نگاهی به کاربرد پزشکی صبرزرد

نام علمی (خانواده):

Aloe vera Mill. (Aloaceae)

نام انگلیسی:

Aloe, Lidah Buaya

نام فارسی:

صبرزرد

مشخصات:

صبرزرد گیاهی است با ساقه‌ی کوتاه، گوشتی، آبدار که طول آن به 50 سانتی‌متر می‌رسد؛ برگ‌های آن ضخیم، نوک تیز و گوشه‌دار و دارای ابعاد 15-50 سانتی‌متر در 4-7 سانتی‌متر هستند که به صورت گل مانند در کنار ساقه کوتاه قرار گرفته‌اند. از صبرزرد برای کنترل خون‌ریزی، خارش بواسیر، برطرف کردن دردهای مفاصل استفاده می‌شود. در طب سنتی چین شیرابه گیاه به عنوان ملین ملایم، شستشوی بواسیر، آبسه و جرب (گال) به کار می‌رود. لبه‌ی برگ‌ها سبزرنگ یا به رنگ‌های گوناگون با نقاط سفید یا سبز مایل به زرد و دارای نوارهای منظم، نوک تیز است که از قاعده تا نوک کاهش می‌یابد. همچنین برگ‌ها صاف و بدون کرک مستند با حاشیه‌های سبز و دندانه‌های خاردار. برگ‌ها حاوی شیرابه بی‌رنگ غلیظ می‌باشند. گل‌های زرد، نارنجی یا قرمز، متراکم شده به صورت انبوه و آرایش خوشه‌ای هستند.

منشأ:

بومی آفریقای شمالی؛ در چین برای مقاصد پزشکی گشت و به طور وسیعی به عنوان گیاه زینتی در خانه‌ها نگهداری می‌شود.

ترکیبات شیمیایی:

آلوئین (باربالوئین)، آرابینوز، آلوئه امودین، آلوتینیک اسید، امودین، آلورزین A-C، آلوزون، آلوراید و موارد دیگر.

کاربرد در طب سنتی:

این گیاه به سبب خواص آرایشی آن در درمان کورک و جوش، آکنه و زخم‌های دهان به کار می‌رود. از صبرزرد برای کنترل خون‌ریزی، خارش بواسیر، برطرف کردن دردهای مفاصل استفاده می‌شود. در طب سنتی چین شیرابه گیاه به عنوان ملین ملایم، شستشوی بواسیر، آبسه و جرب (گال) به کار می‌رود. در فیلیپین، برای درمان اسهال خونی و درد کلیه استعمال می‌شود. این گیاه به عنوان درمان عفونت باکتریایی، مسهل، قاعده‌آور و دفع کننده کرم به کار می‌رود. صبرزرد برای درمان سوختگی ادم، درد، ورم و زخم، درمان لوسمی، سرطان ریه، درمان یبوست، اگزما، بواسیر و سیاه سرفه استعمال می‌شود. تمام گیاه همچنین برای درمان فیسورهای مقعدی و بواسیر و ریشه‌ی آن در درمان دردهای قولنجی به کار می‌رود. از شیرابه برگ‌ها برای افزایش جریان خون قاعدگی استفاده می‌شود. از ژل برگ‌ها به عنوان ملین، برای زخم، مالیدن روی شکم برای تب، بعد از زایمان، برای ورم و به خصوص در برطرف کردن یبوست به دنبال درمان با آهن استفاده می‌شود. آب تازه برگ‌ها مسهل، سرد کننده و برای بیماری‌های مختلف چشم به کار می‌رود.
عصاره خشک شده برگ‌ها (پودر) همراه با آب لیموترش برای کاهش ورم و تسریع در گوشت نو بالا آوردن زخم‌ها استعمال می‌شود. در مالزی، برای درمان زخم، تب و ورم به کار می‌رود و بعد از زایمان، این گیاه روی شکم خانم‌ها گذاشته می‌شود. مخلوط قند با شیرابه حاصل حرارت دادن برگ‌ها برای آسم به کار می‌رود. از شیرابه‌ی گوشتی و موسیلاژی برگ‌ها برای درمان سوختگی استفاده می‌شود. از صبرزرد در موارد انسداد روده، التهاب حاد روده (مانند بیماری کرون و کولیت اولسراتیو) التهاب آپاندیس و درد شکمی نامشخص موارد نباید مصرف شود. از این گیاه نباید در دوران حاملگی و اطفال زیر دوازده سال استفاده شود. صبرزرد نباید در زخم‌های عمیق و عمومی به کار رود. همچنین مصرف این گیاه در زمان قاعدگی و مشکلات کلیوی ممنوع است. عصاره آبی به عنوان مقوی مو است. همچنین برای مقاصد آرایشی به عنوان کاهنده چین و چروک و مشکلات گرم پوستی به کار می‌رود. از مخلوط این عصاره با شیر برای اسهال خونی و درد کلیه استفاده می‌شود. در طب سنتی آیورودا هند برای برطرف کردن درد و همچنین در طب عوام شبه‌جزیره عرب برای کنترل دیابت به کار می‌رود.

آثار دارویی:

آنژیوژنیک (رگ‌زایی)، ضد قارچ، ضد دیابت، ضد التهاب، ضد سرطان، ضد میکروب، ضد اکسیدانت، ضد تکثیر سلول‌ها، پیشگیری از توسعه سرطان، محافظت کننده مخاط معده، محافظت کننده کبدی، محافظت کننده عصبی، پایین آوردن چربی خون، تعدیل کننده سیستم ایمنی، محرک ایمنی، ضد موتاسیون، آلوآنتی ژنی، ضد لیشمانیا، جلوگیری از سنگ‌های کلیه، محافظت کننده در برابر اشعه، بهبود زخم.

مقدار مصرف:

تک دوز پودر صبرزرد، 50-200 میلی‌گرم موقع خواب، تنتور 1949 BPC (1: 40، الکل 45 درصد) 2-8 میلی‌لیتر از صبرزرد باید فقط برای مدت کوتاهی و حداکثر 8-10 روز استفاده شود مقادیر 10-30 میلی‌گرم به عنوان اشتهاآور تلخ، 60-200 میلی‌گرم به عنوان ملین و 1000-300 میلی‌گرم برای اثر مسهلی به کار می‌رود.
از مقادیر یک قاشق چای‌خوری بعد از غذا یا طبق دستور سازنده فراورده و پزشکان استفاده می‌شود. برای جلوگیری از سنگ کلیه، مقادیر 2 تا 3 قاشق مرباخوری در روز گزارش شده است. به عنوان ملین مقدار توصیه شده 500 تا 1000 میلی‌گرم در روز می‌باشد. برای درمان سوختگی یا ترمیم زخم، از ژل تازه گیاه به صورت موضعی و به مقدار دلخواه استفاده می‌شود. برای هموروئید، نرم کننده مدفوع، 0/05 تا 2 گرم عصاره صبرزرد خشک توصیه می‌شود. در درمان HIV، 800 تا 1600 میلی‌گرم آسمانان (موکوپلی ساکارید گرفته شده از برگ صبرزرد) روزانه (معادل 0/5 تا 1 لیتر آب صبرزرد) تجویز می‌شود. برای برطرف کردن یبوست 20 تا 30 میلی‌گرم مشتقات هیدروکسی آنتراسن روزانه محاسبه شده بر مبنای آلوئین انیدر تجویز می‌شود.

عوارض جانبی:

باربالوئین اثر ملینی دارد. خوردن صبرزرد همراه با اسهال، عدم تعادل الکترولیت‌ها، اختلال در عملکرد کلیه و تداخل دارویی است. مواردی از درماتیت تماسی، قرمزی و سمیت نوری با مصرف موضعی گزارش شده است. صبرزرد همچنین باعث صدمه حاد کلیوی می‌شود.

مسمومیت‌زایی:

کرامپ شدید لوله گزارش با خوردن شیرابه‌ی صبرزرد (که زیر سطح برگ‌هاست) می‌تواند رخ دهد. مقادیر سمی آن باعث اسهال خونی شدید و صدمه کلیه و گاهی مرگ می‌شود. مقدار کشنده عصاره خشک شده گیاه 1 گرم در روز برای مدت چند روز است.

موارد منع مصرف:

از صبرزرد در موارد انسداد روده، التهاب حاد روده (مانند بیماری کرون و کولیت اولسراتیو) التهاب آپاندیس و درد شکمی نامشخص موارد نباید مصرف شود. از این گیاه نباید در دوران حاملگی و اطفال زیر دوازده سال استفاده شود. صبرزرد نباید در زخم‌های عمیق و عمومی به کار رود. همچنین مصرف این گیاه در زمان قاعدگی و مشکلات کلیوی ممنوع است.

تداخلات دارو - گیاه:

صبرزرد باعث افزایش اثر گلیکوزیدهای قلبی، داروهای آریتمی (مصرف مزمن این گیاه به دفع پتاسیم می‌انجامد). مدرهای تیازیدی و قوس هنله شیرین بیان و کورتیکواستروئیدها می‌شود. ژل صبرزرد با مصرف خوراکی اثر بسیاری از داروها را کاهش می‌دهد. بنا به یک گزارش فرآورده صبرزرد جذب ویتامین C و E را بهبود بخشیده است.

پی‌نوشت:

برای مشاهده پی‌نوشت‌های این کتاب به منبع مقاله مراجعه شود.

منبع مقاله :
لینگ، کوهویی - تانگ کیان، چوا - چای هون، تان؛ (1392)، راهنمای گیاهان دارویی: مصور و با رویکرد علمی و دارویی، مترجمان: حسین حسین‌زاده - محسن ایمن شهیدی، رامین رضایی، مشهد: بنیاد پژوهشهای آستان قدس رضوی، چاپ اول.