روزه نفس ؛ مفهوم ، اهميت و وسعت
درسي از مكتب امام علي (علیه السلام)
متاسفانه در فرهنگ عمومي جامعه كمتر بارويكردهاي جامع و دقيق و عميق نسبت به اين موضوع مواجه هستيم و اگر چه اين ضعف و كاستي مطلق و فراگيرنده همه توده هاي مردم جامعه نمي باشد لكن غفلت و آسيبي است كه بسياري از افراد و اقشار جامعه را گرفتار ساخته و از كسب شناخت وبينش كافي و لازم نسبت به فلسفه و آثار روزه بازداشته است .
اين ضعف و قصور و كاستي موجب مي گردد اين عبادت بسيار عميق و تحول زا آنگونه كه شايسته است به مرحله عمل درنيايد و در نتيجه به بهره وري جامع نرسد و اقشار وسيعي از مردم جامعه نتوانند از فضاي پاك و ملكوتي و سرشار از رايحه هاي دل انگيز عشق و ايمان و تقوا و معنويت ناشي از آن استفاده هاي بجا و كامل نمايند و به طي مراحل ومراتب بالاي خودسازي و تهذيب نفس و تقرب به درگاه حضرت معبود توفيق حاصل كنند.
ضعف هاي معرفتي اين گروه از مردم باعث مي شود كه روزه را فقط در پرهيز از خوردن و آشاميدن معني كنند و چنين تصور نمايند كه با رعايت دقيق زمان مشخص شده اي كه بايد از خوردن طعام اجتناب نمود به انجام عبادت روزه پرداخته و ديگر وظيفه و مسئوليت ديگري به عهده ندارند و حال آن كه روزه در اسلام داراي فلسفه بزرگ پرهيز از همه گناهان و معاصي و اميال و وسوسه هاي شيطاني و عملكردهاي فاسد و تباه مي باشد و خودداري از طعام نيز بستر و زمينه اي است براي تحقق پرهيز از معاصي و رسيدن به تقواي الهي چنان كه قرآن كريم در تشريح فلسفه روزه به صراحت اعلام مي نمايد كه خداوند روزه را بر شما واجب گردانيد تا به اين وسيله بتوانيد به تقوا ـ كه صيانت از نفس و خود نگهداري در برابر مفاسد و معاصي و گناهان است ـ نائل آئيد . (1)
اميرمومنان حضرت علي (علیه السّلام) در توصيف روزه داراني كه اين عبادت الهي را فقط در پرهيز از خوردن و آشاميدن خلاصه مي كنند و به فلسفه اصلي آن كه اجتناب از گناهان مي باشد توجه و نظر مبذول نمي دارند چنين مي فرمايد :
« چه بسا روزه داري كه از روزه خود جز گرسنگي و تشنگي بهره اي نمي برد . » (2)
حضرت علي (علیه السّلام) پس ازمعرفي روزه غيرواقعي كه در سطح و ظاهر ماندن و به عميق و ژرفاي اين عبادت بزرگ رقوف حاصل نكردن و خلاصه كردن وظايف خود در پرهيز از خوردن و آشاميدن است روزه راستين را « روزه نفس » مي داند و مفهوم و فلسفه آن را اجتناب از مفاسد و ترك همه گناهان و معاصي ومنزه كردن جان و روح از هر بدي و تباهي معرفي مي نمايد :
« روزه نفس خودداري از همه گناهان و پاك كردن دل از كليه اسباب شر و بدي است . » (3)
در نگاه ژرف اميرمومنان (علیه السّلام) روزه نفس بهترين روزه است زيرا موجب مي شود تا انسان روزه دار از همه معاصي كناره گيرد و دل و جانش را از شر و فساد و تباهي پاك و منزه گرداند.
« روزه نفس » داراي ابعاد و جلوه هاي وسيع و گسترده اي مي باشد و چنانچه به طور شايسته و همه جانبه محقق گردد به تهذيب درون از همه ناراستي ها و پليدي هاي ناشي از معاصي و مفاسد گوناگون منتهي مي شود. زيرا انواع و اقسام گناهان از نفس سركش و عصيانگر آدمي سرچشمه مي گيرند و به طور طبيعي وقتي نفس از اين معاصي و تباهي ها روزه بگيرد روح و جان به رهايي از قيود و وابستگي ها مي رسد و قدرت طيران مي گيرد و در فضاي وسيع و گسترده پاكي ها و معنويت ها و خلوص ها و يكرنگي ها به پرواز در مي آيد.
وقتي اهميت روزه نفس بيشتر و بهتر نمايان مي گردد كه دريابيم هر نوع گناه و معصيتي به هر شكل و در هر زمان و مكان و با هر حالت و شرايط از نفس سركش آدمي مايه مي گيرد و تمام فسادها و تباهي در سرتاسر زمين از جانب نفس هاي ناآرام و ناپرورده به ظهور و بروز درمي آيند. به تعبيري ديگر آنچه از وسوسه ها و تحريك ها در جان و روح انسان ها ظاهر مي شود و آنان را ترغيب به گمراهي مي كند آنچه از صفات و خصال زشت و نكوهيده و زيانبار همچون حسد و تكبر و ريا و خودپسندي و تفاخر و خودبيني در روح آدمي ظاهر مي شود و موجب رفتار و حركات مخرب مي گردد آنچه از زبان هاي ناپرورده به صورت گناهاني چون دروغ تهمت غيبت دشنام سخن چيني مذمت فتنه انگيزي پرخاشگري فريبكاري چاپلوسي اختلاف افكني نفاق و هتاكي و پرده دري به عينيت در مي آيد آنچه از عملكردهايي همانند دزدي زنا قتل شرابخواري لواط ارتشا احتكار گران فروشي و كم فروشي بي بند و باري جنسي و دام گستري بر سر راه نواميس مردم به وقوع مي پيوندد آنچه به صورت قدرت طلبي و رياست پرستي و شهرت گرايي و بهره برداري هاي نامشروع از اين اهرم ها براي بسط ظلم و جور و خيانت و نه خدمت به مردم و تدبير امور جامعه و كشور به منصه ظهور رسد و آنچه به صورت جنگ و كشتار و تهاجم و تعدي ممالك استعماري نسبت به استقلال و تماميت ارضي كشورها و دست يازي به منابع ثروت ملل محروم صورت مي پذيرد همه و همه از نفس سركش و عصيانگر و آلوده به گناه افراد و گروه ها سرچشمه مي گيرد و همين جاست كه مشخص مي شود مفهوم عميق و واقعي « روزه نفس » چيست و چرا اين نوع روزه روزه راستين و متحول كننده انسان و زمينه ساز اصلي رشد و كمال معنوي و رسيدن به مراتب بالاي تقوا و تقرب الهي مي باشد.
اكنون بينديشيم كه روزه ما از كدامين روزه هاست آيا در نازل ترين درجه و مرتبه روزه داري كه فقط پرهيز از خوردن و آشاميدن است وامانده ايم و هيچ حركت و تلاشي در مسير ترك معاصي و مفاسد و رهايي از اسارت هاي دروني و بروني انجام نمي دهيم اگر چنين است نه فلسفه روزه را دريافته ايم و نه راهي به سوي رشد و كمال يافته ايم و نه زنجيري از دست و پاي مرغ روح گشوده ايم و همچنان در حصار نفس مانده ايم و از پرواز تا بلنداي قله هاي تقوا و وارستگي و تقرب به حضرت محبوب محروم گشته ايم .
در فرهنگ عمومي جامعه كمتر با رويكردهاي جامع و عميق نسبت به فلسفه اصلي « روزه » مواجه هستيم و اگرچه اين ضعف و كاستي مطلق و فراگيرنده همه مردم نمي باشد لكن غفلت و آسيبي است كه بسياري از افراد و اقشار جامعه را گرفتار ساخته و از كسب شناخت و بينش كافي و لازم نسبت به فلسفه و آثار روزه بازداشته است
بايد بينديشيم كه روزه ما از كدامين روزه هاست آيا در نازل ترين درجه و مرتبه روزه داري كه فقط پرهيز از خوردن و آشاميدن است وامانده ايم و هيچ حركت و تلاشي در مسير ترك معاصي و مفاسد و رهايي از اسارت هاي دروني و بروني انجام نمي دهيم اگر چنين است نه فلسفه روزه را دريافته ايم و نه راهي به سوي رشد و كمال يافته ايم و نه زنجيري از دست و پاي مرغ روح گشوده ايم و همچنان در حصار نفس مانده ايم و از پرواز تا بلنداي قله هاي تقوا و وارستگي و تقرب به حضرت محبوب محروم گشته ايم.
پى نوشت ها:
1 ـ قرآن كريم سوره بقره آيه 183
2 ـ نهج البلاغه حكمت 145
3 ـ غررالحكم ج 1 ص 417
/خ
