نویسنده: باقر عاقلی
تدیّن، سید محمد (1260-1330 ش) فرزند آقا سید محمدتقی روضه‌خوان بیرجندی در بهلگرد از توابع بیرجند متولد شد. تحصیلات مقدماتی را در بیرجند انجام داده برای تکمیل تحصیلات وارد حوزه‌ی علمیه‌ی مشهد شد و دوره‌ی سطح را در آنجا پایان داد و برای طی دوره‌ی عالی به تهران رفت و چون نطق و بیان شیرینی داشت در محافل تهران شناخته شد. قبل از صدور فرمان مشروطیت در بازار تهران مدرسه‌ای به نام «تدین» دائر کرد و دروس جدید و قدیم توأمان در آن تدریس می‌شد. در استبداد صغیر با آزادیخواهان و مشروطه‌طلبان نزدیک شد و در جنگهای مشروطه‌طلبان با نیروی قزاق محمدعلی میرزا فعالیت داشت. پس از خلع محمد علیشاه به عضویت حزب دموکرات که حزبی تندرو و انقلابی بود درآمد و از مبلغین و خطبای آن حزب شد و در انتخابات دوره‌ی چهارم مجلس شورای ملی (1296 ش) از تهران به وکالت انتخاب گردید.
در آذرماه 1298 ش روزنامه‌ی صدای تهران را ابتدا هفته‌ای دو شماره و سپس هفته‌ای سه شماره منتشر نمود. این روزنامه از طرفداران قرار داد 9 اوت 1919 بین ایران و انگلستان بود و تمام هزینه‌ی آن از طرف وثوق‌الدوله عاقد قرارداد پرداخت می‌شد. تدین با آغاز کار نمایندگی مجلس روزنامه را تعطیل کرد و جزو نمایندگان متنفذ درآمد. در دوره‌ی پنجم مجلس شورای ملی از بیرجند به وکالت رسید و نایب رئیس اول مجلس شد. در جلسه‌ی 9 آیات ماه 1304 ش که طرح نمایندگان مجلس برای خلع سلسله‌ی قاجاریه مطرح و مورد بحث مخالفین و موافقین قرار گرفت اداره‌ی جلسه با سید محمد تدین بود و چون در مسأله‌ی خلع قاجاریه از طرفداران سردار سپه بود طرح را به تصویب رسانید. پس از تصویب طرح خلع قاجاریه در انتخابات هیئت رئیسه تدیّن به ریاست مجلس شورای ملی انتخاب گردید. در انتخابات مجلس مؤسسان که برای اصلاح اصولی چند از متمم قانون اساسی تشکیل شد سید محمد تدین از تهران به نمایندگی انتخاب شد. در انتخابات دوره‌ی ششم مجلس شورای ملی بار دیگر تدین به نمایندگی انتخاب گردید و در انتخابات هیئت رئیسه به سمت ریاست مجلس انتخاب شد. در بهمن ماه 1304 ش حسن مستوفی رئیس‌الوزراء کابینه‌ی خود را ترمیم کرد. تدین با تغییر لباس به وزارت معارف و صنایع مستظرفه معرفی شد.
سید محمد تدین در کابینه‌ی مهدیقلی هدایت (مخبرالسلطنه) که در خرداد 1306 ش تشکیل شد مجدداً به وزارت معارف معرفی گردید ولی مدت وزارت او طولانی نشده در دی ماه 1306 از کار کناره‌گیری نمود و مدتی بلاتکلیف بود. در 1309 ش والی کرمان شد و قریب یکسال در کرمان باقی مانده به تهران احضار شد و کاری دیگر به او ارجاع نگردید. در 1313 ش که دانشگاه تهران تأسیس یافت تدین برای تدریس ادبیات عرب دعوت شد و با نوشتن رساله‌ای دکتر در ادبیات شناخته شد. پس از تأسیس فرهنگستان به عضویت آنجا انتخاب گردید. پس از استعفا و خروج رضا شاه از ایران تدیّن فعالیت خود را برای احراز مشاغل سیاسی آغاز کرد و محمدعلی فروغی نخست وزیر وقت در آذر ماه 1320 ش در ترمیم کابینه تدین را به وزارت معارف منصوب نمود. در بهمن ماه 1321 ش در کابینه‌ی علی سهیلی وزیر مشاور شد پس از یک ماه به سمت وزیر خواروبار معرفی شد. پس از آمدن دکتر میلسپو به ایران و انحلال وزارت خواروبار تدین به وزارت کشور معرفی گردید. در زمان وزارت کشور او متفقین عده‌ای از رجال و معاریف و افسران و مهندسین راه آهن را بازداشت و به زندان اراک منتقل کردند. تدین به عنوان وزیر کشور طی اعلامیه‌ای انتساب آنها را به آلمان تأیید نمود. در مجلس چهاردهم که انتخابات بخشهائی از آن در دوران وزارت کشوری او انجام یافته بود از طرف مهدی فرّخ نماینده‌ی زابل علیه تدین بعلت دخالت در انتخابات بندرعباس و بلوچستان اعلام جرم شد و مجلس نیز با آن موافقت نموده پرونده برای رسیدگی به دادگستری احاله گردید. محاکمه‌ی سید محمد تدین در اوایل 1326 ش با حضور کلیه‌ی مستشاران دیوان عالی کشور به ریاست میرزا شفیع جهانشاهی آغاز شد. پس از بیان ادعانامه از طرف علی هیئت دادستان کل، تدین به دفاع پرداخت و نطق مفصلی پیرامون خدمات خود به مشروطیت و چگونگی پادشاهی رضاشاه بیان نمود. سرانجام دیوان عالی کشور با اکثریت آراء او را از اتهامات منتسبه تبرئه کرد. در 1328 ش که مجلس سنا در ایران تشکیل شد، تدین سناتور انتخابی خراسان گردید در 1330 ش تدین بیمار شد او را برای معالجه به امریکا بردند ولی معالجات مؤثر نیفتاد و به بیماری سرطان در سن 70 سالگی درگذشت و پس از انتقال جنازه در امامزاده صالح شمیران دفن شد.
سید محمد تدین مردی زرنگ، باهوش، مالدوست و جاه‌طلب بود. تألیفات متعددی دارد ولی هیچکدام از آنها ارزش علمی نداشته است.
منابع :
تاریخ جراید و مجلات ایران، صدر هاشمی؛ خاطرات و خطرات، مهدیقلی هدایت؛ تاریخ بیست ساله‌ی ایران، حسین مکی؛ تاریخ مختصر احزاب سیاسی ایران، ملک الشعراء بهار؛ روزنامه‌ی امید، ابوالقاسم امینی؛ روزشمار تاریخ ایران، باقر عاقلی؛ ذکاءالملک فروغی و شهریور 20، باقر عاقلی؛ داور و عدلیه، باقر عاقلی؛ صورت مذاکرات دوره‌ی اول مجلس سنا و دوره‌ی چهارم و پنجم و ششم مجلس شورای ملی.
منبع مقاله :
تهیه و تنظیم: دائرةالمعارف تشیع، جلد 4، (1391) تهران: مؤسسه‌ی انتشارات حکمت، چاپ اول.
