پروفسور سيد محمود حسابي
تهیه کننده : مجید مکاری
منبع : راسخون
منبع : راسخون
شجره نامه خانوادگي
نام مادر : گوهرشاد
نام خانوادگي : حسابي ( مدحت السلطنه )
متولد , تفرش
نام پدر بزرگ : علي ( معز السلطان ، حاج يمين الملك )
متولد : تفرش
نام مادربزرگ : حاجيه طوبي خانم
متولد : تفرش
اجداد مادري : ميرزا عيسي وزير و ميرزا محمد حسين وزير
نام همسر : صديقه حائري
نام فرزندان : ايرج و انوشه
اطلاعاتی خواندنی در مورد استاد حسابی
پدر علم فيزيك ايران
پدر مهندسي نوين ايران
پدر فرهنگستان ايران
پدر علوم نوين ايران
كتابخانه شخصي پروفسور حسابي
استاد در روزنامه ها و مجلات معتبري چون : نيوزويك ، شپيگل ، لوپوان ، ساينتيفيك امريكن ، فيزكس تودي ، فيزيكس ورد ، مجله مركز علمي سرن سوييس ، مجله آكادمي علوم آمريكا ، مجله آكادمي علوم نيويورك و ... مشترك بودند .
چند جمله و پاسخ زيبا از استاد
ج : هيچ كدام ، معلمي عشق است !
س : چگونه اين همه تحصيل و خدمت كرديد ؟
ج : آدم اول بايد عاشق بشود ، البته بعضي ها هم بلد نيستند عاشق بشوند ، بايد به آنها عاشقي را آموخت .
هنر استاد
ـ عشق به دانشجويان شان
ـ عشق به فراگيري علوم
ـ عشق به خانواده
ـ پيونده بين علم و اخلاق و ايمان
ـ استاد مخالف محفوظات ، معتقد به محاسبات و تجربيات ، بودند .
لباس هاي استاد
خارج از منزل و پذيرايي : كت و شلوار و كراوات . با رنگ هاي بسيار آرام ، ملايم ، سنگين همراه با يك كلاه شاپوي تيره
وضعيت زندگاني
جواني و نوجواني : فقر و تنگدستي
دانشجويي : زحمت بسيار ، ماموريت هاي سخت
دوران خدمت : با فراز و نشيب بسيار
دوران دانشگاه و استادي : با قناعت و تحمل شدايد
بيماري
چشم و بينايي
نوع عينك : Prismate
تحصيلات
تحصيلات مقدماتي
استاد پيش از مدرسه و همزمان با تحصيلات مقدماتي نزد مادر فاضله شان به فراگيري متون مذهبي و فارسي پرداختند و از كودكي قرآن كريم را حفظ و به آن اعتقادي ژرف داشتند ؛ ديوان حافظ را از بر كردند و بوستان و گلستان سعدي ، شاهنامه فردوسي ، مثنوي مولوي و منشات قائم مقام را نيز آموختند .
با شروع جنگ جهاني اول مدرسه مسيحي فرانسويان بسته شد ، از اين رو پس از دو سال وقفه تحصيلات خود را در كالج آمريكايي بيروت و سپس در كالج پروتستان لبنان از ۱۲۹۸ - ۱۲۹۶ ش ادامه دادند .
در تمام اين دوران پيوسته رتبه نخست را در ميان هم شاگردي هاي خارجي خود كسب مي كردند و هوش و ذكاوت ايشان تحسين همگان را بر مي انگيخت .
تحصيلات دانشگاهي
ـ ليسانس مهندسي راه و ساختمان از دانشكده فرانسوي مهندسي در بيروت ، ۱۳۰۱ ش
ـ ليسانس رياضيات ، ستاره شناسي و زيست شناسي از دانشگاه امريكايي بيروت ، ۱۳۰۳ ش
ـ ليسانس مهندسي برق از دانشكده برق پاريس ، ۱۳۰۴ ش
ـ ليسانس مهندسي معدن از مدرسه عالي معدن پاريس ، ۱۳۰۵ ش
ـ گذراندن دو سال اول رشته حقوق در دانشگاه سوربن
ـ گذراندن رشته پزشكي
ـ دكتراي فيزيك از دانشگاه سوربن فرانسه ، ۱۳۰۶ ش
مراكز تحقيق استاد
ـ دانشگاه تهران : تحقيق بر روي نظريه بي نهايت بودن ذرات و عبور نور از مجاورت ماده
ـ دانشگاه شيكاگو امريكا : تحقيق بر روي عبور نور از مجاورت ماده به توصيه پروفسور اينشتين
ـ دانشگاه پرينستن امريكا : تحقيق بر روي نظريه بي نهايت بودن ذرات به عنوان تنها دستيار ايراني پروفسور اينشتين
ـ مركز تحقيقات سرن سوييس : تحقيق بر روي نظريه بي نهايت بودن ذرات
مشاغل و خدمات
ـ مهندس راه و ساختمان در اداره راه سوريه ، اجراي پروژه بهسازي و راهسازي در شركت مقاطعه كاري فرانسوي ۱۳۰۲ ش
ـ استخدام به عنوان مهندس راه و ساختمان در اداره راه لبنان ، ۱۳۰۲ ش
ـ شناسايي و كار در معادن ذغال سنگ ناحيه سار فرانسه ، ۱۳۰۴ ش
ـ كار به عنوان مهندس برق در راه آهن برقي دولتي فرانسه ، پاريس ، ۱۳۰۴ ش
ـ راه اندازي اولين آسياب آبي توليد برق در كشور ۱۳۰۵ ش
ـ تشكيل گروه موسيقي كلاسيك به نام سن سباستين در پاريس ، ۱۳۰۶ ش
ـ آغاز واژه گزيني و برابر سازي علمي ، ۱۳۰۶ ش
ـ ايجاد اولين كارگاه هاي تجربي در علوم كاربردي در ايران ۱۳۰۶ ش
ـ استخدام به عنوان مهندسين راه در وزارت طريق و شوارع عامه ، ۱۳۰۷ - ۱۳۰۶ ش، ۱۹۲۸ - ۱۹۲۷ ميلادي
ـ نقشه برداري و ترسيم اولين نقشه راه ساحلي سراسري بنادر خليج فارس ، ۱۳۰۷-۱۳۰۶ ش
ـ تاسيس اولين مدرسه مهندسي وزارت راه و تدريس در آن ، ۱۳۰۷ ش
ـ تاسيس دارالمعلمين عالي و تدريس در آن ، ۱۳۰۷ ش
ـ ايجاد اولين آزمايشگاه علوم پايه در كشور ، ۱۳۰۷ ش
ـ ساخت اولين راديو در كشور ، ۱۳۰۷ ش
ـ تاسيس دانشسراي عالي و تدريس فيزيك و مكانيك در آن ، ۱۳۰۸ ش
ـ ساخت و راه اندازي اولين آنتن فرستنده در كشور ، ۱۳۰۹ ش
ـ ايجاد اولين ايستگاه هواشناسي كشور ، ۱۳۱۰ ش
ـ نصب و راه اندازي اولين دستگاه راديولوژي در ايران ، براي برادرشان ، آقاي دكتر محمد حسابي . اولين راديولوژيست ايران ، ۱۳۱۰ ش
ـ صاحب كرسي و استاد فيزيك از ۱۳۱۰ ش، تا پايان عمر
ـ تعيين ساعت ايران . ۱۳۱۱ ش
ـ رئيس انجمن فيزيك ايران در بدو تاسيس ، ۱۳۱۱ ش
ـ نقشه برداري ، محاسبات و احداث راه تهران ـ شمشك به منظور بهره برداري از معادن ذغال سنگ ، ۱۳۱۲ ش
- تاسيس اولين بيمارستان خصوصي در ايران : بيمارستان گوهرشاد ، با همكاري برادرشان دكتر محمد حسابي ، ۱۳۱۲ ش
ـ پايه گذاري تدريس علوم به زبان فارسي و تدوين كتب علمي به زبان فارسي ، ۱۳۱۲ ش
ـ طرح تاسيس دانشگاه تهران و تدوين اساسنامه آن ، ۱۳۱۳ ش
ـ تاسيس دانشكده فني در ۱۳۱۳ ش و رياست و تدريس در آن دانشكده
ـ شركت در تاسيس فرهنگستان ايران ، ۱۳۱۴ ش
ـ شركت در كنفرانس علمي بين المللي آكسفورد ، ۱۳۱۵ ش
ـ تاسيس دانشكده علوم ، ۱۳۲۱ ش و رياست آن دانشكده از ۱۳۲۷ - ۱۳۲۱ و از ۱۳۳۶ - ۱۳۳۰ ش و تدريس در آن از بدو تاسيس تا پايان عمر ، ۱۳۷۱ ش
ـ پايه گذاري و عضويت افتخاري در شوراي عالي معارف ، ۱۳۲۱ ش
ـ تاسيس مركز عدسي سازي اپتيك كاربردي در دانشكده علوم دانشگاه تهران ، ۱۳۲۳ ش
ـ تاسيس اولين رصدخانه نوين در ايران ، ۱۳۲۴ ش
ـ مطالعه علمي در دانشگاه هاي پرينستن و شيكاگو و انتشار دو مقاله علمي در آمريكا و انگليس ، ۱۳۲۸ - ۱۳۲۵ ش
ـ تهيه صورت جلسات و خلاصه مذاكرات آكادمي ملي علوم ، ۱۳۲۶ ش
ـ عضويت هيئت تحقيقاتي در انستيتوي تحقيقات هسته اي شيكاگو ، ۱۳۲۷ ش
ـ راه اندازي اولين مركز زلزله شناسي كشور ، ۱۳۲۸ ش
ـ تاسيس بخش آكوستيك در دانشكده علوم و اندازه گيري فواصل و تنظيم گام ها و مطالعات علمي روي نت هاي موسيقي ايراني ، ۱۳۲۵ ش
- عضو هيئت تحقيقاتي در انستيتوي تحقيقات هسته اي شيكاگو ، ۱۳۲۷ ش
ـ نماينده مرد تهران در مجلس سنا . از ۱۳۴۰ - ۱۳۲۸ ش
ـ ماموريت خلع يد از شركت نفت انگليس در دولت دكتر مصدق ، ۱۳۳۰ش
ـ اولين رئيس هيئت مديريه و مدير عامل شركت ملي نفت ايران در دولت دكتر مصدق ، ۱۳۳۰ ش
ـ وزير فرهنگ در دولت دكتر مصدق ، ۱۳۳۱ - ۱۳۳۰ ش
ـ پايه گذاري و برنامه ريزي آموزشي نوين ابتدايي و دبيرستاني ، ۱۳۳۰ ش
- پايه گذاري مدارس عشايري و تاسيس اولين مدرسه عشايري در ايران ، ۱۳۳۰ ش
ـ پايه گذاري مدارس عشايري و تاسيس اولين مدرسه عشايري در ايران ، ۱۳۳۰ ش
ـ تاسيس و رياست موسسه ژئوفيزيك دانشگاه تهران ، ۱۳۴۴ - ۱۳۳۰ ش
ـ پايه گذاري مركز تحقيقات اتمي دانشگاه تهران ، ۱۳۳۰ ش
ـ مخالفت با طرح قرار داد ننگين كنسرسيوم در مجلس ، ۱۳۳۳ ش
ـ تدوين اساسنامه و تاسيس موسسه ملي استاندارد ايران ، ۱۳۳۳ ش
ـ تاسيس مركز مدرن تعقيب ماهواره ها در شيراز ، ۱۳۳۵ ش
ـ پايه گذاري مركز مخابرات اسدآباد همدان ، ۱۳۳۸ ش
ـ مخالفت با قرارداد عضويت دولت ايران در سنتو در مجلس ، ۱۳۳۹ ش
- مخالفت با طرح قانون ننگين كاپيتولاسيون و كنسرسيوم در مجلس و كناره گيري از مجلس به دنبال مخالفت هاي سياسي ، ۱۳۴۰ ش
ـ اولين نماينده دائم ايران ، در سازمان بين المللي فضا ـ سازمان ملل متحد ، ۱۳۴۷ - ۱۳۴۱ ش
ـ تاسيس و رياست انجمن ژئوفيزيك ايران ، ۱۳۴۵ ش
ـ راه اندازي اولين ليزر ايران ، ۱۳۴۵ ش
ـ خريدن زمين در كره مريخ ، ۱۳۴۶ ش
ـ تاسيس و راه اندازي رآكتور اتمي دانشگاه تهران و ايجاد سازمان انرژي اتمي ايران ، ۱۳۴۹ ش
ـ تاسيس انجمن موسيقي ايران و مركز پژوهش هاي موسيقي
ـ تدوين آيين نامه كارخانجات نساجي كشور و رساله چگونگي حمايت دولت در رشد اين صنعت
ـ تدوين آيين نامه ، تاسيس ، نصب و راه اندازي كارخانجات دخانيات ايران
ـ بنيان گذاري واحد پژوهشي صنعتي فياوري خان و مان ، ۱۳۵۹ ش
ـ استفاده از انرژي خورشيدي در ايران ، ۱۳۶۰ش
ـ تاسيس و رياست كميته پژوهشي فضاي ايران ، ۱۳۶۰ش
ـ تاسيس واحد تحقيقاتي صنعتي سغدائي ، ۱۳۶۲ ش
- رياست گروه ممالك جهان سوم در كنفرانس بين المللي فضا
ـ استاد با سه نسل كار و تلاش خستگي ناپذير به ترتيب هفت نسل استاد و دانشجو پرداختند كه بسياري از آن ها اكنون از اساتيد بنام دانشگاه هاي ايران و پيشرفته ترين مراكز علمي جهان هستند .
محل هاي كار در ايران
ـ دارالمعلمين عالي
ـ دانشسراي عالي
ـ شركت ملي نفت ايران
ـ مجلس سنا
ـ وزارت فرهنگ
ـ فرهنگستان ايران
ـ دانشگاه تهران
اولين و آخرين كار ساختماني استاد
آخرين : ساخت پناهگاه بزرگ جنگي ، ضد حملات موشكي و بمباران هوايي ، براي محله چهارراه حسابي
عضويت ها
ـ عضو انجمن اصطلاحات علمي ، ۱۳۲۱ ش
ـ عضو شوراي عالي فرهنگ از ۱۳۳۱ ش
ـ عضو كنفرانس علمي دانشگاه پرينستن ، ۱۳۲۵ ش
ـ عضو هيئت تاليف و ترجمه ، ۱۳۲۸ش
- عضو كنگره اتمي مسكو ، ۱۳۳۴ - ۱۳۳۳ ش و بازديد از مراكز اتمي روسيه ، ۱۳۳۴ ش
- عضو كنفرانس علمي و بازديد از موسسات تحقيقاتي كشور فرانسه ، ۱۳۳۵ ـ ۱۳۳۴ ش
- عضو اولين كنفرانس اتمي فرانسه ، ۱۳۳۷ ش
ـ عضو كنفرانس اتمي ژنو ، ۱۳۴۷ - ۱۳۳۷ ش
ـ عضو عضو دائمي كميته علمي فضا ، ۱۳۴۷ - ۱۳۴۱ ش
ـ عضو كنفرانس بين المللي فضا ، ۱۳۳۷ ش
ـ عضو انجمن فيزيك اروپا از ۱۳۴۱ ش
ـ عضو انجمن فيزيك امريكا از ۱۳۴۱ ش
ـ عضو انجمن فيزيك فرانسه از ۱۳۳۷ ش
- عضو آكادمي علوم نيويورك از ۱۳۳۴ ش
ـ عضو كميته ملي ايران از ۱۳۳۶ ش
- عضو كميته كنفرانس علمي و فني فضا در نيويورك به نمايندگي دانشگاه تهران ، ۱۳۴۶ ش
ـ عضو كنفرانس علمي و فني فضا در وين ، ۱۳۴۷ - ۱۳۴۴ ش
ـ عضو انجمن فرهنگ ايران باستان
ـ عضو پيوسته فرهنگستان زبان ايران از سال ۱۳۱۴ ش
- عضو كنفرانس بزرگداشت علماي جهان در شيكاگو
ـ عضو هيئت امناي انجمن آثار و مفاخر فرهنگي ، با تصويب شوراي عالي انقلاب فرهنگي ، ۱۳۷۰ ش
ـ عضو هيئت امناي مركز تحقيقات بنيادي ، تريست ايتاليا ، به پيشنهاد پروفسور عبدالسلام
ـ عضور شوراي دانشگاه بين المللي اتم
ـ عضو كنگره رياضي دانان اسلو ، ۱۳۱۵ ش
ـ عضو كميته علمي و فني فضا ، نيويورك ، ۱۳۴۶ ش
ـ عضو كنفرانس علمي بين المللي اكسفورد ، ۱۳۱۵ ش
مراسم و كنفرانس هاي بين المللي
- شركت در بزرگداشت سيصدمين سال تولد نيوتن ، به دعوت انجمن پادشاهي انگلستان ، ۱۳۲۶ ش
ـ شركت در مراسم افتتاح رآكتور اتمي هندوستان ۱۳۳۹ - ۱۳۳۸ ش
ـ شركت در كنفرانس اتمي وين ، ۱۳۴۵ ش
ـ شركت در كنفرانس بين المللي فيزيك ذرات اصلي ، ۱۳۲۵ ش
بزرگداشت و يادمان ها
ـ بزرگداشت پروفسور حسابي ، پدر علم فيزيك ايران
ـ نامگذاري تالار استاد دكتر حسابي در سازمان انرژي اتمي با شركت پروفسور عبدالسلام ، به پاس بنيان گذاري علم هسته اي و تاسيس رآكتور اتمي در ايران ، به وسيله پروفسور حسابي ، ۱۳۶۷ ش
ـ چهارراه و خيابان حسابي در تجريش ، توسط شوراي نامگذاري ، ۱۳۲۰ ش
ـ خيابان حسابي در اراك ، توسط شوراي نامگذاري ، به ابتكار جناب آقاي دكتر قريب ، ۱۳۴۰ ش
ـ مدارس مختلف در استان هاي كشور ، به نام پروفسور حسابي ، به پاس خدمات فرهنگي استاد ، از ۱۳۲۰ ش
ـ كتابخانه پروفسور حسابي ، به ابتكار شهرداري تهران ، به پاس خدمات استاد ، در منطقه ۱۷ ، ۱۳۷۱ ش
- اعطاي جايزه حسابي ، به بهترين پژوهش گر كشور ، در علم فيزيك ، از ۱۳۶۲ش
- بلوار استاد حسابي در شهر مقدس مشهد ۱۳۷۸ ش
ـ بلوار دكتر حسابي در شيراز ۱۳۷۹ ش
- خيابان دكتر حسابي در دماوند ۱۳۶۶ ش
- بلوار پروفسور حسابي در كرج ۱۳۷۴ ش
- خيابان دكتر حسابي در رشت ، ۱۳۷۷ ش
ـ بلوار دكتر حسابي در شاهين شهر ۱۳۷۶ ش
- ساختمان دكتر حسابي در دانشگاه اراك ۱۳۷۶ ش
- سالن آزمايشگاه دكتر حسابي در دانشگاه آزاد اراك ۱۳۷۶ ش
ـ نامگذاري تعدادي از شعبات بانك ها به نام پروفسور حسابي
ـ نامگذاري مجتمع آموزشي در بافق يزد .
آثار استاد
رساله ها
رساله راه ما ، به زبان هاي فرانسه و انگليسي ، ۱۳۱۴ ش و به زبان فارسي ، تهران ، ۱۳۷۱ ش
ـ رساله تفسير امواج دوبروي
ـ رساله درباره ماهيت ماده ، دانشگاه تهران ، به زبان انگليسي ، ۱۳۲۵ ش
- رساله ذرات پيوسته ، كه در آكادمي علوم نيويورك و در دانشگاه تهران ، به زبان هاي انگليسي و فارسي ، ۱۳۲۵ ش ، منتشر شد .
ـ رساله مدل ذره بي نهايت گسترده در نشريه فيزيك فرانسه ، ۱۳۳۶ ش
ـ رساله فيزيك جديد و فلسفه ايران باستان به زبان انگليسي و نشر آن به زبان فارسي در مجله فرهنگ ايران باستان ، مهر ۱۳۴۳ ش
- رساله توانايي زبان فارسي ، تهران ، در مجله ايران باستان مهر ، ۱۳۵۰ش
ـ رساله نظريه ذرات بي نهايت گسترده ، به زبان انگليسي چاپ دانشگاه تهران ، ۱۳۵۶ ش
- رساله راه بهبودي ، تهران ، آماده چاپ
كتاب ها
- فيزيك دوره اول و دوم دبيرستان ، ۱۳۱۸ ش
- نام هاي ايراني ، ۱۳۱۹ش
ـ صورت جلسه آكادمي ملي علمي ، ۱۳۲۶ ش
ـ آئين نامه امور مالي دانشگاه تهران ، ۱۳۳۳ ش
ـ ديدگاني فيزيكي ، دانشگاه تهران ، ۱۳۴۰ ش
ـ واژه نامه تخصصي فيزيك ، ۱۳۶۹ - ۱۳۴۰ ش
ـ نگره كاهنربايي ، دانشگاه تهران ، ۱۳۴۵ ش
ـ شجره نامه خانواده حسابي ، وزارت فرهنگ و هنر ۱۳۴۶ ش
ـ فيزيك حالت جامد به زبان انگليسي و فرانسه ، ۱۳۴۸ ش و به زبان فارسي ، ۱۳۵۸ ش
ـ ديدگاني كوانتيك ، دانشگاه تهران ، ۱۳۵۸ ش
ـ افغان فرانسه به فارسي . آماده چاپ
ـ وندها و گهواژه هاي فارسي ، تهران ، ۱۳۶۸ ش
ـ چگونگي تاريخ ايران ، آماده چاپ
ـ الكتروديناميك ، آماده چاپ
ـ فرهنگ حسابي ، تهران ، ۱۳۷۰ ش
ـ گردآوري ديوان حسابي از كتابخانه دانشگاه پاريس ، متعلق به قرن ۱۷ و چاپ آن در دانشگاه تهران ، ۱۳۵۴ ش
تحقيقات
ـ تحقيق درباره اصلاح قانون جاذبه عمومي نيوتن و قانون ميدان الكترومانيتيك ماكسول ، ۱۳۲۶ ش
- تحقيق درباره استنتاج ساختمان ذرات اصلي اتم از نظريه عمومي اينشتين ، با راهنماي پروفسور اينشتين ، به زبان انگليسي در دانشگاه پرينستن ، ۱۳۲۵ ش
ـ تحقيق درباره نظريه نسبيت در دانشگاه پرينستن ، ۱۳۲۵ ش
همين مطلب در نشريه علمي در سال ۱۳۲۶ ش به چاپ رسيده است .
ـ تحقيق علمي در مورد اثر ماه بر مسير عبور نور و انحراف شعاع نوراني در مجاورت سطح يك جسم ، به زبان انگليسي ، انستيتو علوم هسته اي شيكاگو ، ۱۳۲۶ ش
- تحقيق آزمايشگاهي عبور نور در مجاورت ماده در دانشكده علوم دانشگاه تهران ، ۱۳۷۰ - ۱۳۲۶ ش
- تحقيق در مورد ديوان حافظ و رساله جامع تفسير ابيات و غزليات حافظ
ـ تحقيق در مورد گلستان سعدي
ـ تحقيق در مورد ديوان باباطاهر
ـ تحقيق در مورد شاهنامه فردوسي
ـ تحقيق درباره انواع ذرات اصلي و تعداد آن ها
ـ تحقيق درباره شكل فرمول قانون نيروي جاذبه جرمي
ـ تحقيق درباره شكل فرمول قانون نيروي جاذبه الكتريكي
ـ تحقيق درباره شكل فرمول قانون نيروي جاذبه مغناطيسي
ـ تحقيق تجربي درباره تغيير نمار ، شكست نور در نزديكي سطح يك جسم
ـ تحقيق در مورد ليزرها و نور همدوس
ـ تحقيق در مورد ارتعاش هسته مغناطيسي
ـ تحقيق در مورد اثر موسبوثر
دانستني هايي درباره استاد
جهش هاي تحصيلي
اولين ليسانس در ۱۷ سالگي ، ادبيات .
۸ مدرك كارشناسي مهندسي و دكترا در فاصله ۷ سال
رتبه تحصيلي
همواره در رتبه نخست
هوش و حافظه
از طفوليت تا روزهاي آخر حيات در بهترين شرايط ذهني
مراكزي كه در آن به تحصيل پرداختند
۲ـ مدرسه كشيش هاي فرانسوي ، بيروت
۳ـ كالج آمريكاي بيروت
۴ـ دانشگاه آمريكايي بيروت
۵ـ دانشگاه فرانسوي بيروت
۶ـ دانشگاه پاريس
۷ـ دانشگاه سوربن ، نزد پروفسور فابري
۸ـ دانشگاه پرينستن ، نزد پروفسور اينشتين
در شهرهاي تهران ، بغداد ، دمشق ، بيروت ، پاريس ، پرينستن ، شيكاگو
استاد و ايمان
حتي به هنگام انتخاب همسر دختري از خانواده روحاني حائري برگزيدند . ايشان فرزندان خود را از كودكي ملزم به فراگيري و انجام فرائض ديني مي نمودند و حتي آنان را به تلاوت آيات با لهجه صحيح عربي و درك كامل معاني تشويق مي كردند . در زمان اداره اولين بيمارستان خصوصي در ايران با وجود جو حاكم ، كاركنان خانم ملزم به رعايت كامل حجاب بودند و اين نشاني از پايبندي استاد به مباني و اصول اعتقادي بود .
مجلاتي كه استاد آبونه بودند
موسيقي
استاد موسيقي كلاسيك غرب را به خوبي مي شناختند و در نواختن ويولون و پيانو مهارت داشتند ، تا آنجا كه برنده جايزه اول مدرسه موسيقي پاريس ، در سال ۱۳۰۶ ش شدند . در ميان موسيقي دانان غربي بيش از همه به باخ علاقه داشتند و معتقد بودند : آنقدر موسيقي باخ قشنگ است كه آدم فكر مي كند با خدا حرف مي زند . ايشان موسيقي بتهوون ، شوبرت ، شوپن ، موتسارت و ويوالدي را نيز تحسين مي كردند .
استاد و نقاشي ، مجسمه سازي و ورزش
علاقه مند به نقاشي كلاسيك به ويژه بوتيچلي ، بوش ، ونگوگ و ..
كوه پيمايي و راه پيمايي از ورزش هاي مورد علاقه استاد بود . در دوران نوجواني در رشته شنا ، ديپلم نجات غريق دريافت كردن . از ديگر ورزش هاي مورد علاقه استاد مي توان از فوتبال ، دوچرخه سواري ، دو استقامت دشت نوردي و ... نام برد .
زبان هايي كه استاد به آنها اشراف داشتند
زمان هاي كار و مطالعه
صبح زود : عبادات و مطالعات خصوصي
۷:۳۰ تا ۸:۳۰ صبح : صرف صبحانه با خانواده
۸:۳۰ تا ۱۰ صبح : محاسبه تئوري بي نهايت بودن ذرات
۱۰ تا ۱۰:۳۰ صبح : استراحت و صحبت با خانواده
۱۰:۳۰ تا ۱۲:۳۰ ظهر : نوشتن كتب و جزوات درون دانشگاهي
۱۲:۳۰ تا ۱۳:۳۰ صرف ناهار
۱۳:۳۰ تا ۱۴:۳۰ استراحت
۱۴:۳۰ تا ۱۵:۰۰ صرف چاي با خانواده
۳ تا ۵ بعدازظهر : مطالعه كتاب هاي فيزيك كه از كتابخانه ها ، دانشگاه هاي معروف دنيا ، سفارش داده و دريافت مي كردند .
۵ تا ۷ بعدازظهر : مطالعه مجلات فيزيك جديد و مجلات تخصصي ديگر .
۷ شب : گوش دادن به اخبار راديو ، همراه مطالعه مجلات خارجي ، روزنامه هاي داخلي مانند : شپيگل ، لوپوان . تايم ، نيوزويك ، اطلاعات و كيهان .
۹ تا ۱۰ شب : تدريس و پاسخ سوالات فرزندان همسايه ها
۱۰ تا ۱۲ شب : تدريس و پاسخ سوالات ايرج و انوشه
۱۲ تا ۱۲:۳۰ شب : مطالعه كتب آلماني
۱۲:۳۰ تا ۱:۳۰ بامداد : مطالعه نامه هاي رسيده و پاسخ به آنها و مطالعه كتاب هاي رمان ، فلسفه و ادبيات .
نويسندگان و شعراي مورد علاقه استاد
بزرگاني كه استاد با آنها در تماس بودند
ايشان قريب به پنجاه سال در جلسات روزهاي جمعه پذيرايي علما ، فقها ، شعرا ، ادبا ، اساتيد دانشگاه و حتي مردم عادي و هر پانزده روز يكبار روزهاي دوشنبه پذيرايي فارغ التحصيلان دانشكده فني دانشگاه تهران بودند .
جلسات در منزل
روزهاي يك شنبه : با همشهري هاي تفرشي
روزهاي دوشنبه : با شاگردان شان در دانشكده فني از تمام دوره ها
ساير روزها : با تعيين وقت قبلي .
اخلاق و عادات
مطالعه و تحقيق بر روي مطالب گوناگون ، محاسبات تئوري بي نهايت بودن ذرات ، گوش دادن به اخبار داخلي و راديوهاي خارجي ، باغباني ، آهنگري ، نجاري و ابداعات علمي و صنعتي از سرگرمي هاي ايشان بود .
به همسر و فرزندان خود عشق مي ورزيدند . و به آنها احترام مي گذاردند . با وجود مشغله بسيار ، همواره مي كوشيدند از هر فرصتي براي تبادل نظر و همنشيني با آنها استفاده نمايند . هر شب دو ساعت را به آموزش مطالب گوناگون و پاسخ گويي به سوالات درسي فرزندانشان و همچنين ساعتي را به آموزش فرزندان همسايگان اختصاص مي دادند .
چگونگي گذراندن تعطيلات و سرگرمي هاي منزل
جهانگردي
تعميرات برق و آب ، رسيدگي به باغچه ها ، امور ساختماني منزل ، تعمير اتومبيل ، ساخت دستگاه ها و آزمايش ابتكارات در كارگاه منزل .
مسافرت ها
بياني زيبا در مورد استاد
پروفسور حسابي ، با ۳ نسل كار و تلاش خستگي ناپذير ، ۷ نسل استاد و دانشجو را ، براي كشور تربيت نمودند .
پروفسور حسابي ، درس خواندن جدي را به ما آموختند . ايشان جدي بودن را به ما آموختند .
پروفسور حسابي علاوه بر فيزيك ، به شاگردان شان زبان خارجي علمي را مي آموختند .
پروفسور حسابي به ما ، احترام به زبان فارسي ، و پرهيز از استفاده لغات خارجي را آموختند .
پروفسور حسابي ، سخن كم و كوتاه مي گفتند ، ايشان بيش تر گوش مي كردند و بيش تر تعقل مي نمودند .
پروفسور حسابي ، ايستادگي و مبارزه علمي را به شكل علمي و با متانت و تعقل انجام مي دادند .
پروفسور حسابي وقت را تلف نمي كردند . از تمام لحظات استفاده مي كردند.
پروفسور حسابي ، به ما فهميدن را ياد دادند ، نه حفظ كردن .
پروفسور حسابي ، منظم ، كاملا با برنامه بودند .
پروفسور حسابي ، نجيب ، متين ، دور از تظاهر بودند .
در پي تلاش هاي بي وقفه استاد در زمينه هاي گوناگون علمي و فرهنگي ، بزرگترين نشان علمي فرانسه ، كوماندور دولا لژيون دونور و افيسيه دولالژيون دونور به ايشان اعطا گرديد . در ۱۳۵۰ ش ، به عنوان استاد ممتاز دانشگاه تهران ملقب گرديدند و درسال ۱۳۶۶ ش در كنگره شصت سال فيزيك ايران از خدمات ايشان به عنوان پدر فيزيك ايران قدرداني به عمل آمد . استاد همچنين در ۱۹۹۰ به عنوان مرد اول علمي جهان برگزيده شدند .
و سرانجام پروفسور سيد محمود حسابي پس از نود سال عمر پربار و كسب افتخارات گوناگون ، در دوازدهم شهريور ماه ۱۳۷۱ ش در بيمارستان دانشگاه ژنو و به هنگام معالجه قلبي ، بدرود حيات گفتند . مقبره استاد بنا به خواسته ايشان در زادگاه خانوادگي و در شهر دانشگاهي تفرش قرار دارد .
يادشان گرامي و راهشان پر رهرو باد .
توانايي زبان فارسي
اين مقاله گوياي گوشه اي از تلاش و كوشش بي وقفه استاد در حفظ زبان و فرهنگ ايران است .
در تاريخ جهان هر دوره اي ويژگي هايي داشته است . در آغاز تاريخ آدميان زندگاني قبيله اي داشتند و دوران افسانه ها بوده است . پس از پيدايش كشاورزي ، دوره ده نشيني و شهرنشيني آغاز شده است . سپس دوران كشورگشايي ها و تشكيل پادشاهي هاي بزرگ مانند پادشاهي هاي هخامنشيان و اسكندر و امپراتوري رم بوده است . پس از آن دوره هجوم اقوام بربري بر اين كشور ها و فرو ريختن تمدن آنها بوده است . سپس دوره رستاخيز تمدن است كه به نام رنسانس شناخته شده است . تا آن دوره ملل مختلف داراي وسايل كار و پيكار يكسان بودند. مي گويند كه وسايل جنگي سربازان رومي و بربرهاي ژرمني با هم فرقي نداشته و تفاوت ، تنها انضباط و نظم و وظيفه شناسي لژيون هاي رومي بوده است كه ضامن پيروزي آنها بوده است .همچنين وسايل جنگي مهاجمين مغول و و ملل تمدن چندان فرقي با هم نداشته است .
از دوران رنسانس به اين طرف ملل غربي كم كم به پيشرفت هاي صنعتي و ساختن ابزار نوين نايل آمدند و پس از گذشت يكي دو قرن ابزار كار آنها به اندازه اي كامل شد كه براي ملل ديگر ياراي ايستادگي در برابر حمله آنها نبود . همزمان با اين پيشرفت صنعتي تحول بزرگي در فرهنگ و زبان ملل غرب پيدا شد ، زيرا براي بيان معلومات تازه ناگزير به داشتن واژه هاي نويني بودند و كم كم زبان هاي اروپايي داراي نيروي بزرگي براي بيان مطالب مختلف گرديدند .
در اوايل قرن بيستم ملل مشرق به عقب ماندگي خود پي بردند و كوشيدند كه اين عقب ماندگي را جبران كنند . موانع زيادي سر راه اين كوشش ها وجود داشت و يكي از آنها نداشتن زباني بود كه براي بيان مطالب علمي آماده باشد . بعضي ملل چاره را در پذيرفتن يكي از زبان هاي خارجي براي بيان مطالب علمي ديدند ، مانند هندوستان ، ولي ملل ديگر به واسطه داشتن ميراث بزرگ فرهنگي نتوانستند اين راه حل را بپذيرند كه يك مثال آن كشور ايران است .
براي بعضي زبان ها به علت ساختمان مخصوص آنها جبران اين كمبود واژه هاي علمي كاري بس دشوار و شايد نشدني است مانند زبان هاي سامي كه اشاره اي به ساختمان آنها خواهيم كرد .
بايد خاطرنشان كرد كه شماره واژه ها در زبان هاي خارجي در هر كدام از رشته هاي علمي خيلي زياد است و گاهي در حدود ميليون است . پيدا كردن واژه هايي در برابر آنها كاري نيست كه بشود بدون داشتن يك روش علمي مطمئن به انجام رسانيد و نمي شود از روي تشابه و استعاره و تقريب و تخمين در اين كار پردامنه به جايي رسيد و اين كار بايد از روي يك اصول علمي معين انجام گيرد تا ضمن علم ، به بن بست برنخورد .
براي اينكه بتوان در يك زبان به آساني واژه هايي در برابر واژه هاي بي شمار علمي پيدا كرد بايد امكان وجود يك چنين اصل علمي در آن زبان باشد . مي خواهيم نشان دهيم كه چنين اصلي در زبان فارسي وجود دارد و از اين جهت زبان فارسي ، زباني است توانا در صورتي كه بعضي زبان ها گو اينكه از جهات ديگر سابقه ادب درخشاني دارند ولي در مورد واژه هي علمي ناتوان هستند .
اكنون از دو نوع زبان كه در اروپا و خاور نزديك وجود دارد صحبت مي كنيم كه عبارتند از زبان هاي هند و اروپايي و زبان هاي سامي . زبانهاي فارسي از خانواده زبان هاي هند و اروپايي است .
در زبان هاي سامي واژه ها بر اصل ريشه هاي سه حرفي يا چهار حرفي قرار دارند كه به نام ثلاثي و رباعي گفته مي شوند و اشتقاق واژه هاي مختلف بر اساس تغيير شكلي است كه به اين ريشه ها داده مي شود و به نام ابواب خوانده مي شود . پس شمار واژه هايي كه ممكن است در اين زبان ها وجود داشته باشد نسبت مستقيم با شمار ريشه هاي ثلاثي و رباعي دارد . پس بايد بسنجيم كه حداكثر شمار ريشه هاي ثلاثي چقدر است . براي اين كار يك روش رياضي به نام جبر تركيبي به كار مي بريم .
در اين رشته قضيه اي است كه به اين ترتيب :
هر گاه بخواهيم از ميان تعداد n شيئي تعداد معيني مثلا k شيئي برگزينيم و بخواهيم بدانيم كه چه جور مي شود اين k شيئي مختلف را از ميان آن تعداد كل n شيئي برگزيد ، پاسخ اين پرسش چنين است :
اگر تعداد امكانات گزينش را به p نشان دهيم اين عدد مي شود :
( ۱+ n - k ) ( ۲ n - )(۱ n - )n = p
ترتيب قرار دادن k شيئي در اين فرمول رعايت شده است و عدد p را (Permutation) مي گويند .
مثلا اگر بخواهيم از ميان پنج حرف دو حرف را برگزينيم اينجا ۵=n و ۲=k و مساوي است با ( ۲۰=۴×۵ = p )
يعني مي توان ۲ حرف را ۲۰ جور از ميان ۵ حرف برگزيد به طوري كه ترتيب قرار دادن ۲ حرف نيز رعايت شود .
مثلا اگر از ميان پنج حرف ( ا ، ب ، ت ، ج ، ي ) دو حرف با رعايت ترتيب هاي مختلف برگزيده شود :
مي بينيم كه ۲۰ تركيب پيدا مي شود كه در آن رعايت ترتيب نيز شده است . مثلا تركيب ( ا ب ) از تركيب ( ب ا ) جدا است ت.
اكنون مي خواهيم ببينيم كه از ميان ۲۸ حرف الفباي سامي چند تركيب سه حرفي مي توان در آورد . اين تعداد ثلاثي هاي مجرد مساوي مي شود با :
۱۹۶۵۶ = ۲۶ × ۲۷ × ۲۸ = p
يعني حداكثر تعداد ريشه هاي ثلاثي مجرد مساوي ۱۹۶۵۶ است و نمي شود بيش از اين تعداد ريشه ثلاثي در اين زبان وجود داشته باشد .
درباره ريشه هاي رباعي مي دانيم كه تعداد آنها كم است و در حدود ۵ درصد تعداد ريشه هاي ثلاثي است . يعني تعداد آنها در حدود ۱۰۰۰ است . چون ريشه هاي ثلاثي نيز وجود دارد كه به جاي سه حرف فقط دو حرف دارد كه يكي از آنها تكرار شده است مانند فعل شَدَّ كه حرف (د) دوبار به كار به رفته است از اين رو به تعداد ريشه هايي كه در بالا حساب ده است ، چند هزار مي افزاييم و جمعا عدد بزرگتر بيست و پنج هزار ريشه را مي پذيريم .
چنانچه گفته شد در زبان هاي سامي از هر فعل ثلاثي مجرد مي توان با تغيير شكل آن و يا اضافه چند حرف ، كلمه هاي ديگري از راه اشتقاق گرفت كه عبارت از ده باب متداول مي باشد مانند :
فعلَ - فعَّلَ - فاعلَ - اَفعل - تفعّل - تفاعل ـ انفعل - افتعل - افعل - استفعل كه باب نهم يعني افعَلَّ به ندرت مورد استفاده قرار مي گيرد .
ابوابي كه به اين ترتيب به دست آمده است معاني نزديك به اصل ثلاثي مجرد دارند و جنبه هاي تاكيد و تشديد واداشتن به كاري و حالت بين الاثنين و حالت پذيرش و حالت خواستن چيزي و يا اشاره به خود و يا پيدا كردن خاصيتي .
اين تفاومت ها در معاني كه به وسيله ابواب به دست مي آيد در بيان مطالب علمي در زبان هايي مانند زبان هاي هند و اروپايي مورد نياز نيست زيرا همين معاني در آن زبان ها به شكل ديگري بيان مي شوند . مانند : شَغَّل = به كار گماشتن و استغفر = بخشايش خواستن .
از هر كدام از افعال اسامي مختلفي اشتقاق مي يابد .
اول ـ نامهاي مكان و زمان
دوم ـ نام ابزار
سوم ـ نام طرز و شيوه
چهارم ـ نام حرفه
پنجم ـ اسم مصدر
ششم ـ صفت كه ساختمان آن ده شكل متداول دارد
هفتم ـ رنگ
هشتم ـ نسبت
نهم ـ اسم معني
با در نظر گرفتن همه انواع اشتقاق كلمات نتيجه گرفته مي شود كه از هر ريشه اي حداكثر هفتاد مشتق مي توان بدست آورد . پس هر گاه تعداد ريشه ها را كه از ۲۵۰۰۰ كمتر است در هفتاد ضرب كنيم حداكثر عده كلمه هايي كه بدست مي آيد مي شود
۱۷۵۰۰۰۰=۷۰×۲۵۰۰۰
البته همه هفتاد اشتقاق براي هر ريشه اي متداول و معمول نيست و عددي كه محاسبه شد حداكثر كلمه هايي است كه ساختن آنها امكان دارد نه اينكه همه كلمه هايي كه طبق الگوي زبان ممكن است ساخته شود واقعا وجود داشته باشد .
با اين همه باز مقداري به اين عدد حساب شده مي افزاييم و آن عدد را به دو ميليون مي رسانيم . امكان ساختن كلماتي بيش از اين در ساختمان اين زبان وجود ندارد .
يك اشكالي كه در فراگرفتن اين نوع زبان است اين است كه براي تسلط يافتن به آن بايد دست كم ۲۵۰۰۰ ريشه را از برداشت و اين كار براي همه كس مقدور نيست حتي براي اهل آن زبان چه رسد با كساني كه به آن زبان بيگانه هستند .
اكنون اگر تعداد كلمات لازم از آن دو ميليون بگذرد ديگر در ساختمان اين زبان راهي براي اداي يك معني نوين وجود ندارد مگر اينكه معني تازه را با يك جمله اي ادا كنند . به اين علت است كه در فرهنگ هاي لغت از يك زبان اروپايي به زبان عربي مي بينيم كه عده زيادي كلمات به وسيله يك جمله بيان شده است نه به وسيله يك كلمه . مثلا كلمه Conforntation كه در فارسي آن را مي شود به روبرويي ادا كرد در فرهنگ هاي فرانسه يا انگليسي به عربي چنين ترجمه شده است : ( جعل الشهود و جاها و المقابله بين اقوالهم ) و كلمه Permeability كه مي توان آن را در فارسي با كلمه بيان كرد در فرهنگ هاي عربي چنين ترجمه شده است : " امكان قابليه الترشح "
اشكال ديگر در اين نوع زبان ها اين است كه چون تعداد كلمات كمتر از تعداد معاني مورد لزوم است و بايد تعداد زيادتر معاني ميان تعداد كمتر كلمات تقسيم شود پس به هر كلمه اي چند معني تحميل مي شود در صورتي كه شرط اصلي يك زبان علمي اين است كه هر كلمه فقط به يك معني دلالت كند تا هيچ گونه ابهامي در فهميدن مطلب علمي باقي نماند .
به طوري كه يكي از استادان دانشمند دانشگاه اظهار مي كردند در يكي از مجله هاي خارجي خوانده اند كه در برابر كلمات بي شمار علمي كه در رشته هاي مختلف وجود دارد آكادمي مصر كه در تنگناي موانع بالا واقع شده است چنين نظر داده است كه بايد از بكار بردن قواعد زبان عربي در مورد كلمات علمي صرف نظر كرد و از قواعد زبان هاي هند و اروپايي استفاده كرد . مثلا در مورد كلمه Cephalopode كه به جانوران نرم تني گفته مي شود كه سروپاي آنها به هم متصلند و در فارسي به آنها سرپاوران گفته شده است ، بالاخره كلمه راس جلي را پيشنهاد كردند كه اين تركيب به هيچ وجه عربي نيست . براي خود كلمه Mollusque كه در فارسي نرم تنان گفته مي شود درعربي يك جمله به كار مي رود : حيوان عادم الفقار .
قسمت دوم صحبت ما مربوط به ساختمان زبان هاي هند و اروپايي است . ميخواهيم ببينيم چگونه در اين زبان ها مي شود تعداد بسيار زياد واژه هاي علمي را به آساني ساخت .
زبان هاي هند و اروپايي داراي شمار كمي ريشه ، در حدود ۱۵۰۰ عدد مي باشند و داراي تقريبا ۲۵۰ پيشوند و در حدود ۶۰۰ پسوند هستند كه با اضافه كردن آنها به اصل ريشه مي توان واژه هاي ديگري ساخت . مثلا از ريشه رو مي توان واژه هاي پيشرو و پيشرفت را با پيشوند ( پيش ) و واژه هاي ( روند ) و ( روال ) و ( رفتار ) و ( روش ) را با پسوند هاي اند ، ال ، آر و اش ساخت . در اين مثال ملاحظه مي كنيم كه ريشه رو به دو شكل آمده است : يكي رو و ديگري رف .
با فرض اينكه از اين تغيير شكل ريشه ها صرف نظر كنيم و تعداد ريشه ها را همان ۱۵۰۰ بگيريم تركيب آنها با ۲۵۰ پيشوند تعداد ۳۷۵۰۰۰=۲۵۰×۱۵۰۰ واژه بدست مي دهد .
اينك هر كدام از واژه هايي را كه به اين ترتيب به دست آمده است مي توان با پسوند تركيب كرد . مثلا از واژه خودگذشته كه از پيشوند خود و ريشه گذشت درست شده است ، مي توان واژه خودگذشتگي را با افزودگي پسوند ( گي ) بدست آورد و واژه پيشگفتار را از پيشوند پيش و ريشه گفت و پسوند آر بدست آورد .
هر گاه ۳۷۵۰۰۰ واژه اي كه از تركيب ۱۵۰۰ ريشه با ۲۵۰ پيشوند به دست آمده است با ۶۰۰ پسوند تركيب كنيم تعداد واژه هايي كه بدست مي آيد مي شود ۲۲۵۰۰۰۰۰۰=۶۰۰×۳۷۵۰۰۰ .
همچنين بايد واژه هايي كه از تركيب ريشه ها با پسوندهاي تنها به دست آمده حساب كرد كه مي شود :
۶۰۰×۱۵۰۰= ۹۰۰۰۰۰
پس جمع واژه ۹هايي كه فقط از تركيب ريشه ها با پيشوند ها و پسوندها به دست مي آيد مي شود :
۲۲۶۲۷۵۰۰۰= ۹۰۰۰۰۰+۳۷۵۰۰۰+۲۲۵۰۰۰۰۰۰
يعني ۲۲۶ ميليون واژه .
در اين محاسبه فقط تركيب ريشه ها را با پيشوند ها و پسوندها در نظر گرفتيم آن هم فقط با يكي از تلفظ هاي هر ريشه .
ولي تركيب هاي ديگري نيز هست مثل تركيب اسم با فعل و اسم با اسم و اسم با صفت و فعل با صفت و فعل با فعل و تركيب هاي بسيار ديگر در نظر گرفته نشده و اگر همه تركيب هاي ممكن را در زبان هاي هند و اروپايي بخواهيم به شمار بياوريم ، تعداد واژه هايي كه ممكن است وجود داشته باشد مرز معيني ندارد ونكته قابل توجه اين است كه براي فهميدن اين ميليون ها واژه ، فقط نياز به فراگرفتن ۱۵۰۰ ريشه و ۸۵۰ پيشوند و پسوند داريم در صورتي كه ديديم كه دريك زبان سامي براي فهميدن دو ميليون واژه بايد دست كم ۲۵۰۰۰ ريشه از برداشت و قواعد پيچيده صرف افعال و اشتقاق را نيز فرا گرفت و در ذهن نگاه داشت .
اساس توانايي زبان هند و اروپايي در يافتن واژه هاي علمي و بيان معاني همان است كه شرح داده شد . زبان فارسي يكي از زبان هاي هند و اروپايي است و داراي همان ريشه ها و همان پيشوند ها و پسوند ها است . تلفظ حروف در زبان هاي مختلف هند و اروپايي متفاوت است ولي اين تفاوت ها طبق يك روال پيدا شده است .
همان توانايي اي كه در هر ان هند و اروپايي وجود دارد مانند يوناني و لاتين و آلماني و فرانسه و انگليسي در زبان فارسي هم وجود دارد . روش علمي در اين زبان ها مطالعه شده و آماده است و براي زبان فارسي به كار بردن آن بسيار آسان است . براي برگزيدن يك واژه علمي در زبان فارسي فقط بايد واژه اي را كه در يكي از شاخه هاي زبان هاي هند و اروپايي وجود دارد با شاخه فارسي مقايسه كنيم و با آن هماهنگ سازيم .
كساني كه بيم آن را دارند كه اگر كلمه هاي فارسي را به جاي كلمه هاي خارجي برگزينيم زبان فارسي زيان خواهد ديد بايد توجه داشته باشند كه اگر بنشينيم و دست روي دست بگذاريم سيل كلمه هاي خارجي در كارخانه ها و كارگاه ها و مراكز اقتصادي و اداري و حتي در دانشگاه ها ، كه بعضي از آنها افتخار مي كنند كه منحصرا زبان خارجي را بكار مي برند ، جاري خواهد شد و خداي ناكرده در زادگاه فردوسي ، سعدي ، حافظ ، نظامي و مولوي ، افتخار خواهند كرد كه زبان فارسي را كنار گذاشته و به زبان بيگانه سخن مي گويند
پروفسور سيد محمود حسابي فرزند سيد عباس حسابي «معزالسلطنه» در سال 1281 هجري شمسي از پدر و مادري تفرشي در تهران متولد شد. پس از چهار سال، به همراه خانواده (پدر، مادر و برادر) عازم شامات گرديدند. در هفت سالگي، تحصيلات ابتدايي خود را در بيروت، با تنگدستي و مرارت هاي دور از وطن، در مدرسه كشيش هاي فرانسوي آغاز، و همزمان توسط مادر فداكار، متدين و فاضله خود، خانم گوهرشاد حسابي، تحت آموزش تعليمات مذهبي و ادبيات فارسي قرار گرفت.
استاد، قرآن كريم را حفظ و به آن اعتقادي ژرف داشت. ديوان حافظ را نيز از برداشته و به بوستان و گلستان سعدي، شاهنامه فردوسي، مثنوي مولوي، منشات قائم مقام نيز اشراف كامل داشت.
شروع تحصيلات متوسطه ايشان مصادف با آغاز جنگ جهاني اول و تعطيلي مدارس فرانسوي زبان بيروت بود. از اين رو، پس از دو سال تحصيل در منزل، براي ادامه به كالج آمريكايي بيروت رفت. در هفده سالگي ليسانس ادبيات، در نوزده سالگي ليسانس بيولوژي و پس از آن مدرك مهندسي راه و ساختمان را اخذ نمود. در آن زمان، با نقشه كشي و راهسازي به امرار معاش خانواده كمك مي كرد. استاد همچنين در رشته هاي پزشكي، رياضيات و ستاره شناسي به تحصيلات آكادميك پرداخت. شركت راهسازي فرانسوي كه استاد در آن مشغول به كار بود، به پاس قدرداني، ايشان را براي ادامه تحصيل به كشور فرانسه اعزام كرد و بدين ترتيب در سال 1924 ميلادي به مدرسه عالي برق پاريس وارد و در سال 1925 ميلادي فارغ التحصيل شد. همزمان با تحصيل در رشته معدن، در ر اه آهن برقي فرانسه مشغول به كار گرديد و پس از پايان تحصيل در اين رشته كار خود را در معادن آهن شمال فرانسه و معادن زغال سنگ ايالت «سار» آغاز كرد. سپس به دليل وجود روحيه علمي، به تحصيل و تحقيق در دانشگاه سوربن، در رشته فيزيك، پرداخت و در سال 1927 ميلادي، در بيست و پنج سالگي دانشنامه دكتراي فيزيك خود را با ارائه رساله اي تحت عنوان «حساسيت سلول هاي فتوالكتريك» با درجه عالي دريافت كرد.
استاد با شعر و موسيقي سنتي ايران و موسيقي كلاسيك غرب به خوبي آشنايي داشت. ايشان در چند رشته ورزشي نيز موفقيت هايي كسب كرد كه از آن ميان مي توان به ديپلم نجات غريق در رشته شنا اشاره نمود.
دكتر سيد محمود حسابي بينان گذار مركز انرژي اتمي ايران در اواخر جنگ جهاني دوم و با پيدايش انرژي اتمي و تحقق پيش بيني اوايل قرن بيستم دانشمند نابغه اين قرن «آلبرت اينشتين» درباره تبديل جرم به انرژي، در سطحي قابل ملاحظه يك سوال و يك نگراني جوامع بشري را فرا گرفت. نگراني مطرح شده ترس مردم، دانشمندان و شخصيت هاي سياسي جهان از دامنه گسترش استفاده از اين نيرو در آينده به عنوان سلاحي مخرب و نابود كننده و وسيله اي براي ارعاب ملت ها در عرصه سياسي و اقتصادي جهان بود. همان ترس كه هنوز هم سايه ترديد و وحشت را بر جوامع بشري گسترده است و حضور اين ترس با نگراني هاي مطرح شده در مقالات، كتب و سخنراني ها در ميان روشنفكران و ظهور فيلم هايي نظير «روز بعد» در ميان ملت ها نمايان مي گردد. و اما سوال مطرح شده از ديد كساني كه با اعتقاد به تلاش در جهت تداوم حضور مسالمت آميز بشر در عرصه جهان، اين پديده را وسيله اي براي پيشبرد اهداف انساني مي خواستند، نحوه به كارگيري آن در خدمت به علم و پيشرفت و توسعه در عرصه هاي صنعت بود. اين گروه با اين باور كه بايد از هر رويدادي در جهت مثبت استفاده و صرفاً جنبه هاي منفي هر پديده را ملاك ارزش يابي آن قرار نداد، معتقد بودند انرژي اتمي نيز همانگونه كه اينشتين مي خواست، مي تواند در خدمت صلح و امنيت قرار گيرد و از امكانات نهفته و بي پايان آن در عرصه هاي مختلف علمي استفاده شود. بازتاب جهاني اين تفكر تشكيل كميته استفاده صلح جويانه از انرژي اتمي تحت نظارت سازمان ملل بود.
در كشورهاي مختلف هم انديشمندان و بزرگان علم و فرهنگ، بنابر اعتقاد و نگرش خود، انجام امر را پي گير مي كردند. در ايران، كسي كه با نگرش مثبت در فكر ايجاد مركزي براي مطالعات بر روي اين پديده جديد بر تأسيس يك مركز اتمي پافشاري مي كرد، پروفسور سيد محمود حسابي بود. وي در اين زمينه با پي گيري هاي مكرر و حضور در كميته ها و كميسيون هاي تصميم گيري، فعاليت خود را با تأسيس مركزي براي آزمايش انرژي اتمي در دانشگاه تهران از اوايل دهه سي هجري شمسي آغاز كرد كه همراه با يك سلسله فعاليت هاي بين المللي، از قبيل: شركت ايشان در كنفرانس هاي «استفاده صلح جويانه از انرژي اتمي» در ژنو و بازديد از مراكز تحقيقاتي انرژي اتمي كشورهاي پيشرفته چون شوروي و انگلستان، منجر به تأسيس سازمان هاي انرژي اتمي و حركت ايران در عرصه علوم اتمي گرديد. آن چه در ادامه آورده مي شود، نظري گذرا بر فعاليت هاي استاد در زمينه راه اندازي مراكز مطالعات انرژي اتمي در ايران است.
پروفسور سيد محمود حسابي، كه با اندوخته اي از دانش روز و كسب مدارج عالي تحصيلي و علمي در چندين رشته مهندسي و مطالعات جامع در علوم پايه به عنوان اولين فردي كه در ايران داراي دكتراي فيزيك بود به كشور بازگشت، براي نخستين بار موضوع پيشرفتهاي اتمي جهان را در ايران مطرح و توجه افراد را به اين مهم جلب كرد كه ايران نبايد دراين رشته علمي، كه ترقي آينده جهان بدان وابسته است، از ساير كشورها عقب بماند.
استاد در زماني از انرژي اتمي در كشور صحبت كرد كه درايران كم تر كسي بود درباره اتم يا انرژي اتمي اطلاعات يا معلوماتي حتي عادي داشته باشد. در آن ايام، دانشجويان دارالمعلمين عالي، كه از شاگردان اوليه استاد بودند، نقل مي كردند: استاد در حين تدريس رشته هاي مختلف علوم جديد، به ويژه فيزيك، در مورد اتم و انرژي نكات علمي جالب كم سابقه اي را مطرح مي كرد. اين مباحث براي دانشجويان بسيار تازه و جذاب بود و علي رغم اين كه تشريح مسائل علمي مربوط به اتم بسيار پيچيده بود، استاد آن را به زبان ساده براي دانشجويان شرح مي داد و فوايد و اهميت شناخت اتم و تأثير و تحول ناشي از آن را در علم و زندگي بشر بيان مي كرد.
علاوه بر اين، در همان ايام براي روشن شدن اذهان عمومي چند مقاله نيز از پروفسورحسابي در مطبوعات آن زمان و بولتن هاي منتشره از سوي دانشگاه تهران درج شده است كه تا آن زمان سابقه نداشته و بي ترديد مي توان گفت اين پژوهش ها، نخستين مقالاتي است كه درباره اتم در كشور ما نوشته شده است.
در واقع، فكر و انديشه تأسيس مركز انرژي اتمي براي ايران در اوايل سال 1331 به صورت يك ايده مهم توسط استاد شكل گرفت و در اين ايام بود كه ايشان تلاش خود را براي شناساندن اهميت انرژي اتمي به قشر تحصيل كرده و مسئولان امور آغاز كرد.
استاد كه بخش عمده اي از مطالعات و پژوهش هاي خود را در زمينه انرژي اتمي گذرانده بود، فكر تأسيس مركز اتمي را در ميان دانشگاهيان ايجاد و به تدريج با اقدامات اساسي تري اين امر را پي گير كرد. بر اساس اسناد و مدارك موجود، در همه مراحل اوليه اقدامات، يعني: از طرح مساله و نامه نگاري به مسوولان، تا مهم ترين اقدامات مربوط به ايجاد مركز انرژي اتمي، استاد حضور داشت و موارد را پي گير كرد تا به تدريج منجر به تشكيل شوراي انرژي اتمي در دانشگاه تهران و بعد ساير مراكز گرديد.
نخستين گام اجرايي براي تأسيس مركز انرژي اتمي ايران توسط ايشان در سال 1332 برداشته شد. در آن ايام، استاد، كه كرسي تدريس فيزيك در دانشگاه تهران را داشت، از مسوولان مي خواهد تا نسبت به فراهم ساختن مقدمات ايجاد يك مركز اتمي در دانشگاه تهران اقدام كنند.
براساس پيشنهادهاي ايشان، در سال 1333 مبلغ يك ميليون تومان در بودجه دپارتمان فيزيك دانشگاه تهران جهت تهيه وسايل و سفارش برخي از اسبابهاي آزمايشگاه اتمي به كشورهاي خارجي منظور مي شود و استاد نسبت به سفارش اقلام مورد نياز اقدام مي كند. براي سفارش دادن چنين وسايلي، سفارش دهنده مي بايست آگاهي و احاطه كامل علمي به انرژي اتمي داشته باشد. در آن موقع پروفسور حسابي تنها شخصيتي بود كه اين آگاهي را داشت.
استاد در اين مورد براي شاگردان خود در دانشگاه نقل مي كرد: وقتي ايشان انرژي اتمي را در كشور شروع كرد، اين مهم فقط در دو اتاق، در دالان طبقه اول دانشكده علوم راه افتاد كه اين محل در مقابل اتاق رئيس دانشكده ـ اتاق خود ايشان ـ واقع بود.
با اين كه در آن روزها فقط سه ـ چهار كشور بودند كه انرژي اتمي را شروع كرده بودند و ما در مقايسه از بسياري از كشورها جلوتر بوديم، ولي متأسفانه در كشور ما عده اي از مسوولان با اين مهم مخالفت مي كردند. شايد بهتر است بگوييم بي اطلاع بودند و از سوي مسوولان كمكي براي انجام اين امر نمي شد.
در آن روز، فقط با استفاده از بودجه دانشكده علوم كه بسيار محدود بود، استاد وسايل لازم براي اين كار را به خارج سفارش داد تا حداقل تجهيزات تأمين و كار شروع شود. بودجه آزمايشگاه دانشكده علوم بسيار محدود بود و براي كارهاي جاري استفاده مي شد و حتي همكاران آقاي دكتر خيلي تعجب كرده بودند كه ايشان چطور توانسته اند با اين پول كم، علم جديدي را در ايران راه بيندازند.
در آن زمان، افرادي كه با فشار آشنايان سمت هايي را كه حق شان نبود اشغال كرده بودند، دائم نگران بودند كه كارهاي جديد پروفسور حسابي موقعيت شغلي آنها را به خطر انداخته و يك روز جاي آنها را بگيرد و دائم سعي مي كردند نگذارند استاد كاري نو انجام دهد. ولي خوشبختانه با ايستادگي و پي گيري شبانه روزي، بالاخره ايشان اين علم را هر طور كه بود به كشور آورد؛ آن هم در شرايطي كه فقط چند كشور پيشرفته از اين امكانات برخوردار بودند.
در سال 1334، پيرو پافشاري هاي استاد جهت راه اندازي مركز مطالعه انرژي اتمي در دانشگاه تهران و در پاسخ به دعوت آكادمي علوم شوروي، ايشان به كنفرانس مذكور اعزام شد. شرح اين كنفرانس كه در تيرماه 1334 در مسكو برگزار شد و وقايع جالبي مانند بازديد ايشان از مراكز و نيروگاه هاي مختلف اتمي شوروي و ملاقات با چرنكوف، دانشمند معروف شوروي و برنده جايزه نوبل، در سفرنامه زيبايي كه استاد در پي اين سفر به وزارت امور خارجه و دانشگاه تهران و ساير مراجع ذي ربط دادند، باعث شد تا در بهمن ماه همان سال وزارت امور خارجه پيشنهاد تأسيس كميسيون انرژي اتمي در دانشگاه تهران براي بررسي مساله انرژي اتمي را ارائه كند. يكي از اسناد مهمي كه به پيشينه چگونگي تأسيس مركز انرژي اتمي در كشور ما مربوط مي شود و نقش اساسي استاد را درا ين زمينه آشكار مي سازد، گزارشي است كه در هفدهم بهمن ماه 1334 از طرف يك كميسيون سه نفري، كه براي رسيدگي به اين پيشنهاد تشكيل شده بود، براي رئيس وقت دانشگاه تهران نوشته شده است. درگزارشي كه كميسيون رسيدگي به پيشنهاد وزارت امورخارجه به رياست دانشگاه تهران ارائه داده، آمده است: اين كميسيون «در ساعت 9 صبح روز سه شنبه 17 بهمن ماه 1334 در دبيرخانه دانشگاه با حضور آقاي دكتر حسابي، دكتر جناب، دكتر بازرگان تشكيل شد و نامه وزات امور خارجه قرائت شد.» سپس، درادامه توضيح داده شده است كه اساتيد فيزيك از چند سال پيش ملاقات ها و مكاتباتي به اين منظور انجام داده اند و با توجه به عدم نتيجه گيري مثبت، از طريق دانشگاه اقدام به سفارش وسايل اوليه لازم براي تأسيس يك آزمايشگاه اتمي نموده اند و مشكل اساسي در امر تكميل اين آزمايشگاه بالا بودن هزينه تجهيزات مورد نياز بوده و با محدوديت بودجه دانشگاه تجهيز آزمايشگاه امكان پذير نگرديده است.
به اين ترتيب، نخستين كميسيون انرژي اتمي ايران متولد و مقر آن دانشگاه تهران تعيين مي شود. در اين جلسه، مطالب و نكات جالبي به رياست وقت دانشگاه تهران اعلام مي گردد تا موضوع را به اطلاع وزارت امور خارجه برساند.
نظريات تلخيص شده كميسيون به اين شرح مي باشد:
2- دانشگاه تهران در هفتم اسفندماه 1333 طي نامه اي به مقام هاي مركز اتمي خارج راهيابي كرده است كه چگونه محصلين ايران مي توانند براي تحصيل علوم اتمي در دانشگاه هاي خارج تحصيل كنند.
3- به پيشنهاد دپارتمان فيزيك دانشگاه تهران، در سال 1333 مبلغ يك ميليون تومان براي تهيه وسايل مقدماتي آزمايشگاه اتمي اختصاص يافته است. با تهيه وسايل مورد نظر، كه قسمت عمده آن عبارت از يك رآكتور صد كيلو واتي و يك سينكر و سيكلوترون به قدرت فقط 30 ميليون الكترون ولت مي باشد، مي توان محصلين را دراين رشته تا حدي تربيت نمود تا در مدت نسبتاً كمي بتوانند معلومات خود را در دانشگاه هاي خارج تكميل كنند. همچنين، شرايط براي انجام مطالعات و پژوهش هاي علمي روز تا حدي فراهم مي گردد.
كميسيون پيشنهاد دارد: بدون فوت وقت لازم است دانشگاه تهران به كمك دولت مقدمات تهيه وسايل پيشرفت تحقيقات اتمي را در ايران آغاز كند.
كميسيون سپس كمكهاي زير را درخواست مي كند:
الف) اعزام محصلين داراي درجات دانشگاهي به خارج براي فراگرفتن اطلاعات اتمي.
ب) دعوت استادان براي مطالعه در رشته اتمي كشورهاي خارج.
جلسه كميته انرژي اتمي شركت و در رفع اشكالات مادي اقدام كند. در تداوم اين جلسات، پروفسور حسابي در سال هاي 1343 و 1344 توسط دبير كميسيون، دكتر جمشيد مقيمي، يا وزير اقتصاد وقت به جلسات كميسيون ملي انرژي اتمي دعوت مي شود و در جلسات مذكور حضور مداوم دارد.
در تاريخ 2/2/1346، هيات وزيران طي تصويب نامه اي، مسووليت اجراي امور اتمي كشور را به سازمان برنامه محول و پيرو اين امر «دفتر انرژي اتمي» در سازمان مذكور ايجاد مي شود و سازمان برنامه كميته اي به نام «كميته مشورتي انرژي اتمي» را تشكيل مي دهد. در نامه اي به تاريخ 24/2/46، سازمان برنامه ضمن اعلام موارد فوق به پروفسور حسابي، ازايشان براي پذيرش عضويت اين كميته دعوت مي كند. خلاصه نامه مزبور، كه زير عنوان «جناب آقاي دكتر محمود حسابي، استاد محترم دانشگاه تهران» نگاشته شده، به شرح زير است:
به منظور مطالعه و بررسي عميق مسائل مورد نظر و مشورت درامور مربوطه، سازمان برنامه در نظر دارد كميته اي به نام «كميته مشورتي انرژي اتمي» مركب از افراد ذي صلاحيت و صاحب نظر تشكيل دهد. وظايف اين كميته به شرح زير مي باشد:
ـ مطالعه فعاليتهاي اتمي كشور و پيشنهاد رفع اشكالات و نقايص احتمالي موجود.
ـ بررسي دقيق كاربرد و استفاده از اشعه و انرژي اتمي در ايران براي كمك به پيشرفت علمي طرح هاي علمي، تجهيزاتي، اجتماعي و غيره.
ـ بررسي احتياجات و امكانات كشور در زمينه انرژي اتمي طي سال هاي آينده و كمك به تعيين برنامه فعاليت هاي اتمي در كادر برنامه عمراني پنج ساله چهارم.
ـ سازمان برنامه با توجه به سوابق و صلاحيت و علاقه اي كه نسبت به پيشرفت امور اتمي كشور داريد، از جناب عالي دعوت مي نمايد با قبول عضويت در «كميته مشورتي انرژي اتمي» موجبات پيشرفت و توسعه امور مورد نظر را فراهم آوريد.
در سال 1347، شوراي مركز اتمي دانشگاه تأسيس و دكتر جهانشاه صالح، رئيس دانشگاه تهران، از پروفسور حسابي براي شركت در جلسات شوراي مذكور دعوت مي كند.
در همان سال، به پيشنهاد استاد، رياست مركز اتمي دانشگاه به عهده شاگرد ايشان، دكتر علي اصغر آزاد، گذاشته مي شود. پروفسور حسابي در جلسات شوراي مركز اتمي دانشگاه حضور يافته و به عنوان پيش كسوت راهنمايي هاي لازم را ارائه مي دهد.
وظايف و اختيارات شوراي مركز اتمي دانشگاه تهران در تاريخ 28/3/1348 طي آيين نامه اي به طور آزمايشي اعلام مي شود. در تهيه اين آيين نامه، استاد نقش اصلي را ايفا مي كند.
از جمله دستاوردهاي عمر پر بار استاد و مشاغلي كه در مسند آن خدمات علمي و فرهنگي شايان توجهي ارائه نمود، به چند نمونه زير اشاره مي شود:
اولين نقشه برداري علمي و فني: رسم اولين نقشه نوين راه ساحلي سراسري ميان بنادر خليج فارس (سال 1306 هجري شمسي)؛ تأسيس مدرسه مهندسي وزارت راه و تدريس در آن (سال 1307 هجري شمسي)؛ تأسيس دارالمعلمين عالي و تدريس در آن (سال 1307 هجري شمسي)؛ ساخت اولين راديو در كشور (سال 1307 هجري شمسي)؛ تأسيس دانش سراي عالي و تدريس در آن (سال 1308 هجري شمسي)؛ ايجاد اولين ايستگاه هواشناسي در ايران (سال 1310 هجري شمسي)؛ نصب و راه اندازي اولين دستگاه راديولوژي در ايران (سال 1310 هجري شمسي)؛ تعيين ساعت ايران (سال 1311 هجري شمسي)؛ تأسيس اولين بيمارستان خصوصي درايران به نام بيمارستان گوهرشاد به ياد مادر گرامي شان (سال 1312 هجري شمسي)؛ مامور وزارت راه براي تهيه راه تهران به شمشك جهت معادن زغال سنگ (سال 1312 هجري شمسي)؛ پيشنهاد و تدوين قانون تأسيس دانشكده فني (سال 1313 هجري شمسي) و رياست آن دانشكده تا سال 1315 هجري شمسي و تدريس در آن؛ تأسيس دانشكده علوم و رياست آن دانشكده از سال 1321 تا 1327، و از سال 1330 تا 1336 هجري شمسي و تدريس در گروه فيزيك آن دانشكده تا واپسين روزهاي عمر؛ تأسيس مركز عدسي سازي ـ ديدگاني ـ اپتيك ـ كاربردي در دانشكده علوم دانشگاه تهران؛ ماموريت خلع يد از شركت نفت انگليس در دولت دكتر مصدق؛ اولين رئيس هيئت مديره و مدير عامل شركت ملي نفت ايران؛ وزير فرهنگ در دولت دكتر مصدق (سال 1330 هجري شمسي)؛ پايه گذاري مدارس عشايري و تأسيس اولين مدرسه عشايري ايران (سال 1330 هجري شنسي)؛ مخالفت با طرح قرارداد ننگين كنسرسيوم و كاپيتولاسيون در مجلس؛ مخالفت با عضويت دولت ايران در قرارداد سنتو در مجلس؛ پايه گذاري موسسه ژئوفيزيك دانشگاه تهران (سال 1330 هجري شمسي)؛ پايه گذاري مركز تحقيقات و رآكتور اتمي دانشگاه تهران؛ تأسيس سازمان انرژي اتمي و عضو هيئت دائمي كميته بين المللي هسته اي (سال 1330، 1349 هجري شمسي)؛ تدوين قانون استاندارد و تأسيس موسسه استاندارد ايران (سال 1333 هجري شمسي)؛ تأسيس اولين رصدخانه نوين در ايران؛ تأسيس اولين مركز مدرن تعقيب ماهواره ها در شيراز (سال 1335 هجري شمسي)؛ پايه گذاري مركز مخابرات اسدآباد همدان (سال 1338 هجري شمسي)؛ تشكيل و رياست كميته پژوهشي فضاي ايران و عضو دائمي كميته بين المللي فضا (سال 1360 هجري شمسي)؛ تأسيس انجمن موسيقي ايران؛ از موسسين وعضو پيوسته فرهنگستان زبان ايران از سال 1349 هجري شمسي تا آخرين روزهاي حيات؛ فعاليت در دو نسل كاري و آموزش 7 نسل استاد و دانشجو از خدمات ارزنده پروفسور حسابي بشمار مي رود و در همين راستا ايشان از سال 1350 هجري شمسي به عنوان «استاد ممتاز دانشگاه تهران» شناخته شدند.
استاد به چهار زبان زنده دنيا: فرانسه، انگليسي، آلماني و عربي مسلط بود و به زبان هاي: سانسكريت، لاتين، يوناني، پهلوي، اوستايي، تركي و ايتاليايي اشراف داشت. در زمينه تحقيق علمي: 25 مقاله، رساله و كتاب از استاد به چاپ رسيده است. تئوري «بي نهايت بودن ذرات» ايشان در ميان دانشمندان و فيزيكدان هاي جهان شناخته شده است.
نشان «اوفيسيه دولالژيون دونور» و همچنين نشان «كوماندوردولالژيون دونور»، بزرگترين نشان هاي كشور فرانسه، به ايشان اهدا گرديد. استاد تنها شاگرد ايراني پروفسور اينشتين بوده و در طول زندگي با دانشمندان طراز اول جهان نظير شرودينگر، بورن، فرمي، ديراك، بوهر …….و نيز فلاسفه و ادبايي همچون آندره ژيد، برتراند راسل ……. تبادل نظر داشت. ايشان از سوي جامعه علمي جهان به عنوان «مرد اول علمي جهان» (سال 1990 ميلادي) برگزيده، و در كنگره شصت سال فيزيك ايران (سال 1366 هجري شمسي) ملقب به «پدر فيزيك ايران» گرديد.
پروفسور حسابي در 12 شهريور سال 1371 هجري شمسي در بيمارستان دانشگاه ژنو به هنگام معالجه قلبي، بدرود حيات گفتند. يادشان گرامي و راه شان پر رهرو باد. مقبره استاد، بنا به خواسته ايشان، در زادگاه خانوادگي در شهر دانشگاهي تفرش قرار دارد.
حدود هفتاد سال خدمت علمي ايشان در گسترش علوم روز و واژه گزيني علمي در برابر هجوم لغات خارجي و نيز پايه گذاري مراكز آموزشي, پژوهشي, تخصصي, علمي و ..., از جمله اقدامات ارزشمند استاد به شمار مي رود كه براي نمونه به مواردي اشاره مي كنيم:
اولين نقشه برداري فني و تخصصي كشور (راه بندرلنگه به بوشهر) ا
اولين راهسازي مدرن و علمي ايران (راه تهران به شمشك) ا
پايه گذاري اولين مدارس عشايري كشور
پايه گذاري دارالمعلمين عالي
پايه گذاري دانشسراي عالي
ساخت اولين راديو در كشور
راه اندازي اولين آنتن فرستنده در كشور
راه اندازي اولين مركز زلزله شناسي كشور
راه اندازي اولين رآكتور اتمي سازمان انرژي اتمي كشور
راه اندازي اولين دستگاه راديولوژي در ايران
تعيين ساعت ايران
پايه گذاري اولين بيمارستان خصوصي در ايران, به نام بيمارستان "گوهرشاد" ا
شركت در پايه گذاري فرهنگستان ايران و ايجاد انجمن زبان فارسي
تدوين اساسنامه طرح تاسيس دانشگاه تهران
پايه گذاري دانشكده فني دانشگاه تهران
پايه گذاري دانشكده علوم دانشگاه تهران
پايه گذاري شوراي عالي معارف
پايه گذاري مركز عدسي سازي اپتيك كاربردي در دانشكده علوم دانشگاه تهران
پايه گذاري بخش آكوستيك در دانشگاه و اندازه گيري فواصل گام هاي موسيقي ايراني به روش علمي
پايه گذاري و برنامه ريزي آموزش نوين ابتدايي و دبيرستاني
پايه گذاري موسسه ژئوفيزيك دانشگاه تهران
پايه گذاري مركز تحقيقات اتمي دانشگاه تهران
پايه گذاري اولين رصدخانه نوين در ايران
پايه گذاري مركز مدرن تعقيب ماهواره ها در شيراز
پايه گذاري مركز مخابرات اسدآباد همدان
پايه گذاري انجمن موسيقي ايران و مركز پژوهش هاي موسيقي
پايه گذاري كميته پژوهشي فضاي ايران
تدوين اساسنامه و تاسيس موسسه ملي ستاندارد
تدوين آيين نامه كارخانجات نساجي كشور و رساله چگونگي حمايت دولت در رشد اين صنعت
پايه گذاري واحد تحقيقاتي صنعتي سغدايي (پژوهش و صنعت در الكترونيك, فيزيك, فيزيك اپتيك, هوش مصنوعي) ا
راه اندازي اولين آسياب آبي توليد برق (ژنراتور) در كشور
ايجاد اولين كارگاه هاي تجربي در علوم كاربردي در ايران
ايجاد اولين آزمايشگاه علوم پايه در كشور
منابع :
پروفسور حسابي http://www.hupaa.com
پروفسور سيد محمود حسابي http://www2.irib.ir
پروفسور محمود حسابي http://hessaby.blog.com/
پروفسور حسابی پدر فیزیک ایران از حامی http://www.aarezoha.blogfa.com
محمود حسابی http://natali123.persianblog.ir
زندگی نامه پروفسور حسابی http://forum.p30parsi.com
/خ
