مطالعات اسلام شناسی و شیعه شناسی در دانشگاه های کانادا

دانشگاه تورنتو (Toronto University)

مواد درسی و دوره های آموزشی و سطوح آن ها
1. تمدن اسلامی: مدرس: استاد گانتر؛ این درس دانشجویان را با ویژگی ها و مشخصه های تمدنی آشنا می کند که در خاورمیانه در قرون 8 تا 10 هجری تحت تسلط نیروهای مسلمان به وقوع پیوست؛ آنچه پیش از دوره ی جدید دارای امتیازات فراوانی بود. پیچیدگی تمدن اسلام در ارتباط آن با تمدن های پیشین خاور نزدیک و میانه ارزیابی
می شود.
2. اسلام شیعی: تاریخ و اعتقادات مسلمانانی که خود را تافته ی جدا بافته و متعلق به بخش منفکی از اسلام می دانند و پایبند ویژگی های خاصی از منبع ولایت هستند؛ در این درس، توجه خاصی به شیعه گری سیاسی، فاطمیان، صفویه و ایران معاصر می شود.
3. تفسیر قرآن و سیره: بررسی سوره های منتخب قرآن و متون سیره (زندگی نامه حضرت رسول صلی الله علیه و آله) گرد آوری شده توسط ابن هشام مد نظر است. همچنین بررسی پیش زمینه های تاریخی و اجتماعی و تحلیل آنها از اهداف اصلی دروس به شمار می رود.
4. مباحثی درباره ی اندیشه ی عرفانی اسلام: عرفان و معنویت در اسلام، قرآن، آموزه ی نماز، تصوف، و عرفان (شیعی) با موضوعاتی از قبیل: عشق، معرفت، اقتدار، هستی و تفسیر از ارکان این درس به شمار می روند.
5. ادیان سرزمین های مقدس: درآمدی بر ادیان یهودیت، مسیحیت و اسلام و ریشه های این ادیان با مراجعه به سرزمین های مقدس و شهر اورشلیم.
6. تمرین زبان فارسی نیمه پیشرفته: مدرس: استاد دانش (N. Danesh)؛ افزایش
مهارت های خواندن و نوشتن با تأکید بر دستور زبان فارسی، انشا و ترجمه و همچنین خواندن و نقد متون منتخب فارسی کهن.
7. مروری بر ادبیات کهن فارسی: مدرس: احسان یار شاطر؛ سیری در ادبیات اسلامی ایران و شاعرانی از قبیل رودکی، فردوسی، خاقانی، عمر خیام، سعدی، عطار، حافظ و جامی. این درس اشاره به نقش اساسی ادبیات در ارتقای جهان اسلام در خاورمیانه دارد که به تفصیل، در جزوه ی اصلی به آن اشاره شده است.
8. بررسی ادبیات کهن عرب: مدرس: استاد گانتر؛ این درس روشی نظام مند برای افزایش مهارت ها به منظور یادگیری مفاهیم نظم و نثر متون کهن عربی است و ویژگی های اصلی انواع متون عربی به همراه نویسندگان منتخب آن ها، نوع و فرایند گسترش فرهنگی، اجتماعی، تاریخی و مذهبی اسلام را مد نظر دارد. در این درس، به متونی از قبیل: معلقات، اشعار المتنبی، ابن اسحاق، ابن خلدون، طبری، قلقشندی، ابوالعلاء المعری، جاحظ، ابوالفرج اصفهانی و ابن بطوطه اشاره می شود.
9. اندیشه ی اسلامی در منابع عربی دوره ی میانه: مدرس: استاد گانتر؛ ارائه ی دانش کافی در تاریخ نظرات گوناگون در اسلام با استفاده از متون جرجانی، غزالی، ابن رشد، شهرستانی، این تیمیه و ابن خلدون.
10. درآمدی بر دین اسلام: به دنبال یک رویکرد تاریخی، خاستگاه های سنت اسلامی از صدر اسلام تا عصر حاضر مورد بررسی قرار می گیرند. توجه ویژه به فرهنگ دوران جاهلیت و جامعه ی عرب، زندگی حضرت رسول صلی الله علیه و آله، نزول قرآن، موضوعات اصلی قرآن، شکل گیری امت مسلمان صدر اسلام، متون دینی، چالش بر سر راه امت پس از رحلت حضرت رسول صلی الله علیه و آله، پیش رفت های متعاقب دینی – سیاسی، ظهور شیعه، پیدایش علوم دینی اسلامی و سایر دستاوردهای فرهنگ اسلام کلاسیک، تصوف، نهادهای اجتماعی در اسلام، اصلاحات و نوگرایی در دوران جدید و ما قبل جدید، و اسلام در دوران معاصر، موضوعات این درس را تشکیل می دهند. موضوعات ویژه ای از قبیل ارتباط اسلام با سایر ادیان، زن در اسلام، شیوه های تقوا و
پاک دامنی، و اسلام در رسانه ها نیز به بحث گذاشته می شوند.
11. قرآن: مدرس: استاد مرمورا، با وجود تلاش های بسیار تعداد زیادی از مترجمان برجسته، قرآن همچنان برای انگلیسی زبان ها آن یک معماست. هدف این درس توضیح این مهم است که چرا قرآن هنوز محترم ترین و مقدس ترین کتاب تاریخ محسوب
می شود؟ چگونه به رشته تحریر در آمده است؟ ساختار و محتوای آن چیست؟ (تاریخ، حقوق، نیایش و ...) اهم موضوعات این درس شامل خدا و بشر در قرآن، علوم قرآنی(وحی) ، قرآن به عنوان منبع وحیانی فرهنگ اسلامی ، تأثیر قرآن در ورای اسلام، مسیح در قرآن، یهود در قرآن و زنان می باشند. این درس برای دانشجویانی که علاقه مند ادبیات، مذهب و فرهنگ هستند، مناسب است. ترجمه ی یوسف علی از قرآن مورد استفاده قرار می گیرد.
12. الهیات و فلسفه ی اسلامی: مدرس: استاد مرمورا؛ دانشجویانی که به فلسفه ی دوره ی میانه و فلسفه ی دین علاقه مند هستند، می توانند از این درس بهره مند شوند. این درس با کلام آغاز می شود (توسعه ی الهیات اسلامی دوره ی میانه) و سپس فلسفه ی اسلامی
دوره ی میانه معرفی می گردد و افکار نوافلاطونی ها مثل کندی، فارابی و ابن سینا مطرح می-شوند. تضاد بین الهیات و فلسفه در دست نوشته های غزالی و ارسطو نیز مورد بحث قرار می گیرد. همچنین بحث توسعه ی نظرات سیاسی افلاطون در نوشته های فارابی و شاگردان وی با تأکید بر رابطه ی بین متافیزیک و نظریه ی سیاسی طرح و بررسی می شود.
13. تاریخ اسلامی تا زمان سقوط بغداد: مدرس: استاد نورث راپ؛ این درس تاریخ دوران شکل گیری تمدن اسلامی در خاور میانه و عصر پیامبر، چهار خلیفه و چگونگی به وجود آمدن شیعه را مورد بررسی قرار می دهد.
14. ترکیه و ایران در قرن بیستم: مدرس: استاد حسن پور (A Hassanpour)؛ طی قرون متمادی، دو امپراتوری رقیب بر خاور میانه و خاور نزدیک حکومت کرده اند. تغییرات و تحولات این دو کشور تا عصر حاضر و گسترش اسلام به همراه مسائل فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و حکومت های کنونی این دو کشور مورد ارزیابی قرار می گیرند.
15. تاریخ ایران دوره ی میانه و آسیای مرکزی: مدرس: استاد سابتلنی؛ این درس به بررسی تاریخ ایران از زمان تحولات تمدن پارس باستان به وسیله ی گسترش و پیروزی اسلام در قرن هفتم تا زمان حاضر می پردازد.
16. تاریخ علوم در جهان اسلام: مدرس: هامایر؛ این درس به روند یادگیری علوم در طول تاریخ و پیشرفت های اسلام در زمینه ی علوم گوناگون در چند قرن پیش می پردازد و آن را با وضعیت موجود تطبیق می دهد. علاوه بر این، به معرفی ریاضی، نجوم، شیمی و علوم پزشکی در اسلام می پردازد.
17. تفسیر منابع کهن اسلامی: مدرس: نورث راپ؛ قرائت متون منتخب با تأکید بر مشکلات تفسیری کلمات «اُمه، مؤمن و اسلام» و مسائلی از قبیل «جاهلیت» از مباحث این درس می-باشند.
18. وحی و تفسیر در اسلام: مراحل نزول و شکل گیری متن قرآن و نگارش ابتدایی و موضوعات پایه و شکل زبان شناسی آن محور این درس است.
19. اسلام و تعاملات مذهبی: چهره ی اسلام در مقابله با سایر ادیان و فرهنگ ها در دوره ی میانه و جدید و چالش های معاصر در مواجهه ی مردم مسلمان در اروپا و آمریکای شمالی مبحث اصلی درس به شمار می رود.

موضوعات و طرح های تحقیقی

1. اسلام و رفتار زنان؛ برداشت نادرست از سیاست گام به گام: محققان: لیلا سایه و آدریان مورس (Leila P. Sayeh & Adriaen M. Morse)؛ در این تحقیق، مسائل تاریخی و ریشه های مذهب اسلام و همچنین اصول تفسیری اسلام بحث می شوند. در فصل سوم، مفهوم «سیاست گام به گام» و شعب آن در مسائل گوناگون جوامع اسلامی بررسی می شود و در فصل چهارم نیز نقش زنان در اسلام در زمان حضرت رسول صلی الله علیه و آله و پس از رحلت ایشان و تغییرات و تحولات آن مورد ارزیابی قرار می گیرد. در فصل پنجم، نقش درک درست از اسلام در زمینه ی حقوق بشر بررسی می شود.
نتیجه گیری این بحث آن است که رفتار کنونی نسبت به زنان نتیجه ی اصلی بر گرفته شده از حقوق ناب اسلامی نیست.
2. لبه ی تیز تیغ اسلام را جلا ندهید (لبه تیز تیغ را به اسلام نسبت ندهید): نویسنده: رابرت فالفورد (Robert Fulford)؛ بحث درباره ی حوادث 11 سپتامبر و برداشت غلط غرب از این حادثه و رفتار بد با مسلمانان و اعراب پیامدهای آن (در حد یک مقاله) است.
3. یک امام مجاز است که بگوید اسلام چه باید باشد: نویسنده: رابرت فالفورد؛ در رابطه با رئیس انجمن مسلمانان رم و سفر او به کانادا و تبلیغ اسلام و تعاملات اسلام و یهود و انتقاداتی در این باب (در حد یک مقاله) مورد بحث قرار گرفته است.
4. فتوا همچنان باقی است: نویسنده: اندرولانگ (Andrew Loung)؛ 14 فوریه 1998 دهمین سال فتوای اعدام سلمان رشدی توسط رهبر ایران است. در آن زمان، آیه الله روح الله خمینی این فتوا را به خاطر نوشتن کتاب آیات شیطانی صادر کرد. مقاله ی مزبور به این فتوا، پیامدها و تداوم آن می پردازد.
5. چرا اسلام؟ نویسنده: فوزیه چوداری (Fozia Chaudary)؛ در این تحقیق، به چگونگی روی آوردن تازه مسلمانان به شریعت اسلام اشاره شده و علل تغییر روش و تحولات عمیق آنان بررسی گردیده است. برای نمونه، عبدالله آرکی باله همیلتون به عنوان یک تازه مسلمان، که از مذهب مسیحیت به اسلام گرویده است، خاطرات و دلایل خود را بازگو می کند و علل وارونه جلوه دادن اسلام در غرب مورد بررسی قرار می گیرند. همچنین به اصول کمک رساندن به فقرا، یکسان بودن مردم در نگاه اسلام، و توجهاتی که برای تازه مسلمانان جالب می باشند، اشاره ی کاملی شده است.
6. اعتقادات مسلمانان: نویسنده: شیخ محمد الصالح العثمان (Shaikh Muhammad as-Saleh Al-Uthaimin) ، مترجم: دکتر مانع الجوهری (Dr. Maneh Al-Johari)

استادان و محققان و نشانی آن ها

1. سباستین گانتر (Sebastian Gunther): تخصص: اسلام، دامنه ی تحقیقات: متون تاریخی – مذهبی اسلام، تعلیم و تربیت اسلامی، شیعه، تلفن: 3242-946-416؛ وی آثار فراوانی در رابطه با اسلام و شیعه دارد.
نشانی پست الکترونیکی: gunther@chass.utoronto.ca
2. مایکل ئیو مارمورا (Michael E. Marmura)؛ دارای مدرک دکتری از دانشگاه «میشیگان»، تخصص: خاورمیانه و مطالعات اسلامی، دامنه ی تحقیقات: فلسفه ی اسلامی و الهیات، تلفن: 3189-978-416؛ از آثار وی می توان به تهافت الفلاسفه غزالی اشاره کرد.
3. لیندا نورث راپ (Linda Northrup): دارای مدرک دکتری از «دانشگاه مک گیل»، تخصص: اسلام دوره ی میانه، تاریخ مملوک، تاریخ سیاسی، اقتصادی و اجتماعی، تلفن: 0378-978-416؛
نشانی پست الکترونیکی: Linda.northrup@utoronto.ca
4. جمیز رایلی (James Reilly): دارای مدرک دکتری از دانشگاه «جرج تاون»، تخصص: تاریخ نوین خاورمیانه، نهادهای اسلامی، تاریخ اقتصادی و اجتماعی، تاریخ اعراب و ...، تلفن: 8147-978-416؛
نشانی پست الکترونیکی: james.reily@utoronto.ca
5. ماریا سابتلنی (Maria Subtelny): تخصص: اسلام، اسلام در ایران و خاورمیانه، تاریخ و فرهنگ اسلام دوره ی میانه ی ایران و خاورمیانه، وقف، ادبیات عارفانه ی فارسی و ...، تلفن: 5245-978-416؛ وی آثار فراوانی در رابطه با اسلام در ایران دارد.
6. ای. جی . کیل (E.J. Keall): تخصص: هنر و معماری اسلامی؛
نشانی پست الکترونیکی: edk@rom.on.ca
7. هامایر (I. Hehmeyer): تخصص: علوم اسلام و خاورمیانه.
نشانی پست الکترونیکی: ingridh@rom.ca

برنامه های سخنرانی، همایش و گارگاه تحقیق

1. میزگرد تبیین اسلام در غرب: با حضور آقایان استاد هرب برگ، محقق: یوون حداد، موضوع: ارائه ی تصویری از مسلمانان در کانادا. استاد هرب برگ از دانشگاه «نورس کارولینا» به عنوان مسئول این میزگرد، مبحث تبیین سیاسی اسلام در غرب را به عهده دارد. همچنین یوون حداد استاد تاریخ و عضو هیأت تقریب مذاهب اسلام و مسیحیت دانشگاه «جرج تاون» و «جانت ونگ» و این میزگرد شرکت دارند.
2. سیری در جامعه شناسی برده داری اسلامی: نمونه ای از برده های غیر مسلمان در قرن 16 در امپراتوری عثمانی: سخنران: الکساندر هالنکو (Olekesander Halenko)؛
3. نظام عقیدتی اسلام: اسطوره یا واقعیت: سخنران: دکتر جمال بداوی (Dr. Jamal Badawi) استاد دانشگاه «سنت مری»؛
4. بازگشت بیگانه: توضیح سبک زندگی اسلامی: سخنران: دکتر جمال بداوی؛
5. تساوی زن و مرد از نگاه اسلام: سخنرانان: هدا خطاب (Huda Khattab) و دکتراینگرید ماتسون (Ingrid Mattson)؛
6. اسلام؛ انقلابی در معیارها و ارزش های اخلاقی: سخنران: داود وارنسبی (Dawud Wharnsby)
نشانی پایگاه اینترنتی دانشگاه: www. Utoronto.ca
نشانی پست الکترونیکی دانشگاه: ask@adm.utoronto.ca
دانشگاه کونکوردیا (Concordia University)

مواد درسی، دوره های آموزشی و سطوح آن ها

1. مذاهب دنیا: مروری تاریخی و تطبیقی بر مذاهب اصلی جهان، یهودیت، اسلام، هندوییسم، بوداییسم و مذهب چینی. در این درس، فعالیت ها، سنن و تجارب زنان و مردان این مذاهب تحلیل و ارزیابی می شوند.
2. درآمدی بر اسلام: این درس عهده دار معرفی زندگی حضرت رسول صلی الله علیه و اله و معارف قرآن است. متون تاریخی و اصلی اسلام در مکه و مدینه تا پایان دوران چهار خلیفه مورد ارزیابی قرار می گیرند. تأکید اساسی این درس بر تحلیل موضوعی متن قرآن است.
3. دوران طلایی اسلام: از عصر بنی عباس تا قدرت های امپراتوری: این واحد درسی به بررسی الگوهای زندگی و افکار و اندیشه ها در دوران طلایی (از زمان تمدن عباسی در بغداد تا حکومت عثمانی)، صفویه، و امپراتوری مغول در قرن هجدهم پش از پیدایش قدرت سیاسی اسلام و نیز سلطه ی اسلام در اسپانیا و سیسیل و گسترش اسلام به سمت شرق در طول جاده ی ابریشم می پردازد. حقوق اسلامی، عرفان، الهیات و افکار فلسفی و همچنین نظرات کلیدی مذاهب دیگر نیز مورد مطالعه قرار می گیرند.
4. عرفان اسلامی: این درس بر موضوعات پایه ای اندیشه ی عرفانی که در مکتوبات فلسفی و شعر بیان شده اند، تأکید دارد.
5. اسلام نوین: مطالعه ی مذهب اسلام و افکار اجتماعی در قرون نوزدهم و بیستم و همچنین آزادی خواهی اسلامی، سنت گرایی و بنیادگرایی مورد تطبیق و تحلیل قرار
می گیرند.
6. زن و دین: مطالعه ی دست نوشته های نویسندگان زن مسلمان معاصر و مباحث نظری در رابطه با جنسیت در بیشتر کشورهای مسلمان؛
7. بررسی ادبیات اسلامی: مدرس: پرفسور لیندا کلارک (Professor Lynda ؛Clarke)
نمونه ای برگرفته از ده ها دست نوشته و سبک های گوناگون از ادبیات اسلامی و بررسی نوع آن ها و همچنین تحلیل علل مشکلات ترجمه ی متون کهن اسلامی به زبان های عربی و فارسی. در این درس، کتاب شناسی اسلامی به صورت تفصیلی مرور می شود.

موضوعات و طرح های تحقیقی

1. تفسیر نوین از حقوق شیعه در ایران، عراق و لبنان: محقق: لیندا کلارک؛
2. سفرنامه ی جمهوری اسلامی ایران: این تحقیق برگرفته از یادداشت های روزانه ی شایا نوریایی (Shaya Norai) در طول اقامتش در تابستان 2001 در تهران – ایران است که به منظور انجام یک طرح بین فرهنگی در آنجا به سر می برد. او می گوید: سعی من بر این اقامت، تجارب بسیاری کسب کردم و فرصت داشتم که انتخابات رئیس جمهوری را در 8 ژوئن به چشم ببینم که نشان می داد که ایران با چه سرعتی از گذشته ی خود فاصله
می گیرد. ایران در حال تغییر و تحول سریع است، قریب دو سوم جمعیت آن پس از انقلاب به دنیا آمده اند. در این تحقیق، طرز لباس، رفتار و محدودیت ها به تشریح و تفصیل آمده اند.
3. تحقیقات جامع: دپارتمان این دانشگاه دارای برنامه ی مطالعات پژوهشی است که تأکیدش بر مطالعات تمام مذاهب و همچنین فلسفه ی دین، جامعه شناسی و روان شناسی دین است و بخصوص تأکیدی خاص بر مطالعات تطبیقی ادیان دارد. علاوه بر مطالعات سایر ادیان در این دپارتمان، تحقیقاتی جامع در رابطه با اسلام صورت گرفته اند که عبارتند از: شیعه ی نوین و پیشین، حقوق مسلمانان، عرفان اسلامی، جنبش های مذهبی معاصر، و زن در اسلام.

استادان و محققان و نشانی آن ها

1. دکتر لیندا کلارک (Dr. Lynda Clarke): استادیار، تلفن: 2073-848-514؛
نشانی پست الکترونیکی: Lclarke@alcor.concordia.ca
2. دکتر شیلا مک دوناف: تلفن: 2065-848-514؛
نشانی پست الکترونیکی: donou@vax2.concordia.ca
3. دکتر هما هودفر (Dr. Homa Hoodfar): جامعه شناس و مردم شناس، تلفن: 2166-848-514؛
نشانی پست الکترونیکی: hoodfar@vax2.concordia.ca
نشانی پایگاه اینترنتی دانشگاه: www.concordia.ca
نشانی پست الکترونیکی دانشگاه: admreg@alcor.concordia.ca

پي نوشت :

1. کارشناس مترجمی زبان انگلیسی

منبع:کتاب فصل نامه تخصصی شیعه شناسی
/س