وجه به مخاطره خواهد انداخت.» (5)
به طور کلی می‌توان تحلیل کرد که آن چیزی که توانسته تأثیرگذاری انقلاب اسلامی ایران بر تحولات جهان اسلام را بیشتر نماید، تمایزات انقلاب اسلامی با انقلاب‌های بزرگ از جمله روسیه، فرانسه و... است. انقلاب اسلامی ایران برخلاف انقلاب‌های دیگر فراگیرتر (حضور مردم و طبقات مختلف) و بر مبنای معنویات وارزش‌های انسانی می‌باشد؛ ارزش‌های که در انقلاب‌های مادی‌گرایی همچون کمونیستی روسیه و لیبرالیستی فرانسه وجود ندارد. (6) و همین جذابیت‌ها و تفاوت‌ها توانسته تحولات خاورمیانه و جهان اسلام را تا حدود زیادی از خویش متأثر سازد. حامد الگار در ارتباط با انقلاب اسلامی ایران تحلیل می‌نماید:
«انقلاب اسلامی ایران برعکس همه انقلابها تداوم و توالی بخش مهم از میراث اسلام است، به یک معنی آغاز این میراث به قرن هفتم میلادی و گشوده شدن ایران به روی اسلام برمی‌گردد و یکی از عوامل مهمی که انقلاب اسلامی ایران را از تمامی انقلابهای دگرگون ساز دیگر متمایز می‌سازد همین ریشه‌های عمیقی است که این انقلاب در گذشته تاریخی دارد. امروزه می‌بینیم که به اعتقاد صاحب نظران آنچه فرهنگ غربی را مورد تهدید قرار می‌دهد همین سکولاریسم است که ملهم از انقلاب فرانسه می‌باشد و امروزه تنها راه رهایی از این بحران را در احیاء عنصر مذهب می‌دانند.» (7)
در ذیل نمودهای تأثیرگذاری انقلاب اسلامی ایران بر تحولات جهان اسلام خاورمیانه به صورت موردی مورد بررسی قرار گرفته است.
مقارن با پیروزی انقلاب اسلامی در سال 1979 ما شاهد فتح مکه توسط گروه اخوان المسلمین عربستان هستیم که گرچه وهابی بودند اما هنگام فتح مکه، شعارهای آنها مبنی بر این اعتقاد که تنها راه مبارزه راه امام حسین (علیه السلام) است و نیز اعتقاد به مهدویت آنها (که هر دو این عناصر، عناصر اصلی تشکیل دهنده انقلاب اسلامی بودند) باعث شد که علما و حکومت‌گران سعودی آنها را متهم به خمینیسم بکنند و نیز شورش 400 هزار نفری شیعیان مقارن با انقلاب اسلامی روز عاشورا در شهر حصا و به خاک و خون کشیده شدن آنها توسط عمال سعودی نشان از تأثیر انقلاب اسلامی در عربستان داشت. (8) همچنین کودتای بحرین در سال‌های مقارن با انقلاب که توسط شیعیان بحرین و رهبری سیدهادی مدرسی، شاگرد امام در حوزه علمیه نجف که منجر به شکست شد و قیام مردم عراق در عاشورای 1979 (1357) و سرکوب و کشتار خونین مردم عراق و اعدام آیت‌الله محمدباقر صدر چند ماه پس از انقلاب، نشان از تأثیرات عمیق انقلاب اسلامی در روند بیداری اسلامی و فعال شدن جنبش‌های اسلام داشت (دکمجیان، 1377: 235- 225و 288- 286). در سالهای اخیر پرونده هسته‌ای ایران هم منجر به افزایش وجهه انقلاب اسلامی ایران در نظام بین‌الملل و خاورمیانه شده است. زیرا ایستادگی ایران و دفاع از حق خود در مقابل دولت‌های غربی مبتنی بر ارزش‌های انقلاب اسلامی ایران که بر محور عدالت‌جویی و ایستادگی در برابر قدرت‌های جهانی و استکباری بود، موجب جلب توجه افکار عمومی خاورمیانه به ارزش‌های انقلاب اسلامی ایران شد. این موضوع را می‌توان به عنوان یک ظرفیت و فرصت مناسب برای جمهوری اسلامی ایران در راستای الگودهی انقلاب اسلامی به جنبش‌های اخیر در خاورمیانه محسوب کرد. در نتیجه‌گیری پایانی این بخش می‌توان استدلال کرد که تأثیر انقلاب اسلامی ایران بر رشد گروههای اسلام‌گرای جهان اسلام و خاورمیانه از بدو وقوع تاکنون، به عنوان یک ظرفیت برای انقلاب اسلامی ایران در راستای ارائه الگوی حکومت دینی خویش محسوب می‌شود. زیرا در شکل‌گیری تحولات جدید، این گروهها نقش پررنگی دارند و بعد از پیروزی می‌توانند به عنوان یک ابزار برای انقلاب اسلامی محسوب شوند.

زمینه‌ها و اهداف شکل‌گیری جنبش‌های دینی - مردمی اخیر

از آنجایی که زمینه‌ها و اهداف شکل‌گیری این انقلاب‌ها رابطه مستقیمی با ایجاد ظرفیت‌ها و فرصت‌ها برای انقلاب اسلامی دارد، در این بخش به این مهم پرداخته خواهد شد. زمینه‌ها و اهداف شکل‌گیری این جنبش‌ها در همه این کشورها (تونس، مصر، یمن، بحرین، لیبی، اردن و...) به طور کامل یکسان نیست و در بعضی موارد با توجه به ساختارهای فرهنگی، سیاسی و اقتصادی متفاوت می‌باشد؛ ولی همه این جنبش‌ها کم و بیش زمینه‌ها، اهداف و مطالبات یکسانی دارند که به شرح زیر می‌باشد.

1. جبران تحقیرهای گذشته در برابر سلطه همه جانبه تاریخی غرب و حضور اسرائیل در منطقه

معمولاً انقلاب‌ها و جنبش‌ها ریشه در عوامل تاریخی و وابسته به هم دارد که جنبش‌های اخیر خاورمیانه هم متأثر از این امر می‌باشد. یکی از دلایل و زمینه‌های شکل‌گیری و در نتیجه اهداف این جنبش‌ها را می‌توان در قالب سلطه تاریخی غرب بر خاورمیانه تجزیه و تحلیل کرد. بعد از عصر طلایی مسلمانان و هم زمان با رنسانس اروپا در همه زمینه‌ها، مسلمانان به مرور زمان دچار انحطاط شدیدی در همه عرصه‌های فرهنگی، سیاسی، اقتصادی، نظامی و اجتماعی در تقابل با دولت‌های جدید اروپایی که به مرور زمان شکل گرفته بودند، شدند. بعد از این حوادث و تسلط همه جانبه غرب بر مناطق استراتژیک جهان و جهان اسلام دولت‌های سنتی اسلامی تحت سیطره همه جانبه دولت‌های غربی قرار گرفتند و در معادلات به وجود آمده جهانی به رهبری غرب مستحیل شدند (دهشیار، 1390: 8-4). بعد از حوادث ذکر شده، اندیشمندان جهان اسلام از گذشته تاحال (اسدآبادی، محمدعبده، کواکبی، عبدالرزاق، رشیدرضا و...) به دنبال دلایل شکل‌گیری معادلات جدید و راه‌حل فرار از این وضعیت بوده‌اند و اندیشه‌های خویش را در سطح جهان اسلام گسترش دادند. یکی از مهمترین این راهکارها بازگشت به اسلام ناب و اصیل و زدودن خرافات بود و همین اندشه از دو قرن پیش تاکنون باعث شکل‌گیری اندیشه‌هایی که زیربنای نهضت‌های اسلامی در خاورمیانه و جهان اسلام، در واکنش به تسلط همه جانبه غرب می‌باشد، است. (9)
با پایان جنگ جهانی دوم و نظام قیومت، باز هم دولت‌های جدید خاورمیانه تحت قیومت دولت‌های غربی از جمله انگلیس، فرانسه و آمریکا درآمدند و نظام‌های سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و غیره این دولت‌های جدید تحت سیطره دولت‌ها غربی بوده است. بعد از اتمام نظام قیمومیت باز هم دولت‌های خاورمیانه از جهات مختلف وابسته به دولت‌های سرمایه‌داری غربی و در طی یک دوران بعضی از این دولت‌ها وابسته به شوروی (مصر، عراق) بودند. (10) با حمایت‌های انگلیس و امریکا رژیم اسرائیل با محوریت اسلام‌ستیزی و ناسیونالیسم یهودی در خاورمیانه شکل گرفت. بعد از وقوع سه جنگ بین دولت‌های عربی و اسرائیل و شکست اعراب در مقابل اسرائیل با حمایت‌های غرب، باز هم ملت‌های مسلمان خاورمیانه تحقیر شدند. (11) ملت‌های خاورمیانه در واکنش به این عوامل تاریخی با هدف شکل‌گیری حکومت‌های مردمی - اسلامی در پی سرنگونی حکومت‌های اقتدارگرایی وابسته به غرب برآمدند. در ذیل نمودهای واقعی این موضوع ذکر شده است.
مردم مصر در پی حمله هوایی نیروهای رژیم صهیونیستی به خاک کشورشان و به شهادت رسیدن پنج نظامی خواستار قطع روابط با این رژیم، اخراج سفیر اسرائیل، لغو معاهده کمپ دیوید و قطع صدور گاز به رژیم صهیونیستی شدند. هزاران نفر از مردم قاهره با برگزاری تظاهرات در برابر سفارت رژیم صهیونیستی در قاهره خواستار قطع روابط با رژیم صهیونیستی و اخراج سفیر از کشورشان شدند. (12)
"خلیل شاهین" در مصاحبه با شبکه خبری العالم گفت: روز جهانی قدس رویداد مهمی برای جهان اسلام و همه ملتها به منظور اعلام حمایت از مردم فلسطین به ویژه مسئله قدس به شمار می‌رود، و این موضوع امسال (2011) اهمیت خاصی دارد زیرا قدس در معرض حملات گسترده صهیونیست‌ها قرار گرفته است. وی افزود: روز قدس به یک روز جهانی تبدیل شده است و فقط روز ملت فلسطین یا امت اسلامی نیست بلکه روز همه آزادگان جهان و حمایت از مبارزه همه ملتها در راه رهایی از اشغالگری است. (13)
دستگاه قضایی مصر تحقیقات خود را در خصوص کمک‌های مالی پنهانی آمریکا و عربستان به برخی احزاب و سازمان‌های غیردولتی مصر به ویژه بعد از انقلاب 25 ژانویه که هدفشان مقابله با احزاب اسلامی در انتخابات آینده می‌باشد، آغاز کرده است. شهروندان اردن با برپایی تظاهرات در شهرهای مختلف این کشور نسبت به تحقق نیافتن اصلاحات به عبدالله دوم پادشاه اردن هشدار دادند. شهرهای مختلف اردن در جمعه موسوم به «جمعیت حاکمیت» شاهد اعتراضات مردمی برای چندمین هفته متوالی بود همچنین برای اولین بار پس از سرنگونی زین‌العابدین بن علی، رئیس جمهوری مخلوع تونس، مردم این کشور توانستند در ماه مبارک رمضان با آزادی کامل به انجام مراسم مذهبی خود بپردازند. (14)

2. رسیدن به حقوق شهروندی در قالب حکومت‌های مردمی - اسلامی

با توجه به اینکه در طول چند دهه گذشته حکومت‌های اقتدارگرا و وابسته به غرب خاورمیانه، ملت‌هایشان را از حقوق شهروندی خویش محروم کرده بودند؛ در نتیجه این ملت‌ها با هدف شکل‌گیری حکومت‌هایی با شاخصه‌های مردمی و فرهنگی - دینی خویش انقلاب کردند تا بتوانند هم حکومت‌های مورد نظر خود را تشکیل دهند و هم از قبال این حکومت‌های مردمی به حقوق سیاسی، اقتصادی، اجتماعی‌شان نائل شوند. (15) خلاصه کلام می‌توان گفت که رسیدن به حقوق شهروندی در قالب حکومت‌های مردمی - اسلامی یکی از اهداف اصلی این جنبش‌ها می‌باشد.
بعد از گذشت نیم قرن در لیبی و حاکمیت دیکتاتور‌های مستبد در این کشور اولین حزب سیاسی مستقل در بنغازی اعلام موجودیت کرد. «لیبی جدید» اسم اولین حزب موجود در این کشور از 50 سال پیش تاکنون در شهر بنغازی واقع در شرق لیبی به شمار می‌آید. فعالان و اعضای این حزب معتقدند رسالت و پیام حزب لیبی جدید اخلاص به خداوند و اسلام‌گرایی، میهن و رهایی یافتن از حکومت طاغوت وابسته به غرب است. به گزارش خبرگزاری فارس، «عبدالکریم بالحاج»، رئیس شورای نظامی طرابلس در گفت وگو با خبرگزاری مذکور گفت: "انقلابی که از 17 فوریه 2011 (27 بهمن 1389) علیه سرهنگ قذافی شروع شده، یک انقلاب به تمام معنا اسلامی است. بالحاج تأکید کرد: در این انقلاب شعاری جز شعار «الله اکبر» شنیده نمی‌شده است. بالحاج در پاسخ به این سؤال که مردم لیبی خواستار چه نوع سیستمی برای اداره کشور خود هستند، گفت: اکثریت مردم لیبی مسلمان و طبیعتاً خواستار یک سیستم اسلامی با رعایت همه حقوق شهروندی هستند؛ انقلاب ما اسلامی است و مردم به همین خاطر به خیابان‌ها آمده‌اند." (16)
در اولین اجلاس بین‌المللی تهران که با موضوع «جوانان و بیداری اسلامی» و با حضور جمع زیادی از اندیشمندان، روشنفکران، نخبگان جهان اسلام و سخنرانی حضرت آیت‌الله خامنه‌ای رهبر معظم انقلاب اسلامی گشایش یافت، می‌توان اهداف و زمینه‌های شکل‌گیری تحولات اخیر را به عنوان یک ظرفیت برای الگودهی انقلاب اسلامی تبیین کرد. آیت‌الله خامنه‌ای در ارتباط با زمینه‌ها و اهداف شکل‌گیری جنبش‌های اخیر فرمودند:
«شعارها و رفتارهای مردم منطقه نشان دهنده اصول، ارزشها و اهداف انقلاب‌های جاری در منطقه است و با استناد به این واقعیت، احیا و تجدید عزت و کرامت ملی پایمال شده به دست دیکتاتورهای فاسد و وابسته به آمریکا و غرب از اصول درجه اول انقلابهای کنونی است و.... برافراشتن پرچم اسلام به عنوان تجلی اعتقادات عمیق و دیرین مردم، از امنیت روانی، عدالت، پیشرفت و شکوفایی جز در سایه شریعت اسلامی به دست نخواهد آمد.»
آغاز برخی از این حرکت‌ها اگر چه ممکن است متأثر از برخی مطالبات اقتصادی و سیاسی باشد ولی تبدیل مکان‌ها یا نهادهای مذهبی نظیر نمازهای جمعه و جماعات و مساجد به عنوان خاستگاه و نقطه آغاز این تحرکات و شعارهای اسلامی، نمایانگر جهت‌گیری اصلی این تحرکات است. (17) در صورت جهت‌گیری جنبش‌های اخیر به سمت حکومت‌های مردمی - اسلامی، احتمال الگوگیری این جنبش‌ها از انقلاب اسلامی ایران تا حد زیادی افزایش خواهد یافت و این می‌تواند منافع ملی آمریکا در خاورمیانه را که مبتنی بر ارزش‌های لیبرال دموکراسی است به خطر بیاندازد. (18) نشانه‌های فراوانی در حرکات، شعارها، خواست‌ها و گروه‌بندی‌های معترضین وجود دارد که نشان می‌دهد اعتراضات موجود اگر چه ممکن است در مقایسه با انقلاب اسلامی ایران در سطوح متفاوت‌تری تعریف شوند اما می‌تواند به سمت الگوی حکومت دینی ایران حرکت نماید. (19)
تردیدی نیست که این ملت‌های خاورمیانه به دنبال شکل‌گیری حکومت‌هایی بر مبنای حضور مردم و با توجه به فرهنگ خویش هستند و همین موضوع در صورت پیروزی کامل این جنبش‌ها نقش دین اسلام را به عنوان یک موضوع محوری در ساختارهای سیاسی، اقتصادی و... و در نتیجه سیاست خارجی این کشورها پر رنگ خواهد کرد و این موضوع را می‌توان به عنوان یک ظرفیت برای الگوی حکومت دینی انقلاب اسلامی در آینده نزدیک محسوب کرد.

گفتمان اسلامی - مردمی (مردم‌سالاری دینی) در انقلاب اسلامی ایران به عنوان یک ظرفیت

هم‌پوشانی اهداف و زمینه‌های شکل‌گیری جنبش‌های اخیر با گفتمان اسلامی - مردمی انقلاب اسلامی ایران که مبتنی بر شکل‌گیری یک نظام سیاسی بر محور دین اسلام و مشارکت مردم (مردم‌سالاری دینی) است، یک ظرفیت بالقوه برای نظام الگویی انقلاب اسلامی ایران محسوب می‌شود. گفتمان اسلامی - مردمی انقلاب اسلامی ایران بر محور سه اصل کلی است که در ذیل مورد بررسی قرار خواهد گرفت.

1. دین محوری همه جانبه

منظور از دین‌محوری همه جانبه شکل‌گیری یک حکومت اسلامی بر مبنای قوانین اسلامی در همه جنبه‌های سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و ... می‌باشد. اصل اساسی در جمهوری اسلامی ایران که منبعث از انقلاب اسلامی می‌باشد، حاکمیت الهی است. این اصل زیر بنای تشکیل حکومت اسلامی می‌باشد؛ چون جمهوری اسلامی ایران نظامی است که بر پایه ایمان به خدای یکتا و اختصاص حاکمیت و تشریع به او و لزوم تسلیم در برابر امر او بنا شده است. پس در این نظام، قدرت و حاکمیت در «الله» خلاصه شده است. (20) به طور کلی در نظم سیاسی اسلامی که هدف انقلاب اسلامی است و در جمهوری اسلامی ایران نمود پیدا کرده است، دین محور همه فعالیت‌های اجتماعی، سیاسی، فرهنگی، اقتصادی و... محسوب می‌شود.

2. عدالت‌محوری در سطح نظام داخلی

الگوی حکومت دینی انقلاب اسلامی ایران عدالت را در دو سطح داخلی و بین‌المللی مطمح نظر خویش قرار داده است. در سطح داخل به عدالت و برابری افراد در نظام مقدس اسلامی تاکید کرده که نمود این برابری را می‌توان در اصل حاکمیت مردمی نظام جمهوری اسلامی ایران مشاهده کرد. طبق قانون اساسی حاکمیت مردم موهبت الهی است که هیچ‌کس حق سلب آن را ندارد؛ پس سلب حاکمیت عمل غاصبانه‌ای است که همواره در مقابل آن باید ایستادگی نمود. هیچ‌کس حق انتقال حاکمیت مردم را به فرد یا گروه خاص ندارد، پس کلیه افرادی که مدیریت سیاسی جامعه را بر عهده دارند تنها از طریق انتخابات سالم و صحیح، مشروعیت در اعمال قدرت از طرف مردم را خواهند داشت (هاشمی، 1385: 7-5).

3. عدالت‌محوری در سطح نظام بین‌الملل و سلطه‌ستیزی

جایگاه عدالت بین‌المللی در اصول و اهداف سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران متبلور شده که همین رویکرد عدالت‌محور، حاکی از نفی سلطه و استکبار ستیزی انقلاب اسلامی ایران می‌باشد. در این رابطه اصول سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران را می‌توان به شرح زیر بیان داشت:
1- سعادت انسان در کل جامعه بشری
2- تنظیم سیاست خارجی کشور بر اساس معیارهای اسلامی.
3- حمایت از مبارزه‌ی حق‌طلبانه مستضعفان در برابر مستکبران
4- خودداری از هرگونه دخالت در امور داخلی ملتهای دیگر و نفی هرگونه ستمگری و ستم‌کشی
5- اتحاد و ائتلاف ملتهای اسلامی و وحدت جهان اسلام و تعهد برادرانه در برابر همه مسلمانان جهان.
6- عدم تعهد در برابر قدرتهای سلطه‌گر و جلوگیری از نفوذ اجانب
7- جلوگیری از سلطه اقتصادی بیگانه بر اقتصاد کشور.
8- استقلال سیاسی و اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی. (21)
تحقق آن اصول اهدافی را می‌طلبد که می‌توان اهداف سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران را بدین‌گونه برشمرد:
1. برقراری و توسعه روابط با سایر کشورها.
2. ایجاد وحدت بین ملتهای مسلمان جهان و افشای ماهیت استکبار جهانی.
3. حفظ استقلال و تمامیت ارضی.
4. دفاع از سرزمینها و منافع مسلمین.
قانون اساسی جمهوری اسلامی بیشترین توجه و اهمیت را به تحقق اهداف بین‌المللی و خارجی نظام داده است. که از جمله این اهداف، رسالت جهانی انقلاب اسلامی و صدور انقلاب به دیگر نقاط جهان است و یکی از اهداف دیگر حرکت برای پیروزی نهایی مستضعفین بر مستکبرین است. (22)
اگر زمینه‌های شکل‌گیری جنبش‌های اخیر را در دو اصل 1- سلطه‌ستیزی در مقابل قدرت‌های جهانی و منطقه‌ای و 2- شکل‌گیری حکومت‌های مبتنی بر عدالت و دین خلاصه کنیم، می‌توان به رابطه هم‌پوشانی گفتمان اسلامی - مردمی انقلاب اسلامی ایران با انقلاب‌های اخیر پی برد و همین موضوع می‌تواند به عنوان یک فرصت و ظرفیت مناسب برای انقلاب اسلامی ایران در راستای تاثیرگذاری و الگو دهی به جنبشهای اخیر محسوب شود.

چالش‌های موجود در بطن جریانها

شناسایی چالش‌های به وجود آمده در تحولات و بحران‌هایی ملی، منطقه‌ای و بین‌المللی برای یک نظام سیاسی، به اندازه شناسایی ظرفیت‌ها از اهمیت کارکردی برخوردار می‌باشد زیرا نظام با شناسایی بحران‌ها می‌تواند با استفاده از ظرفیت‌های خویش ومدیریت منابع به رفع چالش‌ها در راستای اهداف و استراتژی کلان خویش نائل شود. در این راستا چالش‌هایی که در بطن حوادث اخیر در خاورمیانه برای انقلاب اسلامی ایران وجود دارد را می‌توان حول دو محور اساسی بررسی کرد 1- پیشینه تبلیغات منفی آمریکا بر علیه نظام جمهوری اسلامی ایران در نظام بین‌الملل و منطقه و 2- احتمال منحرف شدن جریان‌های دین‌گرا با اهداف و استراتژی‌های برنامه‌ریزی شده قدرت‌های جهانی.

1. پیشینه تبلیغات منفی آمریکا بر علیه انقلاب اسلامی ایران

با پیروزی انقلاب اسلامی ایران و جهت‌گیری خاص این انقلاب با توجه به اهداف و استراتژی کلان خویش (صدور الگو و ارزش‌های انقلاب اسلامی به نظام بین‌الملل و جهان اسلام)، دو جبهه‌گیری متفاوت در قبال وقوع این انقلاب درنظام بین‌الملل و بالتبع خاورمیانه شکل گرفت. جبهه اول که متشکل از ملت‌های مستضعف و نهضت‌های رهایی بخش و ضد استعمار بودند به وقوع انقلاب اسلامی به عنوان یک امر روحیه‌بخش نگاه کردند و با توجه به ساختارها و ظرفیت‌های سیاسی، فرهنگی - دینی، اجتماعی و اقتصادی خویش از الگو و ارزشهای انقلاب اسلامی ایران تأثیر پذیرفتند. گروههایی مثل نهضت رهایی بخش فلسطین (ساف)، اخوان المسلمین مصر، سوریه و غیره و همچنین گروهها و نهضت‌های در جهان سوم و حتی جهان سرمایه‌داری از این دسته می‌باشند. جبهه دوم که از دولت‌های سرمایه‌داری غربی به رهبری امریکا و بعضی از کشورهای جهان سوسیالیست به رهبری شوروی متشکل شده بود اهداف و الگوهای این انقلاب را برای نظم دو قطبی جهان، استراتژی و ایدئولوژی خویش خطرناک دیدند و سعی در سد و کنترل گسترش الگو و ارزش‌های انقلاب اسلامی ایران به نظام بین‌الملل و بخصوص جهان اسلام و خاورمیانه داشتند. در همین راستا قدرتهای جهانی برای جلوگیری از گسترش الگوی حکومت دینی انقلاب اسلامی ایران به سایر کشورهای اسلامی ابتدا به مقابله نظامی (جنگ تحمثلی) و تحریم روی آوردند وبعد از ناکارآمدی این شیوه استراتژی جنگ روانی را برای مقابله با انقلاب اسلامی ایران در پیش گرفتند.
در سطح کلان اگر بخواهیم سیاست‌های راهبردی آمریکا را در مقابل جنگ نرم با ایران در منطقه ژئو استراتژیک خاورمیانه تشریح کنیم حول پنج محور اساسی می‌باشد: القای اسلام‌هراسی، القای شیعه هراسی، القای سنی هراسی، القای ترس از انقلاب اسلامی و القای ایران هراسی. به عنوان مثال طرح هلال شیعی در شیعه هراسی، نشان دادن چهره خشن از اسلام در اسلام هراسی، خطرناک جلوه دادن ارزش‌های انقلاب اسلامی ایران برای منطقه در القای ترس از انقلاب اسلامی و انتشار اخبار کذب پیرامون قدرت هسته‌ای ایران در ایران هراسی قرار می‌گیرد. همچنین نشان دادن چهره بد از سنی‌ها در نگاه شیعیان در سنی هراسی قابل تحلیل می‌باشد. در کنار این پنج سیاست، ارائه یک تصویر زیبا و مدینه فاضله از تمدن غرب و زندگی غربی در دستور کار آنها قرار دارد. آمریکایی‌‌ها به استثناگرایی معتقدند و ملت آمریکا را یک ملت استثنا فرض می‌گیرند. آنها تصور می‌کنند که الگوی جهانیان هستند و خود را در شهر بر فراز تپه می‌دانند. با توجه به اینکه استثناگرایی آمریکا در قالب نظم نوین جهانی بر محوریت لیبرال دموکراسی امریکایی می‌باشد، انقلاب اسلامی ایران با ارائه الگو و ارزش‌های معنوی خویش که جایگاهی در لیبرال دموکراسی ندارد، استثناگرایی آمریکا در نظام جهانی و خاورمیانه را به چالش کشیده است.
جوزف نای از ترکیب قدرت نرم با قدرت سخت سخن می‌گوید و آن را قدرت هوشمند می‌نامد. از منظر او آمریکا باید با کشورهایی همچون ایران، که موجب همسویی منافع سایر تهدیدکنندگان منافع ایالات متحده در خاورمیانه می‌شوند، هوشمندانه مقابله نماید.
«آمریکا باید نگران استراتژی‌هایی باشد که به دشمنانش کمک می‌کند نیروهای ناهمگون را تحت یک پرچم متحد سازند. ایالات متحده داستان خوبی برای روایت کردن در اختیار دارد، اما ناکامی‌هایش در ترکیب قدرت سخت و نرم در یک استراتژی هوشمند بدین‌معنی است که اغلب اوقات راه خود را می‌رود و قصه خود را می‌سراید و این می‌تواند مخرب باشد». (23)
در مجموع به نظر نویسندگان این پژوهش استراتژی نرم غرب به رهبری آمریکا بر علیه نظام جمهوری اسلامی ایران در خاورمیانه را می‌توان این گونه برشمرد:
- مرعوب‌سازی دولت‌ها و ملت‌های خاورمیانه از خطر ایران برای منطقه با طرح موضوعاتی همچون خطر گسترش سلاح‌های هسته‌ای و تروریسم با محوریت ایران
- ترویج سکولاریسم، لیبرال دموکراسی و ارزش‌های غربی در خاورمیانه در تقابل با الگوی اسلامی جمهوری اسلامی ایران.
- مقابله با فرهنگ دینی و مذهبی ایران و جلوگیری از گسترش آن به کشورهای دیگر خاورمیانه
- عرفی‌سازی حکومت‌های خاورمیانه و ترویج پلورالیسم دینی
- تشدید اختلافات قومی و مذهبی در ایران و همچنین کشورهای خاورمیانه با ایران در قالب دو قوم عرب و فارس و دو مذهب شیعه و سنی
- تشنج‌زدایی و عادی سازی روابط دولت‌ها و ملت‌ها عربی منطقه با اسرائیل در تقابل با استراتژی جبهه‌گیری امت مسلمان بر علیه حضور و سیاست‌های اسرائیل در منطقه توسط جمهوری اسلامی ایران.
با توجه به موضوع‌ها و بحث‌های بررسی شده در این بخش می‌توان نتیجه گرفت که یکی از مهمترین چالش‌ها برای جمهوری اسلامی ایران در راستای اهداف انقلاب اسلامی پیشنیه تبلیغات منفی آمریکا و غرب بر علیه نظام جمهوری اسلامی با استفاده از استراتژی دیپلماسی عمومی در جهان و خاورمیانه می‌باشد.

2. احتمال منحرف شدن جریان‌های انقلابی از اصول اصلی خویش (حکومت‌های دینی - مردمی)

راهپیمایی مردم تونس در اعتراض به اوضاع بد اقتصادی جرقه‌ای بود که نقطه آغاز قیامهای و جنبش‌های دمینو وار در کشورهای منطقه شد. نکته حائز اهمیت در مورد این جنبش‌ها این بود که خواسته‌های مردم در سطح مسائل اقتصادی باقی نماند و با زیر بنایی اسلامی به حوزه‌های دیگر از جمله حوزه‌های سیاسی و اجتماعی تسری یافت. از این زمان به بعد آمریکا و اروپا استراتژی‌ها و سناریوهایی را بر اساس اولویت‌های منافع ملی خود برای مدیریت اوضاع خاورمیانه و شمال آفریقا طراحی و اجرا نمودند که این استراتژی برنامه‌ریزی شده بر اساس موج سواری دموکراتیک (استراتژی چند مرحله‌ای) می‌تواند در جریان واقعی این جنبش‌ها (حکومت‌های دینی - مردمی) اخلال ایجاد نماید و در نتیجه یک چالش عمده برای الگوی حکومت دینی انقلاب اسلامی ایران محسوب خواهد شد. در ذیل استراتژی‌های چند مرحله‌ای آمریکا و غرب در واکنش به جریان‌های اخیر مورد بررسی قرار می‌گیرد.

1-2- حمایت از اصلاحات در راستای حفظ متحدان و جلوگیری از تحولات سریع:

آمریکا و غرب در اولین گام و بعد از شکل‌گیری و وقوع جنبش‌های اخیر برای، جلوگیری از گسترش و عمیق شدن بحران در منطقه بر علیه متحدان خویش، سیاست اصلاحات را در دستور کار خود قرار داند تا بتوانند از این رهگذر از سقوط هم‌پیمانان خویش در منطقه جلوگیری نمایند. (24) آمریکا امیدوار بود با این اقدامات بتواند موج نارضایتی مردمی را کاهش داده و اوضاع را تحت کنترل خود درآورد.

2-2- حفظ مهره‌های وابسته به خود در راستای اهداف استراتژیک آینده:

در مرحله بعد و پس از مشاهده سقوط بن علی و حسنی مبارک، غربی‌ها و در رأس آنها آمریکا کوشیدند تا بقایای حکومت‌های دست نشانده خود را حفظ نموده، مهره‌های هم فکر و هم سو با غرب را به عنوان گزینه جایگزین مطرح نمایند. حمایت آمریکا از دولت موقت تونس و نخست‌وزیری عمر سلیمان و شورای نظامی حاکم بر مصر در این راستا انجام می‌گرفت. با استعفای محمد الغنوشی از ریاست دولت موقت تونس و تحت فشار قرار گرفتن شورای نظامی حاکم بر مصر در پی ادامه اعتراضات مردمی آمریکا ناچار شد تا سناریوی فرسایشی کردن روند جنبش‌ها را برای فرونشاندن موج اعتراضات مردمی در تونس و مصر که دچار نوعی خلاء قدرت شده بودند به کار بگیرد. (25)

3-2- فرسایشی کردن روند انقلاب‌ها در جهت جلوگیری از تحولات سریع و ناگهانی:

در مرحله بعد آمریکا سعی کرد در راستای سیاست صبر و انتظار استراتژی فرسایشی کردن روند جنبش‌های مردمی -دینی اخیر را در پیش گرفت تا بتواند نتایج این جنبش‌ها را در راستای اهداف خویش در خاورمیانه هدایت نماید. آمریکا فرسایش نرم را که عمدتاً در حوزه سیاسی شکل می‌گیرد برای این کشورها مد نظر قرار داد؛ بدین‌طریق که تلاش کرد با حفظ بدنه رژیم ساقط شده و با بر سر کار آوردن مهره‌های وابسته، دوران انتقالی را در این کشورها به سمت و سوی دلخواه خود سوق داده و ساختار دولت‌های آینده این دسته از کشورها را به نحوی قرار دهد که به راحتی بتواند طی یک فرایند کوتاه‌مدت منافعش را تأمین نماید. به عنوان مثال در فرآیندی که مصر در حال طی کردن آن است اجرای این سناریو را به وضوح می‌توان مشاهده نمود. (26)

4-2- الگوسازی برای فرآیند دولت سازی پس از دوران گذار در مقابل الگو حکومت دینی - مردمی:

از آنجا که لیبرال دموکراسی آمریکایی و غربی الهام بخشی خود را برای مردم خاورمیانه و کشورهای عربی از دست داده است. آمریکا می‌کوشد تا ترکیه را به عنوان الگوی یک کشور مسلمان دموکراتیک و سکولار که متحد استراتژیک اسرائیل، آمریکا و غرب است برای ملتهای منطقه معرفی کرده و از این طریق در آینده نزدیک بر فرآیند دولت‌سازی در این کشور اثر بگذارد. (27) به طور کلی غربی‌ها سعی در هدایت جریان‌های اخیر به سمت مدلهای لیبرال دموکراسی غربی برای جلوگیری از وادن شدن الگوی حکومت دینی انقلاب اسلامی ایران در اندیشه انقلابیون هستند.

5-2- مداخله نظامی و سرکوب در استای اهداف استراتژیک و جلوگیری از شدت بحران:

مداخله نظامی آخرین گزینه پیش روی آمریکا و کشورهای اروپایی برای حفظ منافع خود در خاورمیانه است. سناریوی مداخله نظامی برای سرکوب جنبش‌های مردم که در مواجهه با بحران لیبی از سوی آمریکا و متحدان اروپایی‌اش در پیش گرفته شده جبهه سومی را به روی این کشورها در منطقه باز می‌کند. غربی‌ها سعی می‌کنند با مداخله نظامی روند تحولات را همسو با منافع و اهداف خویش در خاورمیانه پیش ببرند.

راهکارهای پیشنهادی

با استفاده از نکات گفته شده و با آزمون گذار از فرضیه‌های مقاله توصیه می‌گردد برای استفاده بهینه از فرصت‌ها و از بین بردن چالش‎‌ها، جمهوری اسلامی ایران باید برنامه‌ها و دیپلماسی راهبردی و هوشمندانه‌ای در راستای این امر خطیر (الگوپذیری جنبش‌های اخیر از الگو انقلاب اسلامی ایران) در پیش بگیرد که به شرح ذیل می‌باشد.

1- برگزاری مداوم کنفرانس‌های تخصصی داخلی و بین‌المللی با حضور نخبگان خارجی و داخلی (در قالب برنامه‌ها):

عموماً دولت - ملتها در سطح بین‌الملل در پی پیش بردن و تأثیرگذاری هر چه بیشتر بر معادلات نظام جهانی و منطقه‌ای با توجه به اهداف استراتژی‌های کلان خویش می‌باشند. یکی از راهکارهای اساسی که دولتها در استای این امر در پیش گرفته‌اند بکارگیری و استفاده از نظرات نخبگان فکری و متخصصین امور مربوطه در قالب‌های اتاق فکر و همچنین برگزاری کنفرانس‌های تخصصی می‌باشد.
جمهوری اسلامی ایرانباید در راستای تحولات اخیر (ریشه‌ها، پیامدها، آینده تحولات و راهکارها) به برگزاری مداوم کنفرانس‌های تخصصی با حمایت دستگاههای همچون وزارت امور خارجه و یا دعوت از اندیشمندان داخلی، جهان اسلام و غیره مبادرت ورزد. مسلمان حضور نخبگان و اندیشمندان با ارائه راهکارهای خویش در این کنفرانس‌ها می‌تواند ظرفیت‌های الگوی حکومتی جمهوری اسلامی ایران را برای تأثیرگذاری بر جنبش‌های اخیر در راستای اهداف انقلاب اسلامی بالا ببرد. همچنین برگزارکنندگان این کنفرانس‌ها می‌توانند از نخبگان و رهبران جنبش‌ها در این کشورها برای گزارش آخرین وضعیت از روند‌ها، اهداف و ... دعوت به عمل بیاورد.
البته جمهوری اسلامی ایران در زمینه حمایت از انتفاضه فلسطین از فعالان سیاسی در جهان اسلام و دیگر نقاط جهان برای شرکت در اجلاسی که به کوشش دفتر حمایت از انتفاضه مجلس شورای اسلامی هر چهار سال یکبار برگزار می‌شود، فعالیت خوبی داشته است و در این زمینه در 9 و 10 مهرماه 1390 پنجمین نشست این اجلاس با حضور رهبر جمهوری اسلامی برگزار شد. شرکت کنندگان در بیانیه پایانی پنجمین کنفرانس بین‌المللی انتفاضه، با قدردانی از مجموعه مواضع و تدابیر حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای رهبر معظم انقلاب اسلامی در حفظ و تقویت مقاومت مردم فلسطین، سخنرانی ایشان را به عنوان سند رسمی و میثاق کنفرانس ثبت کردند. (28) جمهوری اسلامی ایران باید از این کنفرانس‌ها الگوبرداری نماید تا بتواند از ظرفیت‌های به وجود آمده در جنبش‌های اخیر در راستای اهداف انقلاب اسلامی بهره‌برداری نماید. برگزاری این کنفرانس‌ها از دو جهت می‌تواند برای استفاده بهینه از ظرفیت‌ها مفید واقع شود. اولاً شکل‌گیری این کنفرانس‌ها اهمیت این تحولات را برای جمهوری اسلامی ایران در نظام بین‌الملل و بالاخص افکار عمومی جهان اسلام و انقلابیون به اثبات می‌رساند و در مرحله بعد حضور نخبگان و رهبران جنبش‌ها در این کنفرانس‌ها می‌تواند بر روی اندیشه آنها تأثیر بگذارد زیرا در حضور این نیروهای انقلابی اندیشه‌ها و راهکارهایی توسط اندیشمندان ارائه خواهد شد که می‌تواند مورد الگو برداری قرار گیرد.

2- حمایت‌های معنوی و در صورت لزوم مادی از جریان‌های انقلابی (در قالب دیپلماسی راهبردی):

در طول تاریخ همواره دولتها در جهت تأثیرگذاری بر تحولات دولتهای دیگر و حتی نظام بین‌الملل در راستای اهداف کلان خویش به تقویت جریان‌های موافق خویش پرداخته‌اند. دستگاه سیاست‌گذاری خارجی جمهوری اسلامی ایران باید همواره از اهداف و حقوق انقلابیون در مقابل دولت‌هایشان و عدم دخالت قدرت‌های بزرگ در روند تحولات اخیر، در سازمان‌های بین‌المللی مثل سازمان ملل و سازمان کشورهای اسلامی و همچنین کنفرانس‌های بین‌المللی در سطح سران و غیره حمایت نماید. جمهوری اسلامی باید اهداف و حقوق شهروندی انقلابیون را مشروع جلوه دهد و در صورت لزوم می‌تواند از این انقلاب‌ها حمایت‌های مادی (نه نظامی) مثل کمک‌های مالی به عمل بیاورد. حمایت‌های معنوی جمهوری اسلامی ایران از این انقلاب‌ها می‌تواند موجد ظرفیت‌سازی در راستای الگودهی انقلاب اسلامی به این انقلاب‌ها شود زیرا این حمایت‌ها نظام جمهوری اسلامی ایران را در افکار عمومی انقلابیون مشروع جلوه خواهد داد. البته جمهوری اسلامی ایران در این زمینه حمایت‌های معنوی زیادی انجام داده است ولی با این وجود این امر از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.

3- مدیریت پتانسیل رسانه‌ای در راستای ارائه چهره مطلوب دینی - مردمی انقلاب ایران (در قالب برنامه‌ها و دیپلماسی راهبردی و هوشمندانه):

در عصر حاضر، فرهنگ و الگوهای جذاب که می‌تواند حامل قدرت نرم باشد، به واسطه تبادل ارتباطی اشاعه داده می‌شود. تبادل ارتباطی فرآیندی است که از طریق آن بازیگران تفاسیر و تلقیات خود از امور و پدیدارهای جهانی را به یکدیگر انتقال می‌دهند. اهمیت تبادل ارتباطی از این رو است که بازیگران را قادر می‌سازد تا باور‌های ذهنی و جهان‌بینی شخصی را به اطلاعات عمومی بدل کنند زیرا یک باور و تفکر شخصی تنها زمانی که از طریق ارتباطات به اطلاعات عمومی تغییر شکل دهد می‌تواند آن شانس را داشته باشد که به عنوان یک حقیقت اجتماعی و بخشی از فرهنگ - واقعیت مطرح گردد. در نتیجه، غلبه و چیرگی طرز فکر یک بازیگر بر دیگران بستگی به استراتژی ارتباطی وی دارد. یعنی اینکه او در مقام گوینده چگونه تفسیر خود را از مجرای تبادل ارتباطی برای شنوندگان بیان می‌کند. بر این اساس اینکه گوینده چگونه سخن می‌گوید اهمیت به مراتب بیشتری دارد از این که گوینده چه کسی است، چه می‌گوید و برای که می‌گوید. (29) در این جا می‌توان این مسئله را روشن کرد که رسانه‌ها چه نقش کلیدی و سرنوشت سازی را در خدمت به بازیگر دارنده قدرت نرم ایفا می‌کنند. جمهوری اسلامی ایران باید با راه‌اندازی شبکه‌هایی تلویزیونی و ماهواره‌ای در سطح جهانی و منطقه‌ای به تفسیر این تحولات در راستای بیداری اسلامی بپردازد و در نتیجه، انجام این امر می‌تواند به استفاده بهینه جمهوری اسلامی از ظرفیت‌های موجود جریان‌های اخیر منجر شود. البته جمهوری اسلامی ایران باید بر دستاوردهای انقلاب اسلامی در قالب نظام جمهوری اسلامی ایران در نظام جهانی و ملی از جمله دستاوردهای علمی (انرژی اتمی، فناوری نانو، پزشکی و...) سیاسی (استقلال در برابر قدرتهای استعماری و...) توسعه دموکراسی دینی در نظام داخلی ایران و... مانور ویژه‌ای داشته باشد.

4- استفاده بهینه از گفتمان اسلامی - مردمی انقلاب اسلامی در راستای جهت‌دهی به جریان‌های انقلابی (در قالب دیپلماسی راهبردی و هوشمندانه):

گفتمان اسلامی - مردمی انقلاب اسلامی ایران بر محور دین، عدالت و سلطه‌ستیزی می‌باشد. گفتمان انقلاب اسلامی ایران در افکار عمومی جهان، جهان اسلام و منطقه از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. با توجه به اهداف و زمینه‌های انقلاب‌های اخیر که در بحث‌های قبلی مورد بررسی قرار گرفت و همسو با اهداف انقلاب اسلامی بود، جمهوری اسلامی ایران باید بر گفتمان اسلامی مردمی انقلاب اسلامی ایران در قبال تحولات اخیر مانور ویژه‌ای دهد. رویکرد دستگاه‌ها و وزارت خانه‌های مرتبط با سیاست خارجی از جمله شورای عالی امنیت ملی، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، وزارت امور خارجه و مجلس در ارتباط با تحولات اخیر می‌تواند تأثیر ویژه‌ای در استفاده بهینه از ظرفیت‌ها داشته باشد. سازمانهای مذکور باید با توجه به ظرفیت‌ها از محورهای گفتمان اسلامی - مردمی (دین‌محوری، عدالت‌محوری، سلطه ستیزی) انقلاب اسلامی به عنوان یک ظرفیت استفاده نمایند. مثلاً حمایت‌های معنوی و مادی از برگزاری تظاهرات مهمی در ایران و جهان، مثل روز قدس (عنصر سلطه‌ستیزی و استکبار‌ستیزی) که جایگاه ویژه‌ای در اهداف انقلاب اسلامی، شکل‌گیری این تحولات و افکار عمومی انقلابیون دارد و نیز 22 بهمن (عنصر عدالت‌محوری و دین‌محوری به خاطر ماهیت دینی - مردمی نظام انقلاب اسلامی) که باز هم نقطه عطفی در پیشینه و زمینه‌های شکل‌گیری این انقلاب‌ها محسوب می‌شود، از جمله مواردی است که می‌تواند نقش به سزایی در کمک به الگودهی انقلاب اسلامی ایران به انقلاب‌های اخیر ایفا نماید. همچنین جمهوری اسلامی ایران باید با توجه به ظرفیت‌های رسانه‌ای محوری گفتمان انقلاب اسلامی ایران را که مبتنی بر دین محوری، عدالت‌محوری و سلطه‌ستیزی است را برای جریان‌های انقلابی تشریح نماید. در پایان این بخش می‌توان به این نتیجه رسید که راهکارهایی برای استفاده بهینه جمهوری اسلامی ایران در راستای اهداف انقلاب اسلامی (صدور انقلاب اسلامی) ارائه شد، نیاز به دیپلماسی هوشمندانه دستگاه‌ها و دولتمردان ایرانی با همکاری اندیشمندان و نخبگان داخلی دارد.

جمع‌بندی

وقوع انقلاب اسلامی ایران موجب به وجود آمدن معادلات جدیدی بر محوریت دین در تقابل با دو جریان سرمایه‌داری غرب به رهبری امریکا و سوسیالیسم به رهبری شوروی که هر دو نقش دین را در جامعه امروزی نفی می‌کردند، شد. بعد از فروپاشی شوروی و شکل‌گیری جهان تک قطبی انقلاب اسلامی باز هم به عنوان یک آلترناتیو جدی در مقابل نظم نوین جهانی با محوریت لیبرال دموکراسی و به رهبری امریکا مطرح می‌باشد.
با توجه به استراتژی کلان انقلاب اسلامی ایران که مبتنی بر گسترش الگوی حکومت دینی خویش به جهان اسلام، خاورمیانه و حتی نظام بین‌الملل می‌باشد، تحولات جهانی و منطقه‌ای در بطن خویش برای انقلاب اسلامی ایران موجد ظرفیت‌ها و چالش‌هایی می‌باشد؛ وقوع جنبش‌های اخیر در خاورمیانه هم، موجد ظرفیت‌ها و چالش‌هایی برای نظام جمهوری اسلامی ایران به عنوان نمود عینی انقلاب اسلامی، در راستای اهداف کلان انقلاب اسلامی (صدور انقلاب) می‌باشد.
ظرفیت‌های موجود در این جنبش‌ها برای انقلاب اسلامی ایران را می‌توان حول محورهای پیشینه تأثیرگذاری انقلاب اسلامی ایران بر تحولات منطقه‌ای در قالب گروههای اسلام‌گرا، زمینه‌ها و اهداف جنبش‌های اخیر که همسو با گفتمان اسلامی - مردمی انقلاب اسلامی ایران که مبتنی بر دین‌محوری، عدالت‌محوری و سلطه‌ستیزی است، بررسی کرد.
چالش‌های موجود در سد راه تأثیرگذاری و الگودهی انقلاب اسلامی به انقلاب‌های اخیر در دو محور پیشینه تبلیغات منفی آمریکا بر علیه نظام جمهوری اسلامی ایران در نظام بین‌الملل و منطقه و احتمال انحراف جریان‌هایی انقلابی به وسیله استراتژی‌های برنامه‌ریزی شده حول محور موج سواری دموکراتیک (استراتژی چند مرحله‌ای) قابل تحلیل می‌باشد. راهکارهایی در این پژوهش برای استفاده بهینه جمهوری‌اسلامی ایران از ظرفیت ارائه شد.

پی‌نوشت‌ها

1. استادیار و عضو هیئت علمی گروه علوم سیاسی دانشگاه اصفهان.
Ebrahimi_Shahrooz@yahoo.com.
2. دانشجوی دکتری روابط بین‌الملل، دانشگاه گیلان
ali.yasuj 63@gmail.com.
3. فاضلی نیا، نفیسه (1384) "علل نگرانی غرب از انقلاب اسلامی با تأیید بر ژئو پلوتیک شیعه"، فصلنامه علوم سیاسی، سال 9، شماره 36.
4. همان.
5. Drezerner, Daniel W (2011) "Doses Obama a Grand Strategy? "Foreign Affairs, July/August.
6. حشمت‌زاده، محمدباقر (1377) تأثیر انقلاب اسلامی ایران بر کشورهای اسلامی، سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، چاپ اول، ص 240.
7. همان، ص 235.
8. دکمجیان، هرایر (1377) جنبشهای اسلامی معاصر در جهان عرب (بررسی پدیده بنیادگرایی اسلامی)، ترجمه حمید احمدی، انتشارات کیهان، چاپ سوم، ص 257.
9. قادری، حاتم (1380) اندیشه‌های سیاسی در اسلام و ایران، سمت ، ص 230.
10. Wickham, Carrie Rosefky (2011) "The Muslim Brotherhood After Mubarak" , Foreign Affairs, February.
11. AL- oraibi, Mina&Russell, Gerard (2011) " The Trust Deficit: Seven Steps Forward for U.S.Arab Dialogues" . Washington Quarterly, summer.
12. Khaleei times (Agusut 19, 2011) "GCC urges UN to Hart lnterference "by lran, Available at:
http//:www.khaleeitimes.com/darticlen.asp/.
13. press tv,Agusut 26,2011.
14. Arab News.com,Agusut14,2011.
15. Serfaty,Simon(2011) "lnto a Post - western World" , Washington Quarterly, Spring.
16. خبرگزاری فارس ، 1390/6/8.
17. رجبی، امیر مختار (1390/6/26) رنسانس خاورمیانه با رویکرد اسلامی برگرفته از:
http://ww.javanonline.ir/vdciwva5ztla532.cbct.html.
18. Greenburg. Douglas N. & Smith, Derek D (2011)" Aiding Friend and Foes in Palestine, Foreign Affairs,June20.
.Guirguis, Dina (2011) "Egypt after the Revolution: An Early Assessment", Washington lnstitute for Near East policy. April.
20. هاشمی، سید محمد (1387) حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران، حاکمیت و نهادهای سیاسی، جلد دوم، نشر میزان، ص 3.
21. ایزدی، بیژن (1384) سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، تهران: بوستان، کتاب قم، چاپ پنجم، ص 131.
22. مولانا، عبدالحمید و محمدی، منوچهر (1387) سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در دولت احمدی‌نژاد، تهران: نشر دادگستر: چاپ اول، ص 26.
23. Nye, Joseph (2009) "Get Smart", Foreign Affairs,July /Agusut.
24. Drezerner, Daniel W (2011) "Doses Obama a Grand Strategy?"Foreign Affairs, July/ August.
25. Arab News.com,April 8,2011.
26. Bahrain online news. Com,mayl, 2011.
27. Byman, Daniel (2011) "lsrael, s Pessimistic View of The Arab Spring " , Washington Quarterly, summer.
28. http//:www.tabnak.ir/fa/news.
29. Bially Mattern, 2007:106-107

منابع تحقیق :
ایزدی، بیژن (1384) سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، تهران: بوستان، کتاب قم، چاپ پنجم.
انقلاب ایران و میشل فوکو برگرفته از:
http://www.ebtekarnews.com/ebtekar/news.aspx?nid=61633.
بیانه پایانی اجلاس بین‌المللی حمایت از انتفاضه فلسطین (1390/7/10). برگرفته از:
http//:www.tabnak.ir/fa/news.
بیانات حضرت آیه‌الله خامنه‌ای در اولین کنفرانس بین‌المللی با موضوع جوانان و بیداری اسلامی (1390/06/26) برگرفته از:
http://www.hankh.ir?p=3108
حشمت‌زاده، محمدباقر (1377) تأثیر انقلاب اسلامی ایران بر کشورهای اسلامی، سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، چاپ اول.
خبرگزاری فارس (1390/6/8) "مصاحبه با عبدالکریم بالحاج.
دکمجیان، هرایر (1377) جنبشهای اسلامی معاصر در جهان عرب (بررسی پدیده بنیادگرایی اسلامی)، ترجمه حمید احمدی، انتشارات کیهان، چاپ سوم.
دهشیار، حسین (1390)" بهار عرب: شورش بر مدرنیته وارداتی، " اطلاعات سیاسی و اقتصادی، سال بیست و پنجم. بهار.
دهقانی فیروزآبادی، سیدجلال (1387/11/21) تاثیرات منطقه‌ای وبین‌المللی انقلاب اسلامی ایران برگرفته از:
http://www.jamejamonline.ir/papertext.aspx?newsnum=100898632133
رجبی، امیر مختار (1390/6/26) رنسانس خاورمیانه با رویکرد اسلامی برگرفته از:
http://www.javanonline.ir/vdciwva5ztla532.cbct.html
روزنامه جمهوری اسلامی ایران (1390/06/5) "پرشکوه‌ترین روز جهانی قدس با ورود ملتهای مسلمان به صحنه"، شماره 9262- سال سی و دوم.
فاضلی نیا، نفیسه (1384) "علل نگرانی غرب ازانقلاب اسلامی با تأکید بر ژئو پلوتیک شیعه "، فصلنامه علوم سیاسی، سال 9، شماره 36.
قادری، حاتم (1380) اندیشه‌های سیاسی در اسلام و ایران، سمت.
محمدی، منوچهر، (1387) آینده نظام بین‌الملل و سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، تهران: انتشارات وزارت خارجه، چاپ دوم.
مولانا، عبدالحمید و محمدی، منوچهر (1387) سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در دولت احمدی نژاد، تهران: نشر دادگستر: چاپ اول.
هاشمی، سیدمحمد (1387) حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران، حاکمیت و نهادهای سیاسی، جلد دوم، نشر میزان.
AL-oraibi, Mina&Russell, Gerard (2011)” The Trust Deficit: Seven Steps Forward for U.S- Arab Dialogues”, Washington Quarterly, summer.
Arab News.com (Agusut20, 2011)”Bahrain: Gulf Troop to stay as counter to Iran “Available at: http//:www.arabnews.com/darticlen.asp.
Bahrain online News (Agusutl9, 2011) “we are All Hammed Campaign to be launched”, Available at: http//:www.bahrainonlinenews.com.
Bially, Mateem Janice(2007) Why Soft Power isn’t so soft: Representational Force and Attraction in World Political, in Power in World Politics, Edited by Felix Berend&M.J. Williams, Politics,London&New York:Routledge.
Byman, Daniel (2011) ’’Israel, s Pessimistic View of The Arab Spring”, Washington Quarterly, summer.
Drezener,Daniel W (2011) “Doses Obama a Grand Strategy?”, Foreign Affairs, July/August.
Greenburg , Douglas N.& Smith,Derek D(2011) “Aiding Friend and Foes in Palestine”, Foreign Affairs, June20.
Guirguis, Dina (2011) “Egypt after the Revolution: An Early Assessment”, Washington Institute for Near East policy. April. -
Khaleei times (Agusutl9, 2011) “GCC urges UN to Hart Interference ‘by Iran, Available at: http//:www.khaleeitimes.com/darticlen.asp/.
Nye, Joseph (2009) "Get Smart", Foreign Affairs. July/Agusut.
Serfaty,Simon(2011) “Into a Post-western World”, Washington Quarterly, Spring.
Slackman, Michael (march 17, 2011) “Bulletss, stall youthful push for Arab Spring”, New York Times. Available at: http//:www.nytimes.com.
Wickham,Carrie Rosefky(2011) “The Muslim Brotherhood After Mubarak”, Foreign Affairs, February.
منبع مقاله :
حاتمی، محمدرضا؛ بحرانی، مرتضی، (1392)، دایرة‌المعارف جنبش‌های اسلامی، تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی، چاپ اول