موقعیت جغرافیایی شیعیان در لبنان
موقعيت جغرافيايي:
کشور لبنان کوچک ترين سرزمين خاورميانه پس از بحرين و قطر بوده و مساحت آن قريب 10452 کيلومتر مربع است. لبنان در غرب آسيا و در ساحل شرقي درياي مديترانه و در نيم کره ي شمالي بين 22 و 23 تا 40 و 34 درجه عرض جغرافيايي از خط استوا و بين 35 تا 40 و 36 درجه شرق نصف النهار گرينويچ واقع شده است. از شمال، رود بزرگ «النهر الکبير» مرز سياسي و طبيعي اين کشور با سوريه را تشکيل مي دهد. از شرق، کوه هاي شرقي لبنان «جبل الشرقيه» مرز طبيعي آن با کشور سوريه هستند. از جنوب، با فلسطين اشغالي مرز مشترک دارد، و از غرب به درياي مديترانه محدود است. (1)
در تحليل ژئوپليتيکي اين کشور، بايد گفت: لبنان در يک موقعيت استراتژيکي حساس قرار گرفته که از رهگذر اين موقعيت مهم، هم فوايد و امتيازاتي نصيب آن شده و هم دچار آسيب هايي گرديده است. کشور لبنان از يک سو، در موقعيتي قرار گرفته است که مي تواند ارتباطات بين سه قاره ي اروپا، آفريقا و آسيا را پوشش دهد و محل مناسبي براي ارتباطات اقتصادي، تجاري و فرهنگي بين اين سه قاره باشد، و از سوي ديگر، همسايگي آن کشور با رژيم اشغالگر قدس و آسيب پذيري آن در برابر تجاوزات مکرر آن رژيم، از آن منطقه اي ناامن و بي ثبات ساخته است. (2)
کشور لبنان همچنين به علت قرار گرفتن در منطقه ي خاورميانه همواره تحت تأثير تحولات اين منطقه بوده است . اين کشور، به ويژه در رابطه با بحران هاي خاص و حساس، که در منطقه ي خاورميانه ايجاد شده، نقش مهمي ايفا کرده است؛ مثل نزاع اعراب و اسرائيل و ديگر چالش هاي منطقه اي؛ مثل بيداري اسلامي.
جمعيت و پراکندگي جغرافيايي: کشور لبنان با همه ي کوچکي خود، از حيث تعدد و تنوع مذاهب موجود در آن، يکي از متنوع ترين کشورهاي دنيا و از اين نظر، وضعيت پيچيده اي برخوردار است، به گونه اي که بيش از 18 مذهب رسمي در لبنان وجود دارد که اين مذاهب با مسائل طايفه اي نيز پيوندي تنگاتنگ دارند و تفکيک طوايف مختلف از يکديگر به واسطه ي نوع وابستگي ديني مذهب آنهاست. درصد جمعيت مذاهب لبنان به شرح ذيل است: (3) شيعه 32 درصد، ماروني 24 درصد، سني 21 درصد، دروزي 7 درصد، ساير مذاهب 16 درصد .
شيعيان لبنان ، که «متوليان» نيز ناميده مي شوند، از بدو تشيع، در لبنان حضور داشته اند و به اقتضاي تاريخ، به ويژه پس از شکست خلافت فاطميان و در ابتداي سلطه ي عثماني، به يک اقليت محروم تبديل گشته اند. اين شيعيان از نظر جغرافيايي، در دو منطقه ي مجزاي از هم زندگي مي کنند: يکي در قسمت جنوب لبنان کنوني و ديگري در منطقه ي شمال شرقي و همجوار با مرز سوريه. از ابتداي دهه ي 1960 و تا آغاز جنگ داخلي 1975 جامعه ي شيعه دچار دگرگوني هاي عميقي شد که آن را به صورت يکي از بازيگران عمده ي صحنه ي شطرنج سياسي لبنان درآورد. اولين وجه مشخص اين سال ها براي شيعيان «رشد جمعيت» است که منجر به مهاجرت آنان به سوي بيروت گرديد. اين نقل مکان به سوي بيروت با استقرار فلسطيني ها در مناطق شيعه نشين جنوب لبنان، که پس از رانده شدن آنان از اردن صورت گرفت، تشديد گشت و بدين سان، به صورت سومين مرکز ثقل براي شيعيان لبنان در آمد. (4)
وضعيت سياسي شيعيان لبنان: (5) شيعيان لبنان اگر چه به لحاظ جمعيت در اکثريت قرار دارند، اما يک اقليت سياسي در بين ديگر اقوام ماروني، دروزي و سني هستند که به نسبت جمعيت خود در فرايند تاريخي و رو در رويي گروه ها بر سر قدرت، سهم ناچيزي کسب کرده اند.
جامعه ي شيعه در واقع، زماني در لبنان به رسميت شناخته شد که فرانسه قوميت لبنان را در دست گرفت. از نظر سياسي، به دنبال تفوق اعطايي فرانسه به ماروني ها، جامعه ي شيعه تغيير قوميت داد؛ از قيوميت دروزي ها خارج شد و در قيوميت ماروني ها، که تحت سلطه ي فرانسويان بودند، قرار گرفت. از زمان استقلال کشور لبنان تا سال هاي دهه ي 1960 م و انزواي سياسي - اجتماعي شيعيان، آنها در ميان اردوگاه هواداران ناصر در لبنان، يعني در اردوگاه مخالف برتري ماروني ها قرار گرفتند.
پس از دهه ي 1960 م تا ابتداي جنگ داخلي در سال 1975 م، جامعه ي شيعه به يکي از عناصر مهم و اساسي ميدان مبارزه در لبنان تبديل گرديد.
به طور کلي، در قرن بيستم، به دليل تحولات سياسي، اجتماعي و اقتصادي در لبنان، ماروني ها و شيعيان در شهر بيروت حاکم شدند و اين در حالي بود که شيعيان به طور عمده، در حومه هاي شهر مستقر شده بودند. در حال حاضر، با وجود جمعيت بيشتر شيعيان، پست رياست جمهوري و نخست وزيري در دست مسيحيان ماروني است.
/خ
کشور لبنان کوچک ترين سرزمين خاورميانه پس از بحرين و قطر بوده و مساحت آن قريب 10452 کيلومتر مربع است. لبنان در غرب آسيا و در ساحل شرقي درياي مديترانه و در نيم کره ي شمالي بين 22 و 23 تا 40 و 34 درجه عرض جغرافيايي از خط استوا و بين 35 تا 40 و 36 درجه شرق نصف النهار گرينويچ واقع شده است. از شمال، رود بزرگ «النهر الکبير» مرز سياسي و طبيعي اين کشور با سوريه را تشکيل مي دهد. از شرق، کوه هاي شرقي لبنان «جبل الشرقيه» مرز طبيعي آن با کشور سوريه هستند. از جنوب، با فلسطين اشغالي مرز مشترک دارد، و از غرب به درياي مديترانه محدود است. (1)
در تحليل ژئوپليتيکي اين کشور، بايد گفت: لبنان در يک موقعيت استراتژيکي حساس قرار گرفته که از رهگذر اين موقعيت مهم، هم فوايد و امتيازاتي نصيب آن شده و هم دچار آسيب هايي گرديده است. کشور لبنان از يک سو، در موقعيتي قرار گرفته است که مي تواند ارتباطات بين سه قاره ي اروپا، آفريقا و آسيا را پوشش دهد و محل مناسبي براي ارتباطات اقتصادي، تجاري و فرهنگي بين اين سه قاره باشد، و از سوي ديگر، همسايگي آن کشور با رژيم اشغالگر قدس و آسيب پذيري آن در برابر تجاوزات مکرر آن رژيم، از آن منطقه اي ناامن و بي ثبات ساخته است. (2)
کشور لبنان همچنين به علت قرار گرفتن در منطقه ي خاورميانه همواره تحت تأثير تحولات اين منطقه بوده است . اين کشور، به ويژه در رابطه با بحران هاي خاص و حساس، که در منطقه ي خاورميانه ايجاد شده، نقش مهمي ايفا کرده است؛ مثل نزاع اعراب و اسرائيل و ديگر چالش هاي منطقه اي؛ مثل بيداري اسلامي.
جمعيت و پراکندگي جغرافيايي: کشور لبنان با همه ي کوچکي خود، از حيث تعدد و تنوع مذاهب موجود در آن، يکي از متنوع ترين کشورهاي دنيا و از اين نظر، وضعيت پيچيده اي برخوردار است، به گونه اي که بيش از 18 مذهب رسمي در لبنان وجود دارد که اين مذاهب با مسائل طايفه اي نيز پيوندي تنگاتنگ دارند و تفکيک طوايف مختلف از يکديگر به واسطه ي نوع وابستگي ديني مذهب آنهاست. درصد جمعيت مذاهب لبنان به شرح ذيل است: (3) شيعه 32 درصد، ماروني 24 درصد، سني 21 درصد، دروزي 7 درصد، ساير مذاهب 16 درصد .
شيعيان لبنان ، که «متوليان» نيز ناميده مي شوند، از بدو تشيع، در لبنان حضور داشته اند و به اقتضاي تاريخ، به ويژه پس از شکست خلافت فاطميان و در ابتداي سلطه ي عثماني، به يک اقليت محروم تبديل گشته اند. اين شيعيان از نظر جغرافيايي، در دو منطقه ي مجزاي از هم زندگي مي کنند: يکي در قسمت جنوب لبنان کنوني و ديگري در منطقه ي شمال شرقي و همجوار با مرز سوريه. از ابتداي دهه ي 1960 و تا آغاز جنگ داخلي 1975 جامعه ي شيعه دچار دگرگوني هاي عميقي شد که آن را به صورت يکي از بازيگران عمده ي صحنه ي شطرنج سياسي لبنان درآورد. اولين وجه مشخص اين سال ها براي شيعيان «رشد جمعيت» است که منجر به مهاجرت آنان به سوي بيروت گرديد. اين نقل مکان به سوي بيروت با استقرار فلسطيني ها در مناطق شيعه نشين جنوب لبنان، که پس از رانده شدن آنان از اردن صورت گرفت، تشديد گشت و بدين سان، به صورت سومين مرکز ثقل براي شيعيان لبنان در آمد. (4)
وضعيت سياسي شيعيان لبنان: (5) شيعيان لبنان اگر چه به لحاظ جمعيت در اکثريت قرار دارند، اما يک اقليت سياسي در بين ديگر اقوام ماروني، دروزي و سني هستند که به نسبت جمعيت خود در فرايند تاريخي و رو در رويي گروه ها بر سر قدرت، سهم ناچيزي کسب کرده اند.
جامعه ي شيعه در واقع، زماني در لبنان به رسميت شناخته شد که فرانسه قوميت لبنان را در دست گرفت. از نظر سياسي، به دنبال تفوق اعطايي فرانسه به ماروني ها، جامعه ي شيعه تغيير قوميت داد؛ از قيوميت دروزي ها خارج شد و در قيوميت ماروني ها، که تحت سلطه ي فرانسويان بودند، قرار گرفت. از زمان استقلال کشور لبنان تا سال هاي دهه ي 1960 م و انزواي سياسي - اجتماعي شيعيان، آنها در ميان اردوگاه هواداران ناصر در لبنان، يعني در اردوگاه مخالف برتري ماروني ها قرار گرفتند.
پس از دهه ي 1960 م تا ابتداي جنگ داخلي در سال 1975 م، جامعه ي شيعه به يکي از عناصر مهم و اساسي ميدان مبارزه در لبنان تبديل گرديد.
به طور کلي، در قرن بيستم، به دليل تحولات سياسي، اجتماعي و اقتصادي در لبنان، ماروني ها و شيعيان در شهر بيروت حاکم شدند و اين در حالي بود که شيعيان به طور عمده، در حومه هاي شهر مستقر شده بودند. در حال حاضر، با وجود جمعيت بيشتر شيعيان، پست رياست جمهوري و نخست وزيري در دست مسيحيان ماروني است.
پینوشتها:
1- احمد نادري ، سميرمي ، لبنان (کتاب سبز) ، ص 1.
2.همان، ص 15.
3. هادي مشگان، «جبل عامل و گسترش فرهنگ اهل بيت عليهم السلام» نقل از :Hadi meshgn.Blogfa.com/cat_11.aspx_349k.
4- فرانسوا توال، ژئوپليتيک شيعه، ترجمه کتايون باصر، ص 161-163.
5- حمزه امرايي، انقلاب اسلامي ايران و جنبش هاي اسلامي معاصر، ص 235-236
/خ
