درآمدي بر تربيت نسل منتظر - قسمت اول

«اگر انقلابي تحت فشارهاي سياسي و اقتصادي قدرت‌هاي بزرگ قرار بگيرد، هيچ کس اين انقلاب را سرزنش نخواهد کرد، ولي اگر مردم اين انقلاب نتوانستند فرزندان خود را خوب تربيت کنند سرزنش خواهند شد».
در ميان فعاليت‌ها و رويدادهاي مختلف زندگي، کار تعليم و تربيت در رأس همة آنها قرار دارد و اساس بر فعاليت مطلوب و منطقي را تشکيل مي‌دهد.
اگر انسان از دانش و اطلاعات زياد برخوردار باشد، ولي به نحو درستي تربيت نشده باشد، همان دانش، به انحطاط او منجر مي‌شود. اگر آدمي داراي ظاهري آراسته و قيافه‌اي زيبا باشد، ولي به نحو مطلوب تربيت نشود، زيبايي ظاهري زمينة انحراف او را فراهم مي‌کند. اگر فردي وارد عرصة سياست، اقتصاد و امور مشابه ديگر شود، ليکن تربيت صحيح نداشته باشد در هر يک از اين عرصه‌ها به خود و به جامعه ضربه و خسارت وارد مي‌کند. بدين ترتيب، اگر هر فعاليت ديگري را در نظر بگيريم و تربيت را از آن منها کنيم چيزي جز انحطاط نخواهيم ديد. بنابراين تربيت درست، سعادت انسان و جامعه را تضمين مي‌کند و مانع نفوذ عوامل مخرب و منحط در زندگي مي‌گردد.1
چنان‌كه امام خميني(رحمت الله علیه) بيان كردند: «آن‌قدر که انسان تربيت نشده مضر است براي جامعه هيچ شيطان و هيچ حيواني آن‌قدر مضر نيست و آن‌قدر که انسان تربيت شده مفيد است براي جامعه هيچ ملائکه‌اي و هيچ موجودي آن‌قدر مفيد نيست».
امام سجاد(علیه السلام) در رسالة حقوق خود مي‌فرمايند: «فرزندان حقوقي بر گردن شما دارند که [از جمله] آن حقّ تربيت است».2
يکي از مهم‌ترين کارکردهاي خانواده، کارکرد تربيتي است. تمام نهادهاي اجتماعي خصوصاً نهاد خانواده، اقتصاد و حتي نظامي‌گري اگر بخواهد پابرجا باشد بايد وجهة تربيتي داشته باشد. اگر خانواده وجهة تربيتي خود را از دست دهد، محکوم به نابودي است. در جنگ تحميلي عليه ايران، لشکر صدام از نظر تجهيزات بيست برابر لشکر ايران مجهز بود، اما آن چيزي که باعث انهدام لشکر صدام شد از دست دادن وجهة تربيتي بود، چون همه چيز مشروعيت خود را از تربيت مي‌گيرد.
رهبر معظم انقلاب اسلامي مي‌فرمايند:
«اگر انقلابي تحت فشارهاي سياسي و اقتصادي قدرت‌هاي بزرگ قرار بگيرد، هيچ کس اين انقلاب را سرزنش نخواهد کرد، ولي اگر مردم اين انقلاب نتوانستند فرزندان خود را خوب تربيت کنند سرزنش خواهند شد».
سؤال اساسي اين است که چه مکتبي قادر به تربيت انسان کامل است؟
در پاسخ بايد بگوييم فقط مکتب انسان‌ساز اسلام که نشأت گرفته از منبع وحي الهي است قادر به تربيت انسان کامل خواهد بود.
امروز مشکل دنيا پيروي از مکاتبي است که ساختة دست خود انسان‌هاست و لذا اگر امروز با چالش تربيتي در همة امور مواجه است به خاطر دوري از تربيت سالم معصومان(علیه السلام) مي‌باشد.
امام صادق(علیه السلام) در روايتي مي‌فرمايند: « همان گونه كه خود را در معرض نسيم قرار مي‌دهيد و خنک مي‌گرديد، همان‌گونه خود را در معرض احاديث ما قرار دهيد تا تربيت شويد».
خاک را زنده کند تربيت باد بهار
سنگ باشد که دلش زنده نگردد به نسيم
در اين مقاله به محورهاي زير خواهيم پرداخت:
1. اهميت تربيت از ديدگاه معصومان(علیه السلام) و بزرگان دين،
2. اجر و ثواب تعليم و تربيت،
3. وظيفة منتظران واقعي امام عصر(علیه السلام) در تربيت نسل حاضر و آينده،
4. اهداف مقدس تربيت،
5. اصول حاکم در تربيت.

1. اهميت تربيت از ديدگاه معصومان(علیه السلام) و بزرگان دين

امام سجاد(علیه السلام) در صحيفة سجاديه مي‌فرمايند: «خدايا مرا در تربيت کردن، ادب کردن و نيکي کردن به فرزندانم کمک کن».3
امام معصوم(علیه السلام) که خود، اسوة تربيت و انسان کامل در امر تربيت است، از حضرت حق کمک مي‌طلبد.
امام صادق(علیه السلام) در روايتي مي‌فرمايند: «من هر شب براي سعادت فرزندانم دو رکعت نماز مي‌خوانم».4 کيفيت اين نماز اين‌گونه است که در رکعت اوّل بعد از حمد، سورة «انّا انزلناه» و در رکعت دوم سورة« إذا جاء نصرالله» مي‌باشد.
علي(علیه السلام) مي‌فرمايند: «هيچ ارثي بهتر از ادب نيست».5 شما اگر ثروت زيادي براي فرزند بي‌ادب بگذاري آن را در جهت گناه صرف مي‌کند. پس اين سرمايه را در راه ادب و تأديب فرزندان به کار ببريد که آدم با ادب نه تنها مورد عنايت حضرت حق است بلکه جامعه از وجود او سود و بهره مي‌برد.
امام صادق(علیه السلام) مي‌فرمايند: «اگر خدا دو روز به شما عمر داد يک روز آن را ادب ياد بگيريد و يک روز ادب را به کار ببريد».6
کار انبياي الهي کار تربيتي بوده است فعل خدا هم تربيتي است. شما در روز ده مرتبه خدا را سپاس و تشکر مي‌کنيد که خدايا تو را شکر مي‌کنم که تو مربي من هستي. «الحمد لله ربّ العالمين».
آنچه بشر از اوّل خلقت حضرت آدم تا کنون چوب خورده از آدم‌هاي بي‌ادب در طول تاريخ بوده است.
در دهة گذشته صدام يک آدم بي‌تربيت ولي امام(رحمت الله علیه) يک فرد تربيت شده در مکتب اسلام بود.
قرآن كريم در سوره فرقان،آيه 74 مي‌فرمايد:
«ربّنا هب لنا من أزواجنا و ذرّياتنا قرة اعين...»؛ عبادالرحمن کساني هستند که مي‌گويند: خدايا از همسران و فرزندانمان به ما آن مرحمت فرما که ماية روشني چشممان باشند.
در سورة ابراهيم آية 40، مي‌فرمايد:
ربّ اجعلني مقيم الصّلوة و من ذرّيّتي؛ خدايا مرا نمازگزار قرار بده و فرزندانم را نيز.
در آية 128 سوره بقره:
«ربّنا و اجعلنا مسلمين لک و من ذرّيّتنا امّةً مسلمةً لک؛ خدايا مرا فرمانبردار خود ساز و نيز فرزندان ما را فرمانبردار خود گردان».
و در سوره آل عمران آية 38:
«ربّ هب لي من لدنک ذرّيةً طيّبةً انّک سميع الدّعاء؛ خدايا مرا به لطف خويش فرزندي پاک‌سرشت عطا فرما؛ همانا تو شنواي دعايي».
از خدا جوييم توفيق ادب
بي‌ادب محروم ماند از لطف رب
بي‌ادب تنها نه خود را داشت بد
بلکه آتش بر همه آفاق زد
وقتي با نمونه‌اي انحراف در اجتماع، حتي در سنين خردسالي، مواجه مي‌شويم، سؤال اين است که آيا اين افراد در بدو تولد دچار اين رفتارهاي ضدّ اجتماعي و ناهنجاري‌ها بود يا در بستر و مصدر تربيت دچار مشکل شدند. هلي سيوس از متخصصان علوم تربيتي مي‌گويد:« بچه‌ها نادان متولد مي‌شوند ولي نه ابله، شماييد که اينان را به بلاهت مي‌کشانيد».

2. اجر اخروي و ثواب تعليم و تربيت

براساس روايات ما هيچ کاري در عالم وجود به اندازة تربيت ثواب و اجر اخروي ندارد. اگر همة مردم همت خود را صرف تربيت فرزندان‌شان نمايند مي‌توان به وجود جامعه‌اي سالم که زمينه‌ساز ظهور حضرت مهدي(عجل الله تعالی فرجه الشریف) بشود اميد داشت.
ثواب تربيت در بعضي روايات آن‌قدر ذکر شده که ارزش يک انسان با ادب و هدايت يک انسان گمراه برابري با همة عالم دارد.
در مأموريتي که اميرالمؤمنين(علیه السلام) مي‌رفتند، وقتي خدمت پيامبر آمدند، پيامبر(صلی الله علیه وآله) فرمودند: «يا علي اگر يک نفر به وسيلة تو مسلمان و هدايت شود، بهتر است از دنيا و آنچه در دنياست». معاويه بن عمار از امام صادق(علیه السلام) راجع به کسي از شيعيان كه احاديث اهل بيت(علیه السلام) را نقل کند و باعث آرامش دل مردم گرددپرسيد، امام صادق(علیه السلام) فرمود: «مقام اين فرد از هزاران عابد بالاتر است».7
تربيت آن‌قدر اهميت دارد که از خون شهيد بالاتر است. چون شهيد در اثر تربيت عالمان ديني به اين مقام رسيد.
«من أحياها فکأنّما احيي الناس جميعاً؛9 هر کسي نفسي را حيات بخشد مثل آن است که همة مردم را حيات بخشيده است».

3. وظيفة منتظران امام عصر(عجل الله تعالی فرجه الشریف) در تربيت نسل حاضر و آينده

چيزي که اين مقاله به آن بيشتر مي‌پردازد، وظايف والدين در تربيت نسل حاضر و نسل آينده است.
منتظران واقعي کساني هستند که همة همت خود را صرف تربيت فرزندان خود مي‌نمايند. اينکه در روايت از قول امام معصوم(علیه السلام) نقل شده است: «بالاترين عبادت انتظار فرج است».10
آيا واقعاً منتظران واقعي امام زمان(عجل الله تعالی فرجه الشریف) خود و خانوادة خود را آمادة پذيرش آقا کرده‌اند؟
آيا خصلت انتظارمعطوف به تربيت نيست؟
منتظران واقعي کساني هستند که در تربيت نسل جوان خود سرمايه‌گذاري مي‌نمايند. آدم بي‌ادب و بي‌تربيت به درد امام زمان(علیه السلام) نمي‌خورد. کساني که در رکاب حضرت هستند آدم‌هاي خودساخته‌اند.
اگر همة توان‌ها و توانمندي‌هاي يک جامعه در يک جهت قرار گيرد و آن تربيت سالم در مدارس، دانشگاه‌ها، بازار، کوچه و خيابان باشد، انسان لذت مي‌برد در چنين جامعه‌اي زندگي کند.
امروز اگر والدين فرزند خود را خوب تربيت کردند، نه تنها خود فرزند به خاطر کسب ادب راحت است بلكه اطرافيان او احساس آرامش مي‌کنند. فرد مؤدب مصدر خير و، در جامعه منشأ نيکي است. براي امام زمان(علیه السلام) کادرسازي کرده‌اند و لذا مهم‌ترين وظيفة منتظران واقعي آقا امام زمان(عجل الله تعالی فرجه الشریف) توجه کردن به بعد تربيت است.

4. اهداف تربيت

هدف تربيت، ايجاد انسان‌هاي متدين، با تقوا، دين‌باور، مسئوليت‌پذير و مردم‌گرا و به عبارت ديگر رسيدن به قرب الي الله است.
هدف تربيت، ساختن انسان‌هاي مفيد براي جامعه است نه افراد مهم. اشکال تربيتي والدين ما اين است که مي‌خواهند فرزندانشان آدم‌هاي مهم باشند نه مفيد.
افرادي مفيد هستند که نفعشان به جامعه مي‌رسد اما افراد مهم، گاهي براي جامعه مضر بوده‌اند. هدف تربيت، ساختن انسان‌هايي است که باعث آبروي امامان معصوم باشند. لذا در آية 74 سورة فرقان مي‌فرمايد:
« و اجعلنا للمتّقين إماماً؛ خدايا ما را پيشواي اهل تقوا قرار بده.»
به عبارت ديگر، انسان بايد چنان ساخته شود که با دوري از رذايل و آلودگي‌ها، استعدادهاي عالية روحي و ملکوتي‌اش شکوفا شده و چنان به کمالات علوي و فضايل ملکوتي آراسته گردد که استعداد و لياقت قدم‌نهادن در آستان قرب ربوبي را کسب و با وصال به حق، به سعادت جاويدان برسد؛ سعادتي که شرح آن در قالب الفاظ نگنجد و به وصف و بيان نيايد. لذا سعدي مي‌گويد:
رسد آدمي به جايي که به جز خدا نبيند
بنگر که تا چه حد است مقام آدميت
طيران مرغ ديدي، تو ز پاي بند شهوت
بدر آي تا ببيني طيران آدميت

پي نوشت :

1. دکتر ملکي، حسن، خانواده و فرزندان، ج 3، ص 185.
2. تحف العقول، ص 271.
3. صحيفة سجاديه، دعاي 25.
4. وسائل الشيعه، ج 2، ص 656.
5. اصول کافي، ج 1، ص 380.
6. ميزان الحکمه.
7. منيه المريد، شهيد ثاني، ص 10.
8. معالم الدين في الاصول، ص 10،
9. سورة مائده (5)، آية 32.
10. بحارالانوار، ج 52، ص 125.

منبع:ماهنامه موعود شماره 93 /س