سنتو
«سنتو» نام اختصاري «سازمان پيمان مركزي»1 است. اين تشكل حلقه تكميلي پيماني است كه 4 سال پيش از آن در بغداد به امضا رسيد و به «پيمان بغداد» مشهور شد.
پيمان بغداد معاهده‌اي بود كه در پنجم اسفند 13۳۳ ميان وزيران امور خارجه دو كشورعراق و تركيه تحت عنوان «پيمان همكاري‌هاي متقابل» در بغداد به امضا رسيد. اين پيمان كه ماهيت دفاعي و امنيتي داشت، مانند پيمان «سنتو» منعقده ميان 8 كشور آسياي جنوب شرقي (1333) و پيمان پاسيفيك منعقده ميان سه كشور امريكا، استراليا و ونزوئلا (1330) حلقه ديگري از يك رشته پيمانهاي امنيتي و سياسي بود كه امريكايي‌ها پس از شكست درجنگ ويتنام در كشورهاي آسيايي به صورت اتحاديه‌هاي منطقه‌اي ايجاد كردند تا متضمن منافعشان باشد.
پيمان بغداد يك مقدمه، هشت ماده و دوضميمه داشت2. هدف پيمان «تضمين دفاع و امنيت منطقه خاورميانه» اعلام شده بود. همچنين در مقدمه آن بااستناد به ماده 51 منشور سازمان ملل متحد تصريح شده بود كه طرفين متعاهدين به منظور حفظ امنيت خود و براي تأمين خوشبختي و رفاه اجتماعي ملتهاي خويش با يكديگر همكاري خواهند كرد.
براساس ماده 5 پيمان بغداد ورود به اين پيمان براي كشورهاي ذي نفع در منطقه آزاد گذارده شده است. به همين دليل انگلستان در دهم فروردين 1334، پاكستان در اول مهر 1334 و ايران در 19 مهر همان سال وارد پيمان بغداد شدند3. اما امريكا كه خود باني تشكيل اين سازمان بود، از ورود به اين پيمان خودداري كرد. شكل‌گيري اين پيمان از ابتكارات دولت امريكا، به ويژه «جان فوستر دالس» وزير خارجه آن كشور بود كه مي‌خواست يك سازمان دفاعي قوي در خاورميانه به وجود آورد تا ازگسترش نفوذ شوروي در اين منطقه جلوگيري كند و سنگرهاي دفاعي غرب راتكميل نمايد. اما دولت امريكا ترجيح داد كه خود عضويت اين پيمان را نپذيرد تاموجبات تحريك دولت شوروي را فراهم نكند ودوستي اعراب خاورميانه را نيز از دست ندهد. از اين رو امريكا تا پايان عمر سنتو عضويت در اين پيمان را نپذيرفت ولي بامعاهدات نظامي دوجانبه با هر سه كشور ايران، تركيه و پاكستان عملاً نفوذ خود را در اين سازمان حفظ كرد.
تفاوت پيمان بغداد باپيمان سعدآباد كه در 1316 ش. ميان ايران، تركيه و افغانستان به امضا رسيد در اين بود كه در آن پيمان اين سه كشور متعهد شده بودند به خاك يكديگر تعرض نكنند ولي در پيمان بغداد، همكاري‌هاي متقابل نظامي پيش‌بيني شده بود.
پيمان بغداد متعاقب كودتاي عبدالكريم قاسم در عراق ـ 23 تير 1337 ـ ضربه اساسي ديد. قاسم كه يك نظامي چپگرابود به اين پيمان روي خوش نشان نداد، در نتيجه مركزيت پيمان به آنكارا انتقال يافت و از اين پس اين پيمان بانام «سنتو» به كارخود ادامه داد.
علت اطلاق «سنتو» به اين سازمان، آن بود كه اين تشكل ميان قلمرو پيمان «سيتو» در شرق و قلمرو پيمان «ناتو» در غرب قرار گرفته بود. سنتو كه در وسط مركز اين دوپيمان قرار داشته از يكسو باعضويت تركيه به ناتو پيوند داشت و از سوي ديگر با عضويت پاكستان با «سيتو» مرتبط بود.
پاكستان در1350 ش. با انتقاد از عدم حمايت سنتو از مواضع اسلام‌آباد در برابر تعرضات هند، از آن جدا شد و ايران نيز متعاقب پيروزي انقلاب اسلامي در 20 اسفند 1357 خروج خود را از اين سازمان اعلام كرد4. باخروج ايران ازسنتو، اين مجموعه كه تأمين كننده منافع امريكا در بُعد سياسي و امنيتي در منطقه بود فروپاشيد.
پيمان بغداد معاهده‌اي بود كه در پنجم اسفند 13۳۳ ميان وزيران امور خارجه دو كشورعراق و تركيه تحت عنوان «پيمان همكاري‌هاي متقابل» در بغداد به امضا رسيد. اين پيمان كه ماهيت دفاعي و امنيتي داشت، مانند پيمان «سنتو» منعقده ميان 8 كشور آسياي جنوب شرقي (1333) و پيمان پاسيفيك منعقده ميان سه كشور امريكا، استراليا و ونزوئلا (1330) حلقه ديگري از يك رشته پيمانهاي امنيتي و سياسي بود كه امريكايي‌ها پس از شكست درجنگ ويتنام در كشورهاي آسيايي به صورت اتحاديه‌هاي منطقه‌اي ايجاد كردند تا متضمن منافعشان باشد.
پيمان بغداد يك مقدمه، هشت ماده و دوضميمه داشت2. هدف پيمان «تضمين دفاع و امنيت منطقه خاورميانه» اعلام شده بود. همچنين در مقدمه آن بااستناد به ماده 51 منشور سازمان ملل متحد تصريح شده بود كه طرفين متعاهدين به منظور حفظ امنيت خود و براي تأمين خوشبختي و رفاه اجتماعي ملتهاي خويش با يكديگر همكاري خواهند كرد.
براساس ماده 5 پيمان بغداد ورود به اين پيمان براي كشورهاي ذي نفع در منطقه آزاد گذارده شده است. به همين دليل انگلستان در دهم فروردين 1334، پاكستان در اول مهر 1334 و ايران در 19 مهر همان سال وارد پيمان بغداد شدند3. اما امريكا كه خود باني تشكيل اين سازمان بود، از ورود به اين پيمان خودداري كرد. شكل‌گيري اين پيمان از ابتكارات دولت امريكا، به ويژه «جان فوستر دالس» وزير خارجه آن كشور بود كه مي‌خواست يك سازمان دفاعي قوي در خاورميانه به وجود آورد تا ازگسترش نفوذ شوروي در اين منطقه جلوگيري كند و سنگرهاي دفاعي غرب راتكميل نمايد. اما دولت امريكا ترجيح داد كه خود عضويت اين پيمان را نپذيرد تاموجبات تحريك دولت شوروي را فراهم نكند ودوستي اعراب خاورميانه را نيز از دست ندهد. از اين رو امريكا تا پايان عمر سنتو عضويت در اين پيمان را نپذيرفت ولي بامعاهدات نظامي دوجانبه با هر سه كشور ايران، تركيه و پاكستان عملاً نفوذ خود را در اين سازمان حفظ كرد.
تفاوت پيمان بغداد باپيمان سعدآباد كه در 1316 ش. ميان ايران، تركيه و افغانستان به امضا رسيد در اين بود كه در آن پيمان اين سه كشور متعهد شده بودند به خاك يكديگر تعرض نكنند ولي در پيمان بغداد، همكاري‌هاي متقابل نظامي پيش‌بيني شده بود.
پيمان بغداد متعاقب كودتاي عبدالكريم قاسم در عراق ـ 23 تير 1337 ـ ضربه اساسي ديد. قاسم كه يك نظامي چپگرابود به اين پيمان روي خوش نشان نداد، در نتيجه مركزيت پيمان به آنكارا انتقال يافت و از اين پس اين پيمان بانام «سنتو» به كارخود ادامه داد.
علت اطلاق «سنتو» به اين سازمان، آن بود كه اين تشكل ميان قلمرو پيمان «سيتو» در شرق و قلمرو پيمان «ناتو» در غرب قرار گرفته بود. سنتو كه در وسط مركز اين دوپيمان قرار داشته از يكسو باعضويت تركيه به ناتو پيوند داشت و از سوي ديگر با عضويت پاكستان با «سيتو» مرتبط بود.
پاكستان در1350 ش. با انتقاد از عدم حمايت سنتو از مواضع اسلام‌آباد در برابر تعرضات هند، از آن جدا شد و ايران نيز متعاقب پيروزي انقلاب اسلامي در 20 اسفند 1357 خروج خود را از اين سازمان اعلام كرد4. باخروج ايران ازسنتو، اين مجموعه كه تأمين كننده منافع امريكا در بُعد سياسي و امنيتي در منطقه بود فروپاشيد.
پی نوشت ها:
1- Central tredty organization. (Cento)
2ـ علي بابايي، غلامرضا؛ فرهنگ علوم سياسي؛ شركت نشر ويس؛ ص 148 .
3ـ لايحه الحاق ايران به پيمان سنتو توسط حسين علاء نخست وزير وقت در 19 مهر 1334 به صورت ماده واحده‌اي به سنا تحويل شد. سنا در 26 مهر ومجلس شوراي ملي در 30 همان ماه آن را تصويب كرد.
4ـ روزنامه كيهان؛ 21 اسفند 1357؛ ص 4 .
