واژه شناسی

45. انتفاضه

انتفاضه، واژه‏ای عربی است كه از ریشه «نفض‏» به معنای جنبش، لرزش، انقلاب، غبارروبی، قیام علیه رخوت و ركود پیش از انقلاب و حركت همراه با نیرو و شتاب می‏باشد. انتفاضه، نخست نامی بود برای گروهی جدا شده از سازمان فتح، ولی اینك، نامی است‏برای حركت نوین مردم فلسطین. این حركت، در دهه 80 میلادی /60 شمسی در سرزمین‏های اشغالی فلسطین علیه اسرائیل آغاز گردید. انتفاضه نامی برای خیزش خود جوش، مستقل، مستمر، تهاجمی، همگانی، غیر مسلحانه، آگاهانه، معترضانه و شجاعانه مردم فلسطین در مصاف با اسرائیل است. (1)
مردم فلسطین، به جای سلاح گرم از سنگ برای دفاع از خود و تهاجم علیه دشمن بهره می‏گیرند. از این رو، انتفاضه را «انقلاب سنگ‏» نیز می‏گویند. استفاده از سنگ، موجب نگرانی اسرائیل را فراهم آورده است; زیرا یاد آور مبارزه و پیروزی حضرت داوودعلیه السلام پیامبر بزرگ بنی اسرائیل، بر جالوت است. در این مبارزه، حضرت داوودعلیه السلام با استفاده از سنگ، جالوت را، كه نماد باطل بود، از پای در آورد. (2)
درتاریخ معاصر فلسطین، وجود چهار انتفاضه در سال‏های 1921،1932، 1939 (3) و 1987 م./ 1300، 1311، 1318 و 1366ش. می‏درخشد كه هیچ یك به گستردگی و پایداری انتفاضه اخیر نبوده‏اند. از این رو، انتفاضه نوین مردم فلسطین را «انتفاضه بزرگ‏» نیز گفته‏اند. در این انتفاضه شیوه تهاجمی، مبارزه در درون مرزهای فلسطین و تاكید بر مبانی اسلامی، جایگزین شیوه تدافعی، نبرد در بیرون از مرزهای فلسطین و اندیشه غیر دینی گردیده است. (4)
جنبش اسلامی فلسطین، همانند انقلاب اسلامی ایران، از مساجد و اماكن دینی سرچشمه می‏گیرد و به همان جا ختم می‏شود. ازاین‏رو، دانشجویان انقلابی، حركت‏های ضد صهیونیستی خود را از مسجد دانشگاه‏ها سامان می‏دهند. بدین‏سان، مساجد رونقی تازه یافته و اجتماع نمازگزاران در مساجد افزون گشته ومساجد به مركز مخالفت‏های ضد اسرائیلی تبدیل شده‏اند.لذا، انتفاضه را «انقلاب مساجد» نیز گفته‏اند.

46. فرار مغزها

برای فهم درك این مفهوم باید به شناخت مفهوم مهاجرت پرداخت. مفهوم «مهاجرت‏» (Immigration) رفتن و جابه‏جایی از مكانی به مكان دیگر و اقامت كردن در جای دیگر، از ابتدایی‏ترین رفتارهای بشری است. «مهاجرت‏» یعنی، از موطن خود به جایی دیگر نقل مكان كردن و هجرت گزیدن. كسی را كه از موطن خود به جای دیگر نقل مكان كند، «مهاجر» گویند. (5) در تعریفی دیگر، آمده است: «مهاجرت عبارت است از: تغییر دایمی و نیمه دایمی مسكن بدون هیچ محدودیتی در مورد فاصله حركت و ماهیت اختیاری و اجباری مهاجرت، همچنین بدون هیچ‏گونه تمایزی بین مهاجرت داخلی و خارجی.» (6) در جامعه‏شناسی نیز از مهاجرت تعریف خاصی ارائه شده است: مهاجرت حركتی نسبتا جمعی و دایمی از مكانی به مكان دیگر است كه در این حركت، مهاجران براساس سلسله مراتبی از ارزش‏ها، یا هدف‏های با ارزش فرهنگی تصمیم به مهاجرت می‏گیرند. (7)
در تعریف «فرار مغزها» و یا مهاجرت نخبگان اتفاق نظری وجود ندارد. برخی آن را «فرار مغزها» برخی «شكار مغزها» و برخی دیگر «ربودن استعدادها» می‏نامند. مغزها و به اصطلاح نخبگان، نیروهای انسانی متخصص، كارامد، ماهر و متفكر یك كشورند; مخترعان، مبتكران، اندیشمندان و سایر افرادی كه برخوردار از دانش فنی هستند. فرار مغزها نیز به مهاجرت، اعم از جذب، فرار و یا اعزام و سرانجام، عدم بازگشت افراد متخصص و كارازموده از كشورهای در حال توسعه به سوی ملل و كشورهای صنعتی پیشرفته اشاره دارد.
به عبارت دیگر، فرار مغزها در واقع، فرار سرمایه‏های انسانی است; سرمایه‏هایی كه با صرف هزینه گزاف به دست می‏آید و عبارتند از: علم، تخصص، تجربه، توان، سلامتی، قابلیت‏ها و در نهایت، انضباط كه به وسیله آموزش و بهداشت در نیروی كار ذخیره می‏شود و موجب افزایش بهره‏وری آن در تولید می‏شود. بنابراین، منابع انسانی مانند دانشمندان، مهندسان، متخصصان، نیروی كارا و منابع سازمانی و نهادی به عنوان سرمایه‏های انسانی تلقی می‏شوند و فرار این نیروها به آن معناست كه جامعه از علم، تخصص و مهارت‏های فنی آنان محروم می‏ماند. ولی این نیروها به دلایل گوناگون، مهاجرت دایمی یا نیمه دایمی را به كشورهای دیگر ترجیح می‏دهند. (8)

47. ارتداد

لغت‏شناسان «ارتداد» را به بازگشت از چیزی به غیر آن و نیز به بازگشت از اسلام به كفر و روی برگرداندن از آن تعریف كرده‏اند. (9)
آیه شریفه «ولا ترتدوا علی ادباركم فتنقلبوا خاسرین‏» (مائده: 21) نیز بر همین معنا دلالت دارد.
فقها نیز در تعریف مرتد نوشته‏اند: «مرتد» كسی است كه پس از اقرار به اسلام، دوباره كافر شود. (10) تصریح به بازگشت از اسلام، ارتداد آشكار و خدشه‏ناپذیر است; اما فقهای اسلام موارد دیگری را نیز موجب ارتداد دانسته‏اند; مانند این‏كه كسی علی‏رغم مسلمان بودن و عدم انكار حقانیت اصل دین اسلام، مقدسات و ضروریات دین را مورد تمسخر و اهانت قرار دهد و یا رسالت پیامبراكرم‏صلی الله علیه وآله را تكذیب كند و یا از سر غرض‏ورزی، به اشكال و ایجاد شبهه در حقایق مسلم دین بپردازد. (11) بنابراین، ارتداد در اصطلاح خاص دینی به معنای اعراض و روی‏گرداندن از اسلام و نفی و انكار مسلمات و ضروریات دینی است.

48. استهزاء

«استهزاء» از واژه «هزو» به معنای چیزی را به شوخی و ریشخند و مسخره گرفتن است. این كار در صورتی كه در مورد مقدسات و ضروریات دین صورت‏پذیرد و لازمه آن انكار ضروریات باشد، از جمله مواردی است كه منجر به ارتداد از دین خواهد شد و در صورتی كه این كار از كسی در خصوص پیامبراسلام‏صلی الله علیه وآله سر بزند، تحت عنوان «سب النبی‏صلی الله علیه وآله‏» دشنام پیامبرصلی الله علیه وآله قرار گرفته، جرم محسوب می‏گردد.

پی‏نوشت‏ها:

1و2- فرهنگ علوم سیاسی ، آقابخشی، ص 170. فرهنگ تاریخی سیاسی ایران و خاورمیانه، علی بابائی، ج 1، ص 62 / انتفاضه; حماسه مقاومت فلسطین، جمیله كدیور،ص 17.
3- در 1921 م./1300 ش. قیام علیه سلطه انگلیس و گسترش صهیونیسم و در 1932م./ 1311 ش. حركت ضد انگلیسی و یهودی شیخ عزالدین قسام و در 1939 م./1318 ش. قیام حاج امین حسینی روی داد.
4- «انتفاضه آخرین راه رهایی‏» روزنامه اطلاعات( 15 تیر 1377) ص 8.
برای اطلاعات بیش‏تر در این زمینه رجوع كنید به: فلسطین، انتفاضه و انقلاب اسلامی، مرتضی شیرودی، معرفت 54
5- ر. ك: پریدخت وحیدی، مهاجرت بین‏الملل و پیامدهای آن، سازمان برنامه و بودجه، ص 1364
6- محمد معین،فرهنگ معین، ج‏4،واژه‏مهاجرت
7- ر.ك: جورج ریتزر، نظریه‏های جامعه‏شناسی دوران معاصر، ترجمه محسن ثلاثی، فصل پنجم
8- رحیم‏زاده اسكویی، كندوكاوی مقدماتی در زمینه تكنولوژی، تهران، وزارت امور اقتصادی و دارایی، ص 4
9- راغب اصفهانی، مفردات الفاظ القرآن، تحقیق مرعشلی، بی‏جا، دارالكتب العربی، بی‏تا، ص 198
10- جعفربن الحسن الحلی، شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، با تعلیقات سید صادق شیرازی، چاپ سوم، قم، استقلال، 1412 ق، ج 4، ص 961 و محمد ابراهیم جناتی، «ارتداد از دیدگاه مذاهب اسلامی‏»، كیهان اندیشه، ش 54، 1373، ص 44-45 / ر. ك. به: محمدحسن النجفی، جواهر الكلام فی شرح شرائع الاسلام، تحقیق محمود القوچانی، بیروت، داراحیاء التراث العربی، الطبعة السابعه، ج 41، ص 60