بیماری ام اس و ریشه‌های آن

بیماری اِم اِس

این بیماری همان بیماری مالتیپل اسکلروزیس (1) یا تصلب متعدد است که به اختصار اِم اِس (2) گفته می‌شود و در گذشته به بیماری خِدِر معروف بوده و یک بیماری مزمن دستگاه اعصاب مرکزی (یعنی مغز و نخاع) می‌باشد.

نقش ژن‌ها در بیماری اِم اِس:

گرچه دانشمندان هنوز ثابت نکرده‌اند که چه دلیلی باعث بروز واکنش خودایمنی و ایجاد بیماری ام اس می‌شود، اما تحقیقات اخیر نشان‌دهنده‌ی نقش ژنتیک به عنوان یک جزء اصلی در بروز این بیماری می‌باشد. ژن‌ها قسمتی از ملکول دی‌ان‌ای (3) می‌باشند که اطلاعات وراثتی را از والدین به فرزندان منتقل می‌سازند و آن‌ها را می‌توان در مرکز هر سلولی از بدن بر روی اجسامی که به آن‌ها اصطلاحاً کروموزوم گفته می‌شود پیدا کرد. نحوه‌ی ترتیب و قرارگیری ژن‌ها بر روی هر ملکول دی‌ان‌ای نشان‌دهنده‌ی کدهای خاصی است که دستورالعمل‌های ویژه‌ای را دارا می‌باشد و به سلول می‌گوید که چه کار باید انجام دهد. متخصصین معتقدند که در ایجاد بیماری ام اس، فرد از نظر ژنتیکی مستعد ابتلا به آن می‌باشد، یعنی افراد مبتلا به ام اس احتمالاً استعداد مبتلا شدن به بیماری را از بدو تولد به ارث برده‌اند. اطلاعات ژنتیکی می‌توانند هم به صورت مستقیم و هم به صورت مستعد شدن برای ابتلا به چیز خاصی به فرزندان منتقل شوند. مثال‌هایی از انتقال مستقیم صفات ژنتیکی شامل رنگ مو و رنگ چشم افراد می‌باشد، این صفات از همان بدو تولد صرف نظر از محیط اطراف و وقایع بیولوژیکی به فرزندان منتقل می‌شود و برخلاف آن هم بعضی صفات هستند که فرد را مستعد به چیز خاصی می‌کنند و در صورتی که عوامل دیگری نیز وجود داشته باشند، این صفات در فرد دیده خواهند شد.

ژن ها

A: هر سلول بدن حاوی 46 کروموزوم می‌باشد.
B: هر کروموزوم، نوار زنجیر مانندی از دی ان ای (DNA) می‌باشد.
C: وقتی کروموزوم را زیر میکروسکوپ الکترونی بزرگ کنیم، شبیه نردبان بلندی می‌باشد که پیچ خورده است.
D: پله‌های نردبان دی ان‌ای از چهار جفت باز به نام‌های آدنین (A)، گوانین (G)، سیتوزین (C) و تیمین (T) ساخته می‌شوند، هر توالی از جفت بازها حاوی دستوراتی است که تولید یک پروتئین خاص را فرمان می‌دهد و این توالی جفت بازها را اصطلاحاً ژن می‌نامند.
متخصصین معتقدند که در ایجاد بیماری ام اس، فرد از نظر ژنتیکی مستعد ابتلا به آن می‌باشد، یعنی افراد مبتلا به ام اس احتمالاً استعداد مبتلا شدن به بیماری را از بدو تولد به ارث برده‌اند. به نظر می‌رسد افرادی که مستعد ابتلا به ام اس هستند فقط وقتی به این بیماری دچار خواهند شد که عوامل محیطی باعث روشن شدن و شروع این بیماری در آن‌ها شوند. تحقیقات دانشمندان نشان می‌دهد که بعضی از عوامل محیطی باعث آسیب رساندن به دی‌ان‌ای می‌شوند که این صدمه موجب می‌گردد که بعدها یک بیماری خود ایمنی در فرد ایجاد شده و به میلین آن‌ها حمله کند.
آسیب به ژن‌ها و کروموزوم‌ها که آن را اصطلاحاً موتاسیون (4) می‌نامند بر اثر تغییراتی در ماده‌ی شیمیایی که دی‌ان‌ای را تشکیل می‌دهد ایجاد می‌شود، گرچه بعضی از موتاسیون‌هایی که به فرزندان منتقل می‌شوند مستقیماً از طریق اسپرم پدر و یا تخمک مادر به ارث می‌رسند، اما چنین تغییراتی می‌توانند هم‌چنین از آسیب‌هایی که به سلول‌ها در طول زندگی هر فردی رخ می‌دهند نیز پدید آیند. در مورد بیماری ام اس دانشمندان عقیده دارند که صدمه به دی‌ان‌ای که در طی سال‌های اولیه‌ی زندگی ایجاد می‌شود و فرد را مستعد ابتلا به ام اس می‌کند، باعث خواهد شد که چندین سال بعد بیماری ام اس به وجود آید.

هنوز یک معما وجود دارد:

گرچه هنوز دانشمندان نتوانسته‌اند ثابت کنند که چه ویروسی در ایجاد این بیماری نقش دارد (البته اگر واقعاً ویروس‌ها در این بیماری نقش داشته باشند)، اما اخیراً تحقیقات بسیار زیادی روی این موضوع در شُرُف انجام است که ابتلا به چنین عفونت‌هایی چگونه می‌تواند همراه با سایر عوامل مثل استعداد ژنتیکی، باعث بروز بیماری اِم اس شود. نظریه‌ای که اخیراً اعلام شده این است که شاید ویروسی که در ایجاد این بیماری نقش دارد، حاوی ماده‌ی شیمیایی مشابه میلین باشد و در نتیجه به محض این که سیستم ایمنی بدن بر علیه این ویروس‌ها تولید آنتی بادی (پادتن) می‌کند، آنتی بادی‌ها اشتباهاً به جای ویروس‌ها میلین را به عنوان یک جسم خارجی شناسایی کرده و به آن حمله می‌کنند. نظریه‌ی دیگر این است که عفونت ویروسی باعث ناتوان کردن سیستم ایمنی بدن می‌شود، در نتیجه این سیستم قادر به تشخیص تفاوت‌های بین میلین خود بدن و اجسام خارجی نبوده و به آن حمله می‌کند. یک نظریه‌ی مشابه دیگر نیز وجود دارد که می‌گوید: ویروس ممکن است به سیستم ایمنی بدن حمله کرده و آن را ناتوان سازد و در نتیجه مشکلات بعدی را ایجاد کند.

توجه:

چندین سال است که موارد جدیدی به بازار دارویی عرضه شده که دندان پزشکان برای پر کردن دندان به جای چینی از آن استفاده می‌کنند و همین مواد در بعضی اشخاص بیماری اِم‌اس را ایجاد یا بیدار خواهد کرد. کسانی که دچار بیماری ام‌اس شده و به من مراجعه می‌کنند ابتدا توصیه می‌کنم که دندان پرکرده‌ی خود را خالی کرده و با چینی پُر کنند یا بکشند سپس به مداوا می‌پردازم.
اقدامات جدید: اقداماتی که امروزه برای حل معمای چگونگی اثر ویروس‌ها و نیز سایر عوامل بر روی بروز بیماری اِم‌اِس صورت می‌گیرد به بررسی محل جغرافیایی زندگی افراد و نیز به زمانی که فرد ممکن است دچار عفونت ویروسی شود نیز توجه دارد، از آن جایی که این واقعیت بر همه روشن است که بیماری ام‌اس بیشتر در کشورهایی که از خط استوا دورتر هستند و در قسمت‌های شمالی ایالات متحده‌‌ی آمریکا شایع‌تر می‌باشد، دانشمندان را مجبور کرد تا بر روی ویروس‌هایی که در این مناطق شایع‌تر هستند بیشتر بررسی کنند. محققین کشف کردند که خطر ابتلا به بیماری ام‌اس بستگی به این دارد که تا سن 15 سالگی، آن فرد در چه منطقه‌ای زندگی کرده باشد، برای مثال کسی که تا سن 15 سالگی در یکی از ایالت‌های شمالی آمریکا مثل میشیگان زندگی کرده است و بعد به مناطق جنوبی مثل ایالت تگزاس تغییر مکان داده است، نسبت به افرادی که از ابتدا در این مناطق جنوبی زندگی کرده‌اند خطر بیشتری دارد که به بیماری ام‌اس مبتلا شوند. بسیاری از متخصصین عقیده دارند که عامل مهمی که در این مسئله نقش دارد عفونت‌های ویروسی است که افراد در دوران کودکی در مناطق دور از استوا و مناطق شمالی دچار آن می‌شوند.

نظریه‌های جدید:

امروزه تحقیقات دانشمندان در مورد علت پیدایش بیماری ام‌اس، بر روی عوامل خارجی زمینه‌ای که ممکن است باعث شروع این بیماری شوند و هم بر روی تغییراتی که در سیستم عصبی ایجاد می‌شود و باعث بروز علایم و مشکلات می‌گردد متمرکز شده است. بر طبق اظهار نظر انجمن ملی ام‌اس آمریکا: در حالی که علل اصلی ایجاد بیماری ام‌اس هنوز شناخته نشده است، بیشتر تحقیقات دانشمندان نشان می‌دهد که چندین عامل با همکاری یک دیگر موجب بروز این بیماری می‌شوند. اکثر متخصصین ام‌اس امروزه معتقدند که این عوامل شامل سیستم ایمنی بدن، وراثت و بعضی از عوامل محیطی مثل ابتلای قبلی به عفونت‌های ویروسی می‌باشند. موقعیت محل جغرافیایی که افراد در آن زندگی می‌کنند و اثرات بعضی از هورمون‌ها در بدن نیز به عنوان عواملی که می‌توانند باعث بروز بیماری شوند مورد بررسی و تحقیق قرار گرفته‌اند.

بیشتر بخوانید:راجع به بیماری ام اس یا اسکلروز بیشتر بدانیم

 

طبقه‌بندی علایم اِم‌اِس:

عوامل گوناگون و زیادی که محل‌های ایجاد پلاک در سیستم عصبی دارا می باشند و تفاوت‌هایی که هر فردی در پاسخ به آن‌ها دارد باعث می‌شود که پزشکان در هر بیماری به دنبال علایم و عوارض متفاوت و با شدت‌های گوناگونی باشند. علایم اِم‌اِس را پزشکان به سه گروه طبقه‌بندی می‌کنند:
علایم اولیه: عوارضی هستند که مستقیماً بر اثر از بین رفتن میلین‌ها در اعصاب خاصی ایجاد می‌شوند (مثل بروز اختلالات بینایی).
علایم ثانویه: عوارضی هستند که بر اثر علایم اولیه ایجاد شده‌اند، برای مثال مشکل اولیه‌ی فلج می‌تواند منجر به بروز مشکل ثانویه‌ی لاغر شدن عضلات به علت عدم فعالیت شود.
علایم یا مشکلات ثالثیه: عوارض روحی، روانی و اجتماعی هستند که بر اثر علایم و مشکلات اولیه و ثانویه ایجاد می‌شوند، برای مثال بیماری که قادر به راه رفتن نباشد ممکن است شغلش را از دست بدهد و دچار افسردگی شود. این مشکل ثالثیه به علت از دست دادن شغل می‌باشد، اکثر بیماران مبتلا به ام‌اس به درجات مختلفی دچار مشکلات اولیه، ثانویه و ثالثیه می‌شوند.

بعضی از علایم اولیه‌ی خاص بیماری ام‌اس:

بعضی از شایع‌ترین عوارض زودرس و اولیه‌ی بیماری اِم‌اِس، مشکلات بینایی هم چون کوری، دید دوگانه و اختلال در تنظیم دید می‌باشد، التهاب عصب بینایی نیز شایع است. در التهاب عصب بینایی، درد، تاری دید و نابینایی رخ می‌دهد و درد در قسمت‌های مختلف بدن یکی از علایم اولیه‌ی بیماری اِم‌اِس می‌باشد، درد می‌تواند به صورت احساس سوزش باشد و یا این که به شکل یک درد ناگهانی هم چون برق‌گرفتگی از پشت سر تا پایین ستون فقرات احساس شود و این نوع درد ناگهانی را اصطلاحاً علامت لرمیت (5) می‌نامند. نوع دیگری از درد که در بیماری اِم‌اِس شایع می‌باشد، درد عصب سه قلوی صورت است که به صورت ناگهانی قسمت صورت و فک را گرفتار می‌سازد. بیماران مبتلا به اِم‌اِس چنین اظهار می‌دارند که یکی از برجسته‌ترین عوارض اولیه در اِم‌اِس خستگی می‌باشد که بخصوص در آب و هوای گرم بیشتر آزاردهنده است. انجام فعالیت در تمام طول روز و یا مسافرت کردن به جایی، اغلب باعث تشدید این خستگی خواهد شد. وقتی به سفر می‌رود چند هفته طول می‌کشد تا خستگی آن از بدن خارج شود، با این حال خستگی‌ای که در بیماری اِم‌اِس دیده می‌شود ممکن است با انجام استراحت و خواب مناسب هم هیچ تغییری نکند، این خستگی می‌تواند در هر زمانی اتفاق بیفتد، حتی بعد از بلند شدن از یک خواب کافی و خوب شبانه. بیماران مبتلا به اِم‌اِس خستگی را به صورت یک احساس سنگینی و عدم توانایی در راه رفتن و انجام کارهای روزمره توصیف می‌کنند. ضعف، بی‌حسی و لرزش بدن، از علایم شایع دیگری هستند که به عنوان عوارض اولیه‌ی اِم‌اس در نظر گرفته می‌شوند. گاهی اوقات این علایم و مشکلات به قدری شدید هستند که شخص بیمار از استفاده از آن اندام مبتلا شده (مثلاً دست یا پا) اجتناب می‌کند. حداقل 80% مبتلایان به بیماری ام‌اس از عدم کنترل بر روی مثانه‌ی خود شاکی هستند که این امر به علت ایجاد پلاک در اعصاب کنترل کننده‌ی مثانه پدید می‌آید و این عدم کنترل بر روی مثانه که اصطلاحاً به آن بی‌اختیاری ادراری گفته می‌شود، می‌تواند باعث افزایش تکرر ادرار شده و فرد نیاز داشته باشد که به طور دایم برای دفع ادرار به دستشویی برود، همچنین به علت نشت دایم ادرار، همیشه خیس هستند و در چنین مواردی احتمال عفونت در مثانه و دستگاه ادراری نیز افزایش می‌یابد، در موارد نادری بعضی از بیماران به غیر از بی‌اختیاری ادراری، دچار بی‌اختیاری در دفع مدفوع نیز می‌شوند.

علایم اولیه‌ی بیماری اِم‌اِس:

گرچه هر بیمار مبتلا به اِم‌اِس دچار عوارض مختلفی می‌شود اما بیشتر بیماران یک یا چند علامت اولیه‌ی این بیماری را تجربه می‌کنند، مانند:
- اختلالات بینایی
- درد
- بی‌اختیاری ادراری
- ضعف
- بی‌حسی
- لرزش
- خستگی
- گرفتگی عضلات
- سرگیجه
- اختلال در تعادل بدن
- فلج
- مشکلات شناختی
- افسردگی
- تغییرات خلق
اغلب بیماران دچار مشکلات ثانویه‌ای مثل: عدم توانایی در راه رفتن، اشکال در گرفتن اشیاء و مشکل بودن انجام بعضی از کارهای روزمره، مانند: حمام کردن و لباس پوشیدن می‌شوند، هم چنین بسیاری از بیماران مبتلا به اِم‌اِس در بعضی از کارهای معمول مثل بلع غذا نیز مشکل دارند، زیرا بیماری اِم‌اِس می‌تواند باعث درگیری عضلات بلع شده و تکلم این بیماران را نیز به خاطر پیدا شدن پلاک‌ها در ساقه‌ی مغز و مخچه مختل کند. به غیر از مشکلات جسمی، از بین رفتن میلین سلول‌های عصبی معمولاً منجر به مشکلات روحی و روانی نیز می‌شود که محدوده‌ی آن از اختلالات تفکر و حافظه تا افسردگی شدید و حالات پرخاشگرانه می‌باشد. بیماران مبتلا به اِم‌اِس چنین اظهار می‌دارند که این جنبه‌های روانی بیماری جزو ناراحت کننده‌ترین و وحشتناک‌ترین مشکلات آن‌ها می‌باشد، زیرا همیشه آن‌ها این ترس را دارند که توانایی ذهنی و روحی خود را از دست بدهند. شایع‌ترین اختلالات ذهنی که بیماران مبتلا به اِم‌اِس دچار می‌شوند؛ اختلال در تمرکز فکر، عدم یادگیری چیزهای جدید و اختلال در حافظه می‌باشد. متخصصین اظهار می‌دارند که حدود 40% بیماران مبتلا به اِم‌اِس از مشکلات خفیف روحی و روانی رنج می‌برند و حدود 10% از انان مشکلات متوسط تا شدیدی پیدا می‌کنند، بعضی از بیماران در به یاد آوردن نام اشیاء مشکل دارند و یا این که به خوبی نمی‌توانند کلمات را در کنار هم قرار داده و جملات را بسازند، اما فقط عده‌ی کمی در توانایی حل مشکلات خود ناتوان هستند. پزشکان اظهار می‌دارند که مشکلات روحی و روانی مثل افسردگی که اغلب همراه با بیماری اِم‌اِس می‌باشد، به علت از بین رفتن میلین بعضی از مناطق مغز است که کنترل احساسات و هیجانات را به عهده دارد. بنابراین آن‌ها را باید جزو علایم و مشکلات اولیه‌ی این بیماری در نظر گرفت، در بعضی مواقع این اختلالات روحی و روانی به علت ناامیدی که بر اثر وجود بیماری پیش می‌آید و یا به علت عوارض جانبی داروهایی که در درمان اِم‌اِس به کار می‌روند ایجاد شده و در نتیجه به عنوان عوارض ثانویه و ثالثیه مطرح می‌شوند.

بیشتر بخوانید:تازه‌های درمان ام اس‌

گاهی اوقات وجود استرس و یا گرما ممکن است باعث بدتر شدن علایم شوند و حدود نیمی از مبتلایان به بیماری اِم‌اِس دچار اشکال در تمرکز حواس هستند و گاهی اوقات از ضعف حافظه‌شان شکایت می‌کنند و افسردگی در این افراد شایع می‌باشد، بعد از مدتی و در سیر پیشرفت بیماری، بعضی از افراد که دچار ضعف عضلانی هستند به اسپاسم‌ها یا گرفتگی‌های دردناک عضلانی نیز مبتلا می‌شوند. آسیب دیدن نخاع در بیماری اِم‌اِس می‌تواند منجر به بی‌اختیاری ادراری شده و مردها ممکن است در رسیدن به نعوظ دچار مشکل شوند و در نهایت صدمه دیدن غلاف‌های میلین پوشاننده‌ی اعصاب در نخاع ممکن است باعث فلج قسمتی از بدن شده و این افراد نیاز به استفاده از صندلی چرخ‌دار داشته باشند.

چهار نوع بیماری اِم‌اِس وجود دارند:

این چهار نوع اصلی بیماری عبارتند از:1. نوع عود کننده- فروکش کننده 2. نوع پیشرونده- اولیه 3. نوع پیشرونده- ثانویه 4. نوع پیشرونده- عود کننده. شایع‌ترین نوع بیماری اِم‌اِس نوع عودکننده - فروکش کننده می‌باشد و حدود 75% بیماران در ابتدای شروع بیماری‌شان در این نوع قرار می‌گیرند که در این نوع اِم‌اِس، بیمار به طور ناگهانی دچار حملاتی می‌شود که یک یا چند قسمت از بدنش را درگیر می‌سازد، سپس بیمار به طور کامل یا این که تا حدود زیادی بهبود می‌یابد و بیماری تا حمله‌ی بعدی که اتفاق بیفتد پیشرفت نمی‌کند، حمله‌ی بعدی می‌تواند خیلی زود یا دیر و یا این که ممکن است سال‌ها بعد اتفاق بیفتد. خطرناک‌ترین نوع بیماری اِم‌اِس، پیشرونده- نوع اولیه می‌باشد که حدود 15% بیماران مبتلا به اِم‌اِس، به این نوع دچار هستند. بیماران مبتلا به نوع پیشرونده - اولیه به طور پیوسته حالشان بدتر می‌شود و در بین حملات حالشان هیچ گونه بهبودی نمی‌یابد و یا این که بهبودی اندکی دارند و چنین بیمارانی اغلب در طی 5 سال اول بروز بیماریشان، دچار ناتوانی‌های شدید می‌شوند. بیماران دچار اِم‌اِس نوع پیشرونده- ثانویه ابتدا در نوع عودکننده- فروکش کننده قرار دارند و در آخر نیز به نوع پیشرونده تغییر خواهند کرد. در طی 10 سالی که از شروع بیماری می‌گذرد، حدود 50% بیماران که در ابتدا در نوع عود کننده- فروکش کننده قرار داشته‌اند، در نوع پیشرونده- ثانویه قرار می‌گیرند و در عرض 25 سال، حدود 90% بیمارانی که اِم‌اِس آن‌ها در نوع عودکننده- فروکش کننده قرار داشته است به نوع پیشرونده- ثانویه تغییر خواهند کرد. بیمارانی که به چهارمین نوع اِم‌اِس، یعنی نوع پیشرونده- عود کننده مبتلا می‌باشند، از ابتدا دچار ضایعات پیشرونده‌ای هستند اما در طی آن دچار حملات حاد نیز می‌شوند که علایم آن ظاهر شده و بعد از مدتی از بین می‌رود، حدود 6 تا 10 درصد بیماران به این نوع از اِم‌اِس دچار می‌شوند، بیشتر این نوع در افرادی دیده می‌شود که بعد از سن 40 سالگی به این بیماری مبتلا می‌گردند. به غیر از این چهار نوع اِم‌اِس؛ پزشکان هم چنین نوع خفیفی از این بیماری را شناسایی کرده‌اند که اصطلاحاً به آن نوع حسی خوش‌خیم گفته می‌شود. بیمارانی که به این نوع اِم‌اِس دچار هستند، دچار حملاتی می‌شوند که فقط باعث از دست رفتن بینایی و یا حس‌های دیگر آن‌ها می‌گردد و این علایم معمولاً موقتی بوده و این نوع اِم‌اِس خیلی به ندرت باعث بروز ناتوانی‌های دایمی می‌شود، با این حال حملات آن می‌تواند همانند سایر انواع اِم‌اِس به صورت غیر قابل پیش‌بینی رخ دهد.

درمان ام اس:

گرچه در حال حاضر هیچ‌گونه درمان قطعی برای بیماری اِم‌اِس وجود ندارد اما تحقیقات دانشمندان باعث پیدا شدن داروها و درمان‌هایی شده است که موجب کند شدن روند بیماری می‌شود و به بیمار کمک می‌کند که با علایم و مشکلات بیماری‌اش بهتر کنار بیاید که یکی از آن داروهای مؤثر نوشابه‌ی کومبوچا نام دارد و در این مورد به تجربه رسیده است که در نوعی از اِم‌اِس واقعاً درمان کننده و در نوعی به عنوان مکمل دارو نقش مهمی را ایفا می‌کند. لذا توصیه می‌شود که به همراه هر نوع دارویی که در مورد بیماری اِم‌اِس مصرف می‌کنید نوشابه‌ی کومبوچا را نیز مصرف کنید و به طور درازمدت حتی در صورت بهبود کامل مصرف این نوشابه را ادامه دهید.

پی‌نوشت‌ها:

1. Multiple Sclerosis
2. MS
3. DNA
4. Mutation
5. Lhermites sign

منبع مقاله :
حاجی شریفی، احمد، (1395)، دائرة‌المعارف گیاه درمانی ایران، تهران: انتشارات حافظ نوین، چاپ پازدهم.