آستانه‌ي شهيد ثالث

مدفن شيخ محمدتقي فرزند ملامحمد برغاني قزويني مشهور به شهيد ثالث (مستشهد به سال 1263ق) از ارکان علماي اماميه (شهيد ثالث). اين آستانه در حدود 120 متري شمال آستانه‌ي شاهزاده حسين، فرزند حضرت رضا (عليه السلام) در قزوين واقع است. پس از به شهادت رسيدن شهيد ثالث، پيکر وي را در مقبره‌ي شهداي قزوين امانت نهادند تا حسب الوصيه‌ي او بعداً به کربلا منتقل نمايند. ولي وقتي در سال 1280ق قبر وي را شکافتند ملاحظه شد که جسد وي همچنان تازه و خون‌آلود است؛ لذا مردم قزوين جمع شدند و از حمل پيکر وي جلوگيري نمودند. پس از حادثه‌ي نبش قبر شهيد ثالث و منع مردم از حمل جسد شريف وي به کربلا، تمامي مردم شهر نذورات بسيار و مبالغ عظيمي جهت بناي آستانه‌ي جداگانه‌ي شهيد ثالث نزد يکي از تجار بزرگ شهر به نام سيدميرزا ابوالقاسم بهشتي شيرازي که از منسوبين به اين خاندان بود گرد آوردند و با شور زايد الوصفي آستانه‌ي شهيد ثالث را ساختند. در عصر حاضر از مقبره‌ي شهداي قزوين فقط آستانه‌ي شهيد ثالث باقي مانده است، چه در اواخر عصر پهلوي تمامي مقابري را که در مقابل در شمالي آستانه‌ي شاهزاده حسين (عليه السلام) واقع بود، خراب نموده و ميداني احداث کردند. درباره‌ي مقبره‌ي شهدا، حمدالله مستوفي مي‌نويسد: «و در آن مقبره موضعي است که قبور الشهداء خوانند. دعا در آن موضع مستجاب باشد». اين آستانه‌ي مبارکه در عصر حاضر در غرب خيابان سلامگاه و شمال آستانه‌ي شاهزاده حسين (عليه السلام) واقع است و بناي آن از آجر و با کاشيکاري تزيين گشته، از دو طبقه تشکيل مي‌گردد که طبقه‌ي تحتاني آن زيرزمين است و قبر مطهر شهيد ثالث در آن واقع مي‌باشد و طبقه‌ي فوقاني که با سه پله از سطح خيابان سلامگاه ارتفاع دارد شامل يک مهتابي بزرگ که در ضلع جنوب شرقي آستانه قرار دارد و داراي دو در ورودي است يکي مستقيماً وارد حرم شريف مي‌گردد و دومي در مسجد بزرگ غرب حرم مطهر وارد مي‌شود که مساحت مسجد 10×20مترمربع مي‌باشد. از مسجد مذکور دري به داخل حرم آستانه‌ي شهيد ثالث باز مي‌شود. مساحت حرم شريف حدود 100 مترمربع است و در ضلع شرقي حرم داراي سه اشکوب است که در اشکوب وسط قبر مطهر واقع است و اين اشکوب با ضريح چوبي قديمي که از قرن سيزدهم هجري با ارتفاع 1/5 متر به يادگار مانده است، حرم را از محل قبر مطهر منفصل نموده. در ورودي کوچکي هم به داخل ضريح دارد و شرق ضريح پنجره‌اي فولادي مشرف به خيابان سلامگاه دارد و حرم شريف و اشکوبها داراي کاشيکاري است. در ديوار اطراف حرم شريف آيه و احاديث نبوي و آيات شريف قرآن با کاشيکاري تزيين يافته و در وسط ضريح قبر شهيد ثالث با سنگ مرمر سفيد به ارتفاع 14 سانتيمتر از کف ضريح بالا آمده است که طول آن 160 سانتيمتر و عرض آن 76 سانتيمتر و نظر هر بيننده‌اي را به خود جلب مي‌کند. اين سنگ که با خط زيباي ملک محمد قزويني از خطاطان مشهور ايراني در قرن سيزدهم هجري است و نقشهاي گلدار اطراف سنگ و نقش فرشتگان و تصوير کيفيت به شهادت رسيدن شهيد ثالث يکي از نمونه‌هاي کم نظير هنر اسلامي در قرن سيزدهم هجري است. در قسمت بالاي سنگ اين آيه‌ي کريمه حک شده: «وَلا تَقُولُوا لِمَنْ يُقْتَلُ فِي سَبِيلِ اللَّهِ أَمْوَاتٌ بَلْ أَحْيَاءٌ وَلَكِنْ لا تَشْعُرُونَ» (154.2) سپس در زير آن اين چنين آمده است «هذا المرقد المنور المطهر المعطر للعالم العامل و الفاضل الکامل علامه الخافقين و ثالث المحققين مروج الملة و الدين غياث الاسلام و المسلمين شمس الفقهاء و رئيس المجتهدين کنز الفنون مصنف النهج و المجالس و العيون فريدا في زهده منقطعا الي ربه ماشيا الي المساجد في ظلم الليالي في الاسحار ذاکرا لربه قتيل المحراب متاحيا في سجوده الشهيد الثالث الحاج ملامحمد تقي قدس الله وجه الشريف قتلته الکفره البابية به هشت ضربت نيزه بر دهان في سنه‌ي 1263 في سابع عشر ذي العقده.
بتاريخ شهيد ثالث آمد
شهيد ثاني محراب اسلام
کتبه ملک محمد قزويني غفر الله ذنوبه.
کتابنامه:
تاريخ گزيده، 785؛ التدوين (خطي)، الکرام البررة، 226/1-228؛ مينودر، 680-681؛ قصص العلماء، 36.