شير
منظور از شير در اين کتاب فقط شير گاو است. شير گاو سرشار از ويتامين، کلسيم، پروتئين و چربي بوده و غذايي ناب براي کودک است.
شير گاو (بر طبق دستور پزشک) مي توان از پنج ماهگي مورد استفاده قرار داد.بهتر است شير کم چربي يا مخلوط با مقداري آب مصرف شود . به نظر مي رسد که کودک روزانه 1/2 ليتر شير مي خورد.اگر کودک شير را زياد دوست ندارد و فقط صبح ها مقدار کمي مي خورد،بهتراست شير را با فرآورده هاي آن مانند پنيرهاي نرم و دسرهايي که با شير تهيه مي شوند،مانند فرني،شيربرنج،کرم آنگلز و غيره جايگزين کنيد.براي تغيير مزه و طعم شير مي توانيد از موادي مانند کاکائو،توت فرنگي، تمشک، هويج و غيره (اين مواد بايد کاملاً نرم وآبکي باشند)استفاده کنيد.
اگرکودک از شير گرم خوشش نمي آيد،شيرخنک (نه خيلي سرد)به او بدهيد (و برعکس).حتماً از شيرهاي استرليزه نيمه چرب استفاده کنيد. اگر درخارج از شهر زندگي مي کنيد،شير را به مدت 20 دقيقه بجوشانيد و پس از آنکه سرد شد،چربي روي آن را جدا کنيد و شير بدون چربي را به کودک بدهيد.
فرآورده هاي شير
از پنج ماهگي مي توان ماست و پنيرهاي مايع (1) را به کودک داد. پنيرهاي نمک دار بايد از حدود نه تا دوازده ماهگي مورد مصرف قرار گيرند. ابتدا مقدار بسيار کمي از اين نوع پنيرها را به کودک بدهيد و در صورتي که خوشش آمد،آن را وارد جيره صبحانه و فهرست غذايي او کنيد.
انواع پنير
پنيرمثل ديگر فراورده هاي شير علاوه بر ايجاد تنوع در غذاهاي کودک،مقدار زيادي پروتئين،کلسيم و مواد چربي مورد نياز او راتأمين مي کند.ابتدا از پنج تا شش ماهگي پنير نرم شده به کودک پيشنهاد مي شود از نه ماهگي مي توان از پنيرهايي که مزه آنها کمي تند است استفاده کرد.اگر کودک علاقه اي به خوردن آن نشان نداد،بايد صبر کرده و پس از گذشتن چند هفته دوباره تجربه کنيد.پنير بز را به علت نمک زيادي که دارد نبايد قبل از يک سالگي به کودک داد،زيرا ارگانيسم او آمادگي پذيرش نمک زياد را ندارد. بعضي پنيرها،آلرژي زا هستند و اثرات آنها به صورت دانه هاي قرمز دور دهان کودک ظاهر شده و يا موجب استفراغ او مي شوند.درچنين مواردي حتماً با پزشک مشورت کنيد.
انواع چربي
چربي ها دو دسته اند:دسته اول چربيهايي که در اغلب مواد غذايي وجود دارند،اما با چشم ديده نمي شوند،مانند چربي گوشت، فراورده هاي شير و غيره.دسته ديگر چربي هاي معمولي هستند که درپخت و پز غذا به کار مي روند،مانند کره،مارگارين و روغن هاي مايع و جامد.حذف چربي ها از برنامه غذايي کودک در حال رشد،کاري منطقي نيست بخصوص که اسيدهاي چرب موجود در روغن براي بهبود رشد مغزي کودک ضروري است. به طور کلي،روغن هاي گياهي (روغن ذرت،روغن آفتابگردان، روغن هسته انگور و غيره)را به روغن هاي حيواني ترجيح دهيد.از مصرف روغن هاي جوشيده،سوخته،روغن باقيمانده از سرخ شدن مواد غذايي،کره جوشيده و غيره خودداري کنيد.
غلات و نان
امروزه،غلات سهم کمي در فهرست غذايي ما دارند. اين در حالي است که آنها سرشار از پروتئين گياهي، فسفر و پتاسيم هستند. غلات به شکل هاي مختلفي (نان،ورميشل،ماکاروني، اسپاگتي، بلغور،برنج و غيره) وجود دارند و به همين دليل،تنوع زيادي به غذاهاي ما مي دهند. در عين حال چون غلات داراي مقدار زيادي مواد قندي هستند، نبايد در مصرف آنها زياده روي کرد.بعضي از مادران در مصرف آن قناعت کرده و برخي ديگر افراط مي کنند.هر دو نوع اين رفتارها غير قابل قبول بوده و بايد مثل تمامي موارد ديگر حدود اعتدال را رعايت کرد.
از سه تا چهار ماهگي،مي توان از مواد آردي مخصوص اين سن استفاده کرد.گاهي کودک را (2 تا 3 بار در هفته)با غذاي آماده شده با بلغور، اسپاگتي، سوپ ورميشل يا شير برنج آشنا کنيد.
نان را فراموش نکنيد.بهتر است از نان هاي کامل (نان هايي که تمام ترکيب گندم در آن حفظ شده باشد)استفاده کنيد.کودک از سن هشت تا نه ماهگي شروع به خوردن نان مي کند و با آن مشغول مي شود. بعد از يک سالگي، مقداري نان با غذا و يا بعد از آن به کودک بدهيد.
از غلاتي که به شکل هاي مختلف در بازار به فروش مي رسند، مي توان براي صبحانه کودک استفاده کرد. براي اين کار بايد آنها را با شير مخلوط کرد.
وقتي کودک به اين صبحانه ها عادت کند، هنگام رفتن به مدرسه به راحتي از اين مواد براي صبحانه استفاده خواهد کرد.
بعضي از کودکان به گلوتن موجود در غلات حساسيت دارند و بايد تحت رژيم هاي خاصي قرار گيرند.دراين مورد با پزشک مشورت کنيد.
تخم مرغ
زرده تخم مرغ سرشار از آهن،فسفر، ويتامين AوB است. مقدار پروتئين دو عدد تخم مرغ برابر با صد گرم گوشت بوده،اما قيمت آن ارزان تر است. تخم مرغ را از پنج ماهگي به کودک بدهيد. ابتدا بايد با زرده سفت شده شروع کرد.از دادن سفيده تخم مرغ تا يک سالگي خودداري کنيد.
عده اي تصور مي کنند که تخم مرغ غذايي سنگين و دير هضم است، اما اين ماده به آساني هضم مي شود و هيچ مانعي ندارد که هفته اي دو يا سه بار تخم مرغ به کودک بدهيد. تخم مرغي که به کودک مي دهيد بايد کاملاً تازه باشد .
ماهي
ماهي داراي مقدار قابل توجهي فسفر و نمک هاي معدني است و مصرف آن به دليل مقدار چربي خيلي کم آن،برگوشت ارجحيت دارد.معمولاً مي توان از پنج ماهگي به بعد مقدار کمي ماهي به کودک داد،ولي بهتر است که دادن ماهي را هنگامي شروع کنيد که کودک کمي بزرگتر شده است.عده اي از کودکان به ماهي حساسيت نشان مي دهند،يکي از علائم آن استفراغ است. ماهي مصرفي کودک بايد کاملاً تازه باشد.
گوشت
گوشت داراي مقدار زيادي پروتئين است.ابتدا (حدود پنج تا شش ماهگي) با آب گوشت شروع کنيد و به تدريج که کودک بزرگتر شد،دو تا سه بار در هفته گوشت کباب شده کاملاً نرم را به کودک بدهيد.گوشت را مي توان به صورت آب پز و نرم شده نيز به کودک داد.
يادآوري مي شود که گوشت هاي قرمز(گاو،گوسفند، گوساله...) و گوشت هاي سفيد از نظرمواد مغذي تفاوتي ندارند.
تاهفت يا هشت ماهگي،گوشت کبابي بايد کاملاً پخته شود.گاهي اوقات براي تنوع،مي توان از تودلي ها استفاده کرد. مصرف مغز،از هفت ماهگي و جگراز نه ماهگي پيشنهاد مي شود.جگر گوسفند خيلي بهتر از جگر گاو است.در مصرف جگر به نکته اي حساس توجه کنيد. در دام داري ها براي جلوگيري از بعضي بيماري هاي شايع،مواد آنتي بيوتيک به گاو و گوسفند مي دهند. آنتي بيوتيک ها به مقدار زيادي در جگر ذخيره مي شود و مصرف آنها توسط کودک باعث حساسيت او به آنتي بيوتيک خواهد شد.
گوشت پرندگان
اهميت وجود گوشت انواع پرندگان بخصوص مرغ در فهرست غذايي کودک، همانند اهميت گوشت و ماهي است. از چهار يا پنج ماهگي مي توان گوشت سفيد مرغ را به صورت سرخ شده و چرخ کرده (بدون پوست)به کودک داد.بعدها که کودک بزرگتر شد، گوشت پرندگاني را که مزه ديگري دارند، مي توان وارد فهرست غذايي او کرد.
سبزي هاي تازه
سبزي هاي تازه،حاوي آب فروان،انواع ويتامين و نمک هاي معدني هستند. سبزي ها چون ازنظر مقدار سلولز غني هستند باعث سهولت حرکات روده اي شده و اهميت بسياري در سلامتي کودک دارند. متأسفانه اکثر کودکان به اندازه کافي از انواع سبزي تغذيه نمي کنند.
اکثر بچه هايي که در بزرگسالي علاقه اي به خوردن لوبيا،گل کلم و يا ديگر انواع سبزي ندارند،معمولاً در کودکي عادت به خوردن اين گونه سبزي ها نداشته و سبزي هاي مورد استفاده آنها اغلب هويج،تره فرنگي و سيب زميني بوده که آن را به صورت سوپ مصرف کرده اند. سبزي ها را مي توان از سن سه ماهگي به شکل انواع سوپ مانند کدو حلوايي، لوبيا سبز، تره فرنگي، لبو،هويج، کدو، آرتيشو،شويد،کرفس، گوجه فرنگي و يا حتي مخلوطي از آنها تهيه کرده و به کودک داد.اين سبزي ها را از شش ماهگي مي توان به صورت پوره تهيه کرد و براي تغيير طعم آنها مقداري سيب زميني و يا ماست به آنها افزود.
سبزي هاي خام (مثلاً هويج رنده شده) را مي توان از سنين ده تا دوازده ماهگي به کودک داد. مصرف سبزي هاي معطر مانند جعفري،ريحان، ترخون و غيره را (که داراي مواد معدني و ويتامين هستند) نبايد فراموش کرد. تمام سبزي هاي مصرفي بايد تازه بوده و قبل از پخت يا آب گيري، به دقت شسته شوند.
بعضي از سبزي ها نظير گوجه فرنگي و اسفناج باعث بروز حساسيت مي شوند که علائم آن با پيدايش نقاطي قرمز رنگ در اطراف دهان و يا استفراغ مشخص مي شود.در چنين صورتي بايد از مصرف آنها تا مدتي صرفنظر کرد.هويج و اسفناج معمولاً مقداري از مواد نيتراته کودهاي شيميايي را در خود ذخيره مي کنند و احتمال دارد باعث ناراحتي کودکان کمتر از شش ماه شوند.براي جلوگيري از بروز هرگونه حادثه بايد سبزي ها را به مدت طولاني تر ازحالت معمولي،حرارت داد (دو ساعت).
حبوبات و مواد نشاسته اي
حبوبات داراي پروتئين،مواد هيدارت دو کربن (مواد قندي)،آهن و ويتامين هاي گروه B بوده و از نظر الياف گياهي (فيبر)غني هستند.
هضم حبوبات آسان نيست و معمولاً باعث نفخ مي شوند.لذا از نه ماهگي مي توان مقدار خيلي کمي عدس،لوبيا، نخود و يا لپه را هفته اي يک بار همراه با برنج و يا ورميشل وارد فهرست غذايي کودک کرد. مصرف اين مواد حتي وقتي که کودک به خوردن آنها علاقه نشان مي دهد، بايد خيلي محدود و کم باشد، زيرا اين مواد زمينه چاقي آنها را فراهم مي آورند.
ميوه هاي تازه
ميوه يکي از غذاهاي اساسي کودک است.مصرف ميوه در ابتدا به صورت آب (آب پرتقال)و يا کمپوت (سيب)توصيه مي شود.بايد کودک را عادت دهيد که هر روز آب ميوه مصرف کند. ميوه به دليل داشتن ويتامين و نمک هاي معدني،سبب تنظيم عملکرد روده ها شده و براي رشد و سلامتي کودک اهميت دارد.
درابتدا بايد ميوه هاي شيرين را مصرف کرده و قند و شکر نيز به آن اضافه نکنيد.از چهار يا پنج ماهگي، ميوه هاي ديگر(غير از ريواس به دليل ترشي زياد)را مي توانيد به کودک بدهيد. مصرف انجير به دليل دانه هاي زياد آن، از نه ماهگي به بعد پيشنهاد مي شود. ميوه هايي مانند گيلاس و گوجه را در ابتدا با ماست مخلوط کنيد.
ميوه هاي مورد مصرف کودک حتماً بايد تازه و رسيده باشند تا باعث ناراحتي روده و معده ظريف او نشوند.در شستشو و جدا کردن پوست ميوه نيز دقت کافي کنيد.
ميوه هاي خشک
ميوه هاي خشک، پروتئين زيادي دارند و از نه ماهگي مي توان آنها را به صورت کمپوت تهيه کرد. در صورت علاقه مندي مي توان مقداري پنير نرم يا ماست نيز به آن اضافه کرد. اين ميوه ها عبارتند از:گوجه، آلو، آلوزرد، زرد آلو و نارگيل.
از بعضي ميوه ها مانند خرما در تهيه دسر استفاده کنيد.
مزه ي گردو،بادام و فندق را به مقدار خيلي کم و از طريق غذاهايي که تهيه مي کنيد به کودک بشناسانيد.
قند و مواد قندي
قندها به دو صورت وجود دارند.نوع اول قندهايي هستند که در ترکيب انواع مواد غذايي(غلات،حبوبات، نان، سيب زميني و غيره) وجود دارند. به اين قندها،«قندهاي کندجذب» گفته مي شود. نوع دوم،انواع قند ميوه ها، قند و شکر و تمام موادي است که با قند و شکر تهيه مي شوند.اين قندها را «قندهاي زودجذب» مي نامند. مصرف قندهاي کند جذب در بدن بخصوص ارگانيسم کودک اهميت خاصي دارد و نبايد آنها را از ليست غذايي حذف و يا کم کرد.مصرف بيش از حد قندهاي زود جذب مانند شکلات،آب نبات، شيريني نوشابه و بستني و غيره باعث مي شود که قند به صورت ذخيره چربي در بدن جمع شود و درعين حال باعث کرم خوردگي دندان ها گردد.بنابراين در مصرف مواد قندي بايد تناسب و رابطه اي متعادل را رعايت کرد. مثلاً اگر روزي صبحانه کودک را با غلات شروع مي کنيد، از دادن شيريني به عنوان دسر و شکلات به عنوان عصرانه و بخصوص هنگامي که براي فرداي او انواع ماست و يا ساير فرآورده هاي شير را در نظر گرفته ايد، خودداري کنيد. به بياني ديگر همواره از توزيع نامناسب قند و چربي پرهيز کرده و سعي کنيد. به بياني ديگر همواره از توزيع نامناسب قند و چربي پرهيز کرده و سعي کنيد بين مصرف ميوه ها و فرآورده هاي شير، تناوب ايجاد کنيد.ضمناً از دادن بيسکويت براي آرام کردن کودک خودداري کنيد. مادران بايد اين عادت نامناسب را ترک کنند و بدانند که دسر،جاي غذا را نمي گيرد و ادامه اين نوع تغذيه باعث مي شود که اگر کودک در نوجواني فردي پرخور و در دوره بلوغ دچار چاقي شود.
شکلات،سرشار از فسفر،منيزيم، پتاسيم، کلسيم و آهن است.اضافه کردن کاکائو با شير درهفت ماهگي پيشنهاد مي شود.
نوشابه ها و شربت هاي شيرين را تا جايي که مي توانيد از فهرست غذاي کودک حذف کنيد.استفاده از نوشابه شيرين به هنگام غذا خوردن،عادت خوبي نيست. اگر مي خواهيد مزه و طعم اين مواد را به کودک بشناسانيد، بهتر است از شربت هايي که در منزل تهيه کرده ايد و فاقد هرگونه مواد رنگي و نگهدارنده هستند استفاده کنيد.
مصرف آب نبات و امثال آن تا قبل از هجده ماهگي ممنوع است.
نمک
اکثرغذاهاي ما نمک زيادي دارند و اين عادت بد در اکثر خانواده ها مشاهده مي شود.علاقه مندي به مزه شور يا شيرين از کودکي در هر يک از ما نقش مي بندد.بنابراين بهتر است که ابتدا نمک را به مقدار بسيار کم به کودک بدهيم تا در بزرگي در برابر فشار خون مقاومت بيشتري داشته باشد. به جاي استفاده از نمک مي توان از سبزي هاي معطر استفاده کرد.
آب
در بخش اول اين کتاب (دربخش تهيه شير)گفته شد تا موقعي که کودک از قاشق استفاده نمي کند،مي بايستي از آب هاي معدني موجود در بازار و يا آب جوشيده استفاده کرد.پس از آن،مصرف آب شير مانعي ندارد.روزانه در چند نوبت بايد به کودک آب بدهيد تا در معرض کم آبي قرار نگيرد. قند به آب اضافه نکنيد.
مواد غذايي ممنوع
اگرچه در تغذيه کودک دقت و توجه خاصي اعمال مي شود،ولي يادآوري اين نکات ضرري ندارد:
*الکل به هر شکلي.
*گوشت شکار.
*انواع خرچنگ هاي دريايي به استثناي ميگو آن هم به شرطي که تازه باشد.
*ماهي دودي يا کنسرو ماهي تن و ساردين بدون پوست (از يک سالگي
مي توان بدون زياده روي مصرف کرد).
*سيب زميني سرخ کرده و چيپس (يکي دو عدد در بعضي شرايط مهم نيست).
*روغن باقي مانده از سرخ کردن غذاها (عادت کنيد که اين روغن ها را دور بريزيد و مصرف نکنيد).
*نوشابه هاي گازدار،آب گازدار، سودا و مشابه آنها.
*سرکه و ترشي،خردل تند،خيار شور و سس هاي تند.
*ادويه هاي تند (فلفل قرمز، فلفل سياه و غيره).
*بادام زميني و امثال آن (بخصوص تا چهارماهگي).
*آب نبات،خروس قندي و ديگر انواع آن.
مواد غذايي آلرژي زا
ترکيبات برخي از مواد غذايي،عوارضي شبيه حساسيت در برخي کودکان ايجاد مي کند.اين عوارض به صورت دانه هاي ريز دور دهان و يا استفراغ نمايان مي شود،اما مشکل مي توان آنها را آلرژي ناميد.علت اين عوارض شايد عدم آمادگي ارگانيسم بعضي از کودکان براي هضم و جذب برخي مواد داراي هيستامين، تيرامين و يا عوامل آزاد کننده هيستامين باشد.ماه ها طول مي کشد تا ارگانيسم کودک به اين مواد عادت کند.البته آلرژي واقعي نسبت به بعضي از مواد غذايي در مواردي نادر وجود دارد.به همين علت،بايد واکنش هاي کودک را مرتباً تحت نظر گرفت و در صورت غير طبيعي بودن آنها،با پزشک مشورت کرد.
بعضي از مواد احتمالاً آلرژي زا عبارتند از:
1-مواد غذايي غني از هيستامين:
*پنيرهاي تخمير شده
*سوسيس خشک
*کنسرو
*گوشت
*انواع سبزي
*گوجه فرنگي
*اسفناج
*ماهي ساردين
*فيله ماهي
2-مواد غذايي آزاد کننده هيستامين:
*ماهي
*توت فرنگي
*شکلات
*گوجه فرنگي
*سفيده تخم مرغ
3-مواد غذايي سرشار از تيرامين:
*پنير گروير با خمير سفت (مثل پنير پيتزا يا گودا)
*شکلات
*کنسرو ماهي
پینوشتها:
1-پنيرهاي مايع در ايران ساخته نمي شوند.اين نوع پنيرها به صورت مايع و شبيه ماستي هستند که آب آن کمي گرفته شده باشد.
منبع:کتاب آشپزي نوين براي کودکان/خ
