لازمه زندگی یک شخص مسلمان پایبندی به فرامین و دستورات الهی است، نمی شود که نام و اسم اسلام و مسلمانی را یدک بکشیم، ولی رسم مسلمان بودن را فراموش کنیم، رسم مسلمانی در سبک و سیاق زندگی و حیات مادی و دنیوی یک مسلمان کاملاً مشهود است. بهترین منشور زندگی یک مسلمان و جامعه اسلامی، قرآن کریم است که یک مسلمان واقعی می بایست با تبیین و تفسیر حضرات معصومین(علیهم السلام) زندگی خود را با آن رنگ آمیزی و معطر نماید، به همین منظور در این نوشتار سعی داریم با تمرکز بر آیات الهی و اسناد قرآنی حمایت از تولید و اشتغال را در جامعه اسلامی مورد توجه و بررسی قرار دهیم.
طرح سؤال: به چه دلیل و مدرکی باید از تولید ملی حمایت کرد؟!
خدای متعال برای زندگی یک مسلمان و جامعه اسلامی یک سری الزامات و دستوارت مشخص را تعیم کرده است که در واقع این دستورات اصول و خطوط مشخص زندگی اسلامی را ترسیم می کنند:
1-اصل عدم تسلط و نفوذ اقتصادی:
یک شخص مسلمان می بایست با عمل و رفتار خود در جامعه راه هر گونه سلطه و نفوذ کفار را بر جامعه اسلامی مسدود نماید، از جمله این راه ها سیطره بر بازار اقتصادی است. پذیرش سلطه اقتصادی بیگانگان و وابستگی به آنها زمینه ایجاد حقارت، خودباختگی، و خود کم بینی و در نهایت وابستگی فرهنگی را به دنبال خواهد داشت، راه مقابله با این نفوذ و سلطه اقتصادی نیز حمایت و پشتیبانی از تولید و اشتغال درونی است این اصل یکی از مهمترین و با ارزش ترین اصول مهم قرآنی و دینی است که اجازه تسلط و نفوذ کفار را بر جامعه اسلامی می بندد. خدای متعال در این خصوص می فرماید: «وَ لَنْ یَجْعَلَ اللَّهُ لِلْکافِرینَ عَلَى الْمُؤْمِنینَ سَبیلاً؛[1] و خداوند هرگز کافران را بر مؤمنان تسلّطى نداده است.» بر اساس این اصل، قانون جمهوری اسلامی نیز هر گونه قرارداد را که موجب سلطه بیگانگان بر منابع طبیعی، اقتصادی، فرهنگی و نظامی و همچنین دیگر شئون کشور شود را ممنوع شمرده شده است. از آنجا که واژه «سبیل» به اصطلاح نکره در سیاق نفی است، از این رو معنای عموم را می رساند، بر اساس این آیه شریف یک شخص مسلمان می بایست با عمل و رفتار خود در جامعه راه هر گونه سلطه و نفوذ کفار را بر جامعه اسلامی مسدود نماید، از جمله این راه ها سیطره بر بازار اقتصادی است. پذیرش سلطه اقتصادی بیگانگان و وابستگی به آنها زمینه ایجاد حقارت، خودباختگی، و خود کم بینی و در نهایت وابستگی فرهنگی را به دنبال خواهد داشت، راه مقابله با این نفوذ و سلطه اقتصادی نیز حمایت و پشتیبانی از تولید و اشتغال درونی است.[2]
سیره پیامبر(ص) برای رونق بازار اسلامی
تاریخ نویسان در کتب خود نوشته اند پیامبر اکرم(ص) برای تقویت بازار اسلامی، و قطع وابستگی مسلمانان به اهل کتاب، اقدام به تغییر بازار مدینه از بازار بنی قینقاع_ که در دستان یهودیان بود و زمینه تسلط آنان را بر قلب اقتصادی جامعه اسلامی فراهم می کرد_ به بازار مستقلی در نزدکی باغ های انصار برای مسلمانان کرد.[3]
2-اصل قوت و اقتدار جامعه اسلامی
یکی دیگر از اصول قرآنی که به موجب آن جامعه اسلامی می بایست از تولیدات و اشتغال کشور خود حمایت کنند، اصل اقتدار و قوت است، خدای متعال در قرآن کریم می فرماید: «وَ أَعِدُّوا لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّةٍ؛[4]هر نیرویى در قدرت دارید، براى مقابله با آنها [دشمنان]، آماده سازید!» یعنى در انتظار نمانید تا دشمن به شما حمله کند و آن گاه آماده مقابله شوید، بلکه از پیش باید به حد کافى آمادگى در برابر هجومهاى احتمالى دشمن داشته باشید. کلمه" قوة" چه کلمه کوچک و پر معنایى است، نه تنها وسائل جنگى و سلاحهاى مدرن هر عصرى را در بر مىگیرد، بلکه تمام نیروها و قدرتهایى را که به نوعى از انواع در پیروزى بر دشمن اثر دارد را شامل مىشود.[5] از آنجا که یکی از حساس ترین راه هایی که دشمنان برای استعمار و از بین بردن دیگران در پیش می گیرند، جنگ اقتصادی است، سزاوار است که جامعه اسلامی با خودکفایی و جهاد اقتصادی به یک اقتصاد و تولید پویا، مقتدر و توانمند دست یابید از طرفی به اذعان اقتصاد دانان این امر مهم نیز بدون حمایت از تولید و سرمایه و اشتغال امکان پذیر نیست.
3-اصل جهاد اقتصادی
خدای متعال در قرآن کریم جهاد مالی را مقدم بر جهاد با نفس کرد؛ کما اینکه در قرآن کریم می فرماید: «إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ الَّذینَ آمَنُوا بِاللَّهِ وَ رَسُولِهِ ثُمَّ لَمْ یَرْتابُوا وَ جاهَدُوا بِأَمْوالِهِمْ وَ أَنْفُسِهِمْ فی سَبیلِ اللَّهِ أُولئِکَ هُمُ الصَّادِقُونَ؛[6]مؤمنان واقعى تنها کسانى هستند که به خدا و رسولش ایمان آوردهاند، سپس هرگز شکّ و تردیدى به خود راه نداده و با اموال و جان هاى خود در راه خدا جهاد کرده اند؛ آنها راستگویانند.» هنگامی که جامعه اسلامی درگیر جنگ اقتصادی نابرابر با دشمنان است، حمایت از محصولات جامعه اسلامی یکی از مصادیق مهم جهاد اقتصادی به شمار می آید. هنگامی که این عمل با قصد قربت انجام شود به ارتقای معنوی و اخلاقی انسانی نیز کمک شایانی می کند، در واقع مجاهدان اقتصادی و مالی به گونه ای رفتار می کنند که مصداق این آیه شریف باشند، «قُلْ إِنَّ صَلاتی وَ نُسُکی وَ مَحْیایَ وَ مَماتی لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمینَ؛[7]بگو: نماز و تمام عبادات من، و زندگى و مرگ من، همه براى خداوند پروردگار جهانیان است.» البته در مواردی این که ممکن است کالای خارجی کیفیت بهتری از جنس ایرانی داشته باشد با این حال مجاهدان اقتصادی و مالی با ایثار به حمایت از تولید ملی می شتابند و با این کار زمینه تقویت صنایع داخلی و تقویت تدریجی کالای داخلی را فراهم می کنند.
4-اصل عدم تکیه بر کفار و ظالمین
در فرهنگ قرآن مسلمانان نمی بایست بر ظالمان و کفار اتکاء و تمایل داشته باشند، این عدم تکیه در تمام عرصه های فرهنگی، سیاسی، و اقتصادی و اجتماعی قابل تأمین است، خدای متعال در قرآن کریم می فرماید: «وَ لا تَرْکَنُوا إِلَى الَّذینَ ظَلَمُوا فَتَمَسَّکُمُ النَّارُ وَ ما لَکُمْ مِنْ دُونِ اللَّهِ مِنْ أَوْلِیاءَ ثُمَّ لا تُنْصَرُونَ؛[8]و بر ظالمان تکیه ننمایید، که موجب مى شود آتش شما را فرا گیرد؛ و در آن حال، هیچ ولىّ و سرپرستى جز خدا نخواهید داشت؛ و یارى نمى شوید!» -" رکون" از ماده" رکن" به معنى ستون و دیواره هایى است که ساختمان یا اشیاء دیگر را بر سر پا مىدارد، و سپس به معنى اعتماد و تکیه کردن بر چیزى به کار رفته است. گرچه مفسران معانى بسیارى براى این کلمه در ذیل آیه آوردهاند، ولى همه یا غالب آنها به یک مفهوم جامع و کلى باز مى گردد، مثلا بعضى آن را به معنى" تمایل" و بعضى به معنى" همکارى" و بعضى به معنى" اظهار رضایت" یا" دوستى" و بعضى به معنى" خیر خواهى و اطاعت" ذکر کرده اند که همه اینها در مفهوم جامع اتکاء و اعتماد و وابستگى جمع است.
در چه امورى نباید به ظالمان تکیه کرد،
بدیهى است که در درجه اول نباید در ظلم ها و ستمگری هایشان شرکت کرد و از آنها کمک گرفت، و در درجه بعد اتکاء بر آنها در آنچه مایه ضعف و ناتوانى جامعه اسلامى و از دست دادن استقلال و خودکفایى و تبدیل شدن به یک عضو وابسته و ناتوان مىگردد، باید از میان برود که این گونه تکیه کردن ها جز شکست و ناکامى و ضعف جوامع اسلامى، نتیجهاى نخواهد داشت. و اما اینکه فى المثل مسلمانان با جوامع غیر مسلمان، روابط تجارى یا علمى بر اساس حفظ منافع مسلمین و استقلال و ثبات جوامع اسلامى داشته باشند، نه داخل در مفهوم رکون به ظالمین است و نه چیزى است که از نظر اسلام ممنوع بوده باشد و در عصر خود پیامبر (ص) و اعصار بعد همواره چنین ارتباطاتى وجود داشته است.[9] البته اگر این ارتباط تجاری با کشورهای غیر اسلامی زمینه تسلط و بر جامعه اسلامی و همچنین موجبات تضعیف تولید و اشتغال داخلی باشد، به طور قطع و یقین ممنوع خواهد بود.
پی نوشت:
[1]. نساء: 141.
[2]. ر.ک: محمد جواد توکلی، چرایی، چیستی، چگونگی، حمایت از کالای ایرانی، ص48.
[3]. همان.
[4]. انفال: آیه 60.
[5]. جمعی از محققان، تفسیر نمونه، ج7، ص221.
[6]. حجرات: آیه 15.
[7]. انعام: آیه 162.
[8]. هود: آیه 113.
[9]. تفسیر نمونه، ج9، ص: 261
مقالات مرتبط
