نویسنده: باقر عاقلی
تربیت، محمدعلی، در 1256 ش در تبریز متولد شد. تحصیلات جدید و قدیم را در تبریز تواماً انجام داد و علومی چون هیأت، طبیعیات و طب را به طور کامل فراگرفت سپس ادبیات فارسی و عربی و منطق و حکمت و فقه را تحصیل نمود، مدتی هم در علم نجوم تتبع کرد. در تبریز ابتدا به شغل داروفروشی و سپس به کار کتابفروشی پرداخت ضمناً کتابفروشی او مرکز توزیع نشریات کشورهای اروپایی و عربی بود و در اثر خواندن آن نشریات با افکار آزادیخواهان و حکومت قانون آشنا شد. کتابفروشی تربیت در تبریز مرکز تجمع روشنفکران و متجددین بود از اینرو با سید حسن تقی‌زاده و میرزا یوسف اعتصامی که از جوانان فاضل و در عین حال انقلابی بودند آشنا و نزدیک شد و متفقاً به تأسیس و انتشار نشریه‌ای به نام «گنجینه‌ی فنون» پرداختند. وقتی سر و صدای عدالتخانه و بعداً مشروطیت بلند شد، تربیت در صف مقدم قرار داشت و تلاش زیادی در این راه نمود. در 1326 ق روزنامه‌ی اتحاد را در تبریز تأسیس کرد این روزنامه هفته‌ای دو شماره منتشر می‌شد و ارگان انجمن اتحاد تبریز بود. در استبداد صغیر به اروپا رفت و اقدامات خود را علیه استبداد محمدعلیشاه آغاز نمود. پس از فتح تهران و خلع محمدعلی میرزا از سلطنت، تربیت به پاس فداکاری در راه مشروطیت در انتخابات دوره‌ی دوم مجلس از تبریز انتخاب شد و در مجلس عضو حزب دموکرات بود و در تصمیمات تابع تقی‌زاده. پس از انقضای دوره‌ی دوم مجلس، تربیت به اروپا رفت و چندی با ادوارد برون همکاری داشت و هنگامیکه تقی‌زاده روزنامه‌ی کاوه را در برلین دائر کرد، تربیت از همکاران و نویسندگان روزنامه بود و غالب وقت خود را در کتابخانه‌های بزرگ به شناسایی کتب فارسی و عربی خطی که در آن کتابخانه‌ها وجود داشت می‌گذرانید. پس از مراجعت از اروپا وارد وزارت فرهنگ شد و اولین شغل او ریاست معارف آذربایجان بود. در این سمت به توسعه‌ی مدارس همت گماشت و کتابخانه‌ی بزرگی برای تبریز تدارک دید، از آذربایجان به معارف گیلان انتقال یافت و در رشت هم کتابخانه‌ای دائر نمود. تربیت در 1306 ش به ریاست بلدیه‌ی تبریز منصوب شد و ظرف سه سال چهره‌ی شهر تبریز را تغییر داد چندین خیابان عریض احداث نمود و چند پارک عمومی درست کرد. مردم تبریز به پاس خدماتش در عمران و آبادی شهر تبریز در دوره‌ی هشتم او را به وکالت مجلس برگزیدند و چون رفتار و کردارش در مجلس موردپسند واقع شد، در ادوار نهم، دهم، یازدهم و دوازدهم هم کرسی مجلس را حفظ کرد و سرانجام در 1318 شمسی در سن 64 سالگی درگذشت. محمدعلی تربیت مردی فاضل و مطلع بود. در کتابشناسی تبحر داشت، کتاب دانشمندان آذربایجان از تألیفات اوست، کتابی نیز در باب جراید فارسی دارد که هنوز چاپ نشده، ولی ادوارد برون در تاریخ مطبوعات قسمتی از آنرا اقتباس کرده است. کتاب مجموعه‌ی مقالات او نیز انتشار یافته است.
منابع :
رجال آذربایجان، مهدی مجتهدی، تهران 1324 ش؛ فرهنگ قهرمانی، عطاءالله، مجلس شورای ملی (24 دوره قانونگذاری؛ نمایندگان 21 دوره‌ی قانونگذاری، زهرا شجیعی، تهران 1344 ش؛ رجال آذربایجان، آرشیو مؤلف.
منبع مقاله :
تهیه و تنظیم: دائرةالمعارف تشیع، جلد 4، (1391) تهران: مؤسسه‌ی انتشارات حکمت، چاپ اول.
