نیابت کردن در اعمال صالحه
این نوشتار در بیان نیابت کردن است به اعمال صالحه از آن جناب - علیه السلام -خاصه در حج و زیارت ائمه اطهار - علیهم السلام.
از جمله اخبار در محبوبیت و تأکید این امر برای مومن نسبت به امام عصر خود - صلوات الله علیه - آن است که در بحار روایت فرموده حضرت امام علی النقی - علیه السلام شخصی را به مشهد ابی عبدالله الحسین - علیه السلام - فرستادند که از جانب ایشان زیارت کند و فرمودند به درستی که مکانهایی است که خداوند متعال دوست می دارد که در آنها خوانده شود، و او اجابت فرماید. و بدون شک حایر حضرت امام حسین هم از آنها است. (1)هم چنین در آن کتاب از عدة الداعی نیز همین کیفیت عمل را از حضرت صادق - علیه السلام - در نائب فرستادن از جانب خود به کربلا - روایت فرموده است.
در وسائل الشیعه شیخ اجل افقه شیخ حر عامل مسندا از محمد بن عیسی یقطینی روایت فرمود ه: حضرت ابا الحسن الرضا - علیه السلام - چند قطعه جامه و چند غلام برای من فرستادند و مقرر فرمودند یک حج برای برادرم و یک حج برای یونس بن عبدالرحمن که از جانب آن حضرت حج به جا آوریم و بین ما سه نفر صد اشرافی سه قسمت شود.(2)و بعضی اخبار دیگر در فضیلت نیابت از امام - علیه السلام - در باب توسلات به ائمه اطهار - علیهم السلام - ذکر می شود.
توضیحا فرق ما بین عنوان هدیه نمودن اعمال صالح برای امام - علیه السلام - و عنوان نیابت کردن از ایشان،آن است که در هدیه باید بعد از فراغت از عمل ثواب، چه فورا یا بعد از مدتی آن را هدیه نمود و اگر قبل از عمل هم قصد هدیه نمودن باشد، باید قصد این باشد که پس از فراغت از عمل، ثواب آن را برای ایشان هدیه قرار دهد به همین جهت هدیه در فرایض و مستحبات هر دو جاری است چه آنکه ثواب مقرر برای عمل خود را، - بعد از اداء آن به وجه صحیح شرعی به نیت انجام آن برای امر و رضای الهی و اداء شدن فرض یا مستحب - برای ایشان قرار می دهد. اما در عنوان نیابت، باید از اول عمل قصد کرد که این عمل ما از جانب ایشان و به نیابت از ایشان باشد. زیرا مقام نیابت در فرائض برای آن است که چون فرایض منوب عنه به طور یقین یا احتمال، فاسد بوده، پس این عمل نائب بجای عمل او باشد و فساد آن را جبران بنماید. و برحسب آنکه نسبت به امام - علیه السلام - این مطلب غیر متصور است بنابراین در هیچ عمل واجبی برای هیچ یک از ائمه اطهار - علیهم السلام - عنوان نیابت تصور ندارد. اما در مستحبات همان نتیجه هدیه نمودن را دارد که غرض، جبران شدن فساد عمل مُهدی الیه نیست چه آنکه هر نوع هدیه برای هر دوستی محبوبست و لو آنکه به اضعاف آنرا داشته باشد، و چون هر دو عنوان در اخبار تجویز و تاکید شده، لهذا بر مومن هم موکد است که به هر عنوان به امام عصر - علیه السلام - توسل پیدا کند و لکن عنوان نیابت بیشتر در حج و زیارات قبور ائمه - علیهم السلام - وارد شده است.
تکلمه: یک قسم دیگر در توسل به آن حضرت - صلوات الله علیه - در اعمال صالحه، عنوان نذر کردن برای به جا آوردن عمل صالحی یا انفاق مالی است در جهتی که تعلق به امام عصر - صلوات الله علیه - داشته باشد، و این بر دو قسم است:
قسم اول چون در فقرات ادعیه ی مأثوره برای طلب فرج آن جناب - علیه السلام-، یک نحو از دعا نسبت به ایشان طلب و مسئلت از خداوند - جل شأنه - برای رفع هم و غم و حزن و الم از قلب مبارکشان است و از جمله تأکید بر دعا در موقع مشاهده ی فساد و خرابی از جانب اهل عدوان در امر دین و اهل دین است به ترتیبی که معلوم باشد که این مطلب موجب حزن و الم قلب مبارک ایشان است، بنابراین بنده ی مومن در مقام ارادتمندی خود به ایشان برای رفع حزن و هم و غم آن حضرت - صلوات الله علیه - عمل صالحی را مانند روزه گرفتن و ختم قرآن نمودن، نذر نماید یا انفاقی از قربانی گوسفند، یا رفتن به زیارت مشاهد مشرفه یا دادن مالی به عنوان صله و احسان به صالحین و مضطرین شیعیان ایشان، به قصد صله نمودن به خود آن جناب - علیه السلام - و کشف می شود رجحان و محبوبیت این قسم از نذر برای بر طرف شدن هم و حزن ایشان، از واقعه ی نذر کردن حضرت فضه - سلام الله علیها -موافق نذر حضرت امیر المومنین و صدیقه ی کبری - صلوات الله علیهما- برای شفاء امامین همامین حضرت امام حسن و امام حسین - علیهما السلام -، که شرح آن در سوره ی هل اتی و تفسیر آن ذکر شده است، و نذر او و اداء آن نذر مورد تعریف و تمجید خداوند متعال گردید. - در ضمن تعریف و تمجیدی که در مفاد آن سوره ی مبارکه نسبت به جملگی آن چند وجود مبارک که این نذر را فرمودند و وفاء به آن هم نمودند فرموده-، چنانچه در نذر حضرت فضه - علیها السلام - به ملاحظه ی آنکه همان نذر که حضرت امیر المومنین و حضرت صدیقه طاهره - علیهما السلام - فرمودند شفاء آن دو بزرگوار حاصل شد، پس نتیجه همان اظهار ارادتمندی و خلوص محبت او به ایشان بود، و به همین مطلب هم قابل تمجید و تعریف خداوند - جل شأنه - شدند. پس چنین است امر در نذر مؤمن برای کشف هم و حزن امام عصر - صلوات الله علیه - که نتیجه ی آن فقط اظهار ارادتمندی او با ایشان خواهد بود، والا کلی امر آن جناب - علیه السلام - در ظل نظر الطاف خداوندی که مختص به مقام رفیع امام - علیه السلام - است بدون حاجت داشتن به دعاء یا عمل و سعی و کوششی از دیگران بر وفق نظام و صلاح در جریان بوده و هست و لهذا در اثر همان اظهار ارادتمندی مؤمن نسبت به ایشان در نذر او، مورد الطاف و کرامات ملوکانه از خداوند و خود ایشان واقع خواهد شد.
قسم دوم: آن است که در موقع پیش آمدن حاجتی مهم و عظیم، یا محنتی سخت که انسان را بی طاقت کند، برا ی اصلاح آن مهم و بر طرف شدن آن محنت، عمل صالحی یا انفاق مالی را بوجه مذکور در قسم اول بقصد سلامتی امام عصر - صلوات الله علیه - نذر کند؛ و مهم است در مالی که انفاق آن را برای آن جناب - علیه السلام - نذر می کند در هر دو قسم آنکه موافق عدد میمون چهارده باشد. مثلاً چهارده اشرفی، یا چهارده ده اشرفی، که صد و چهل اشرفی باشد. یا چهارده نصف اشرفی،یا چهارده ربع اشرفی. این مقدار و کم و زیاد آن برحسب بزرگی حاجت و کوچکی آن و هم بر حسب متمکن بودن صاحب حاجت و غیر متمکن بودن او از مقدار زیاد است.
از جمله اخبار در محبوبیت و تأکید این امر برای مومن نسبت به امام عصر خود - صلوات الله علیه - آن است که در بحار روایت فرموده حضرت امام علی النقی - علیه السلام شخصی را به مشهد ابی عبدالله الحسین - علیه السلام - فرستادند که از جانب ایشان زیارت کند و فرمودند به درستی که مکانهایی است که خداوند متعال دوست می دارد که در آنها خوانده شود، و او اجابت فرماید. و بدون شک حایر حضرت امام حسین هم از آنها است. (1)هم چنین در آن کتاب از عدة الداعی نیز همین کیفیت عمل را از حضرت صادق - علیه السلام - در نائب فرستادن از جانب خود به کربلا - روایت فرموده است.
در وسائل الشیعه شیخ اجل افقه شیخ حر عامل مسندا از محمد بن عیسی یقطینی روایت فرمود ه: حضرت ابا الحسن الرضا - علیه السلام - چند قطعه جامه و چند غلام برای من فرستادند و مقرر فرمودند یک حج برای برادرم و یک حج برای یونس بن عبدالرحمن که از جانب آن حضرت حج به جا آوریم و بین ما سه نفر صد اشرافی سه قسمت شود.(2)و بعضی اخبار دیگر در فضیلت نیابت از امام - علیه السلام - در باب توسلات به ائمه اطهار - علیهم السلام - ذکر می شود.
توضیحا فرق ما بین عنوان هدیه نمودن اعمال صالح برای امام - علیه السلام - و عنوان نیابت کردن از ایشان،آن است که در هدیه باید بعد از فراغت از عمل ثواب، چه فورا یا بعد از مدتی آن را هدیه نمود و اگر قبل از عمل هم قصد هدیه نمودن باشد، باید قصد این باشد که پس از فراغت از عمل، ثواب آن را برای ایشان هدیه قرار دهد به همین جهت هدیه در فرایض و مستحبات هر دو جاری است چه آنکه ثواب مقرر برای عمل خود را، - بعد از اداء آن به وجه صحیح شرعی به نیت انجام آن برای امر و رضای الهی و اداء شدن فرض یا مستحب - برای ایشان قرار می دهد. اما در عنوان نیابت، باید از اول عمل قصد کرد که این عمل ما از جانب ایشان و به نیابت از ایشان باشد. زیرا مقام نیابت در فرائض برای آن است که چون فرایض منوب عنه به طور یقین یا احتمال، فاسد بوده، پس این عمل نائب بجای عمل او باشد و فساد آن را جبران بنماید. و برحسب آنکه نسبت به امام - علیه السلام - این مطلب غیر متصور است بنابراین در هیچ عمل واجبی برای هیچ یک از ائمه اطهار - علیهم السلام - عنوان نیابت تصور ندارد. اما در مستحبات همان نتیجه هدیه نمودن را دارد که غرض، جبران شدن فساد عمل مُهدی الیه نیست چه آنکه هر نوع هدیه برای هر دوستی محبوبست و لو آنکه به اضعاف آنرا داشته باشد، و چون هر دو عنوان در اخبار تجویز و تاکید شده، لهذا بر مومن هم موکد است که به هر عنوان به امام عصر - علیه السلام - توسل پیدا کند و لکن عنوان نیابت بیشتر در حج و زیارات قبور ائمه - علیهم السلام - وارد شده است.
تکلمه: یک قسم دیگر در توسل به آن حضرت - صلوات الله علیه - در اعمال صالحه، عنوان نذر کردن برای به جا آوردن عمل صالحی یا انفاق مالی است در جهتی که تعلق به امام عصر - صلوات الله علیه - داشته باشد، و این بر دو قسم است:
قسم اول چون در فقرات ادعیه ی مأثوره برای طلب فرج آن جناب - علیه السلام-، یک نحو از دعا نسبت به ایشان طلب و مسئلت از خداوند - جل شأنه - برای رفع هم و غم و حزن و الم از قلب مبارکشان است و از جمله تأکید بر دعا در موقع مشاهده ی فساد و خرابی از جانب اهل عدوان در امر دین و اهل دین است به ترتیبی که معلوم باشد که این مطلب موجب حزن و الم قلب مبارک ایشان است، بنابراین بنده ی مومن در مقام ارادتمندی خود به ایشان برای رفع حزن و هم و غم آن حضرت - صلوات الله علیه - عمل صالحی را مانند روزه گرفتن و ختم قرآن نمودن، نذر نماید یا انفاقی از قربانی گوسفند، یا رفتن به زیارت مشاهد مشرفه یا دادن مالی به عنوان صله و احسان به صالحین و مضطرین شیعیان ایشان، به قصد صله نمودن به خود آن جناب - علیه السلام - و کشف می شود رجحان و محبوبیت این قسم از نذر برای بر طرف شدن هم و حزن ایشان، از واقعه ی نذر کردن حضرت فضه - سلام الله علیها -موافق نذر حضرت امیر المومنین و صدیقه ی کبری - صلوات الله علیهما- برای شفاء امامین همامین حضرت امام حسن و امام حسین - علیهما السلام -، که شرح آن در سوره ی هل اتی و تفسیر آن ذکر شده است، و نذر او و اداء آن نذر مورد تعریف و تمجید خداوند متعال گردید. - در ضمن تعریف و تمجیدی که در مفاد آن سوره ی مبارکه نسبت به جملگی آن چند وجود مبارک که این نذر را فرمودند و وفاء به آن هم نمودند فرموده-، چنانچه در نذر حضرت فضه - علیها السلام - به ملاحظه ی آنکه همان نذر که حضرت امیر المومنین و حضرت صدیقه طاهره - علیهما السلام - فرمودند شفاء آن دو بزرگوار حاصل شد، پس نتیجه همان اظهار ارادتمندی و خلوص محبت او به ایشان بود، و به همین مطلب هم قابل تمجید و تعریف خداوند - جل شأنه - شدند. پس چنین است امر در نذر مؤمن برای کشف هم و حزن امام عصر - صلوات الله علیه - که نتیجه ی آن فقط اظهار ارادتمندی او با ایشان خواهد بود، والا کلی امر آن جناب - علیه السلام - در ظل نظر الطاف خداوندی که مختص به مقام رفیع امام - علیه السلام - است بدون حاجت داشتن به دعاء یا عمل و سعی و کوششی از دیگران بر وفق نظام و صلاح در جریان بوده و هست و لهذا در اثر همان اظهار ارادتمندی مؤمن نسبت به ایشان در نذر او، مورد الطاف و کرامات ملوکانه از خداوند و خود ایشان واقع خواهد شد.
قسم دوم: آن است که در موقع پیش آمدن حاجتی مهم و عظیم، یا محنتی سخت که انسان را بی طاقت کند، برا ی اصلاح آن مهم و بر طرف شدن آن محنت، عمل صالحی یا انفاق مالی را بوجه مذکور در قسم اول بقصد سلامتی امام عصر - صلوات الله علیه - نذر کند؛ و مهم است در مالی که انفاق آن را برای آن جناب - علیه السلام - نذر می کند در هر دو قسم آنکه موافق عدد میمون چهارده باشد. مثلاً چهارده اشرفی، یا چهارده ده اشرفی، که صد و چهل اشرفی باشد. یا چهارده نصف اشرفی،یا چهارده ربع اشرفی. این مقدار و کم و زیاد آن برحسب بزرگی حاجت و کوچکی آن و هم بر حسب متمکن بودن صاحب حاجت و غیر متمکن بودن او از مقدار زیاد است.
پی نوشت :
1- بحار الانوار، ج 5، نقل از کافی، ج 4، ص 567.
2- وسائل الشیعه، ج 5، ص 147.
