باروری و توسعه‌ی اقتصادی یا اجتماعی؟

نظریه‌های فراوانی درباره‌ی دلایل كاهش باروری وجود دارد. یكی از برجسته‌ترین آنها مُدل تعیین باروری گری بكر (1) است. اگرچه بكر نظریه‌ی خود را به عنوان بسط « تحلیل مالتوس» معرفی كرد و هرچند كه نظریه وی بسیاری از مشخصه‌های تحلیل مالتوسی (مانند دیدن خانواده به عنوان یك واحد تصمیم‌گیری كه در درون آن هیچ انقسامی وجود ندارد) را داراست، نتیجه‌گیری مالتوس در مورد این كه ثروت میزان رشد جمعیت را افزایش، و نه كاهش، می‌دهد را رد می‌كند. در تحلیل بكر اثرات توسعه اقتصادی بر سرمایه‌گذاری در بهبود كیفیت زندگی كودكان (مانند سرمایه‌گذاری در امر آموزش) نقش مهمی بازی می‌نماید.
برخلاف رویكرد بكر، نظریه‌های اجتماعی كاهش باروری، به تغییرات در سلایق اشاره دارند كه نتیجه توسعه اجتماعی مانند بسط آموزشی و بالاخص آموزش زنان است. البته، این یكی از رابطه‌هایی است كه كندرسه بر آن تأكید كرده است. به هر صورت، ما باید بین این دو تغییر تمایز قایل شویم: 1-تغییر در تعداد كودكان مورد درخواست خانواده به رغم سلایق تغییر یافته ناشی از تأثیر تغییر مخارج و منافع و 2- جابجایی در این سلایق و ترجیحات در نتیجه‌ی تغییر اجتماعی، مانند اصلاح هنجارهای مقبول گروهی و وزن بیشتر قایل شدن برای علایق زنان در اهداف جمعی خانواده. كندرسه بر هدف اولی و بكر بر هدف ثانوی تأكید دارد.
همچنین، موضوع ساده‌ی دسترسی به امكانات پیش‌گیری از زایمان و ترویج آگاهی فن‌آوری در این حوزه می‌تواند بر اندازه خانواده و باروری اثر بگذارد. به رغم شك و تردید اولیه در مورد این موضوع، امروزه به طور معقولی آشكار شده كه آگاهی و استطاعت عملی در مورد رفتار باروری خانواده در كشورهایی كه میزان زایمان بالا و امكانات پیش‌گیری محدودی دارند، بسیار اثرگذار است. برای مثال، كاهش شدید باروری در بنگلادش،‌ به وضوح با جنبش برنامه‌ریزی خانواده و بویژه دسترسی به آگاهی و امكانات ارتباط داشته است. قابل توجه است كه بنگلادش موفق شده میزان باروری را از 6/1 در سال 1980 به 3/4 در سال 1996 كاهش دهد. این موفقیت، دیدگاهی را كه می‌گوید مردم كشورهای كمتر توسعه‌یافته از برنامه‌ریزی داوطلبانه خانواده استقبال نمی‌كنند بی‌اعتبار كرد. با وجود این موفقیت، بنگلادش هنوز راه طولانی در رسیدن به سطح معقول میزان باروری (یعنی حدود 2 یا 2/1) در پیش دارد. این میزان باروری به امكانات كنترل زایمان كمتری نیاز دارد.

پی‌نوشت‌

1.Gary Beker

منبع مقاله :
سن، آمارتیا، (1394)، توسعه به مثابه آزادی، ترجمه‌ی وحید محمودی، تهران: دانشگاه تهران، مؤسسه‌ انتشارات، چاپ چهارم