در آیات و روایات متعدد به این مطلب مهم اشاره شده است. حتی وقتی پیامبر اکرم (ص) خطبه شعبانیه را ایراد می فرمودند یک دفعه شروع به گریه کردند حضرت امیر(ع) علت را جویا شدند پیامبر اکرم فرمود: «اى على! بر این مى‌گریم که حرمت تو را در این ماه مى شکنند. در آن هنگام امام پرسید: یَا رَسُولَ اللَّهِ وَ ذَلِکَ فِی سَلَامَةٍ مِنْ دِینِی فَقَالَ (علیه‌السلام) فِی سَلَامَةٍ مِنْ دِینِکَ. پیامبر خدا! آیا در آن حالت ، دینم سالم است؟ (یعنی آیا عاقبتم بخیر است؟) فرمود: «دینت ، سالم است».
ملاحظه می فرمایید که نگرانی امیرالمومنین(ع)سلامت دین و عاقبت به خیری است. نگران زمین و خانه و بچه ها و... نیست.
طبق آموزه های اسلامی یکی از مهمترین دعاهایی که انسان دائما خصوصا در ماه مبارک رمضان باید بکند عاقبت به خیرى است همانگونه که امام سجاد (ع) در دعاى مکارم از خداوند می خواهد او را به راه حق هدایت کند: «اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ مَتِّعْنِى بِهُدًى صَالِحٍ لَا أَسْتَبْدِلُ بِهِ، وَ طَرِیقَه حَقٍّ لَا أَزِیغُ عَنْهَا».(1)
عاقبت به خیری آنقدر با اهمیت است که یکى از دعاهای اولیاء و انبیای الهی که در قرآن کریم هم بیان شده، دعا برای عاقبت بخیری و فرجام نیک و زندگی را به خیر پایان بردن بوده است: «وَ تَوَفَّنا مَعَ الْأَبْرار» (آل عمران/۱۹۳) «تَوَفَّنِی مُسْلِماً) «یوسف/۱۰۱) «أَلْحِقْنِی بِالصَّالِحِینَ» (یوسف/۱۰۱) اینها ردیف های این دعاست که در قرآن کریم آمده است.
در سوره مبارکه «فصلت» آیه ۳۰ نیز می خوانیم که خداوند در مورد استقامت در دینداری سخن می‌گوید. در این میان انسان به انواع و اقسام امتحانات الهی دچار می‌شود تا میزان استقامتش سنجیده شود که این استقامت همان عاقبت بخیری است.
درخواست‌ها و دعاهاى اولیاى خدا، مسلمان مردن است. همان گونه که حضرت یوسف از خداوند مى‌خواهد که مسلمان بمیرد: تَوَفَّنِی مُسْلِماً) یوسف/ ۱۰۱) خدایا مرا مسلمان بمیران.
اهمیت این صحبت‌ها را می‌توان در مواردی دید که افرادی بودند که اول خوب بودند و در راه مستقیم بودند ولی آخر کارشان ختم بخیر نشد.
در قرآن کریم آیات زیادی وجود دارد که عوامل عاقبت بخیری را بیان می کند ولی اینجا فقط یک آیه شریفه که برای عاقبت بخیری چهار عامل اصلی را ذکر می کند، بیان می شود. می فرماید: یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ اصْبِرُواْ وَصَابِرُواْ وَرَابِطُواْ وَاتَّقُواْ اللّهَ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ. (2) ای کسانی که ایمان آورده اید! (در برابر سختی ها) صبر داشته باشید، و (در برابر دشمن) مقاومت پیشه سازید و (از مرزها) نگهبانی کنید و از خدا پروا نمائید، باشد که ظفرمند شوید. خداوند این چهارعمل (اصبروا، صابروا، رابطوا و اتقوا الله) را باعث عاقبت بخیری می داند و اگر شخصی آنها را انجام دهد، امید فلاح و عاقبت بخیری داشته باشد.
روایات زیادی هم وجود دارد که عوامل عاقبت بخیری را بیان می کنند ولی بخاطر اختصار یک روایت که از امام صادق(ع) است ذکر می شود که در آن سه عامل مهم برای عاقبت بخیری ذکر شده است: کتب امام الصادق لأحد موالی: إِنْ أَرَدْتَ أَنْ یُخْتَمَ بِخَیْرٍ عَمَلُکَ حَتَّى تُقْبَضَ وَ أَنْتَ فِی أَفْضَلِ الْأَعْمَال، امام صادق (ع) نامه ای به یکی از دوستانشان نوشتند: اگر می خواهی عاقبت بخیر بشوی سه کار را باید انجام دهی.
1. «فَعَظِّمْ لِلَّهِ حَقَّهُ» حق خدا را بزرگ بشمار (و نعمت های خدا را در معصیت صرف نکن.)
خدا مجموعه‌‌ی نعمت‌هایی را به ما داده که اگر سعی کنیم این نعمت‌ها را در مسیر معصیت صرف نکنیم. یا در مسیر اطاعت یا حداقل آن نعمت را در معصیت هم صرف نکنیم. ضایعش نکنیم! نعمت چشم، اگر کسی با این چشم نگاه به صحنه‌های حرام نکرد. اگر کسی با این زبان دروغ نگفت و غیبت نکرد، اگر با گوش پای غیبت و تهمت و حرف های بی ربط ننشیند، خود این عاقبت بخیری می آورد، یا مثلا نظام مقدس جمهوری اسلامی و نظام رهبری یک نعمت بزرگ الهی است اگر از این نعمت پاسداری کنیم و در دست بیگانگان و نا اهلان ندهیم این خودش عامل خوشبختی و عاقبت بخیری است.
2. «وَ أَنْ تَغْتَرَّ بِحِلْمِهِ عَنْکَ»می‌خواهی عاقبت بخیر شوی، به حلم خدا مغرور نشو.
خدا حلیم است پس چرا انسان پررویی می‌کند؟ چرا حلم خدا را دست کم می گیرد؟
در دعای جوشن می‌خوانیم «یا حلیماً لا یعجل» خدایا تو حلیم هستی و عجله نمی‌کنی. بلکه درست شود، بلکه حل شود. به حلم خدا مغرور نشو، او چیزی نمی‌گوید، دلیل بر این نیست که کارهای ما درست است. یک وقت‌هایی بعضی‌ها می‌پرسند آقا ما هرچه معصیت می‌کنیم، اتفاقی برای ما نمی‌افتد. این را حمل بر خوبی خود نکنیم.
3. «وَ أَکْرِمْ کُلَّ مَنْ وَجَدْتَهُ یَذْکُرُنَا أَوْ یَنْتَحِلُ مَوَدَّتَنَا ثُمَّ لَیْسَ عَلَیْکَ صَادِقاً کَانَ أَوْ کَاذِباً إِنَّمَا عَلَیْکَ نِیَّتُکَ وَ عَلَیْهِ کَذِبُهُ» (3)
امام می فرماید: اگر می خواهی عاقبت بخیر بشوی به کسی که به ما منصوب است و ارادت دارد، اظهار مودت می کند، احترام کن.
احترام و اکرام یک امر مسلم در دین اسلام است مخصوصا احترام کسانی که منسوب به اهلبیت هستند، در کتاب شریف بحار الانوارج72ص142 یک باب مستقل است بنام: باب (من أذل مؤمنا أو أهانه أو حقره أو استهزء به) که در این باب احادیث متعددی در مورد مذمت بی احترامی مؤمنان وارد شده است.
یکی دیگر از عوامل مهم عاقبت بخیری ادعیه معصومین (ع) می باشد که انسان دائما علی الخصوص در ماه مبارک رمضان آن دعاها را بخواند از جمله آن دعاها می توان: دعای ابوحمزه ثمالی، دعای جوشن کبیر، دعای مجیر و تمامی ادعیه صحیفه سجادیه را نام برد.
دعای ابوحمزه سراسر عاقبت به خیری است در بخشی از آن می خوانیم: وو توفّنی فی سبیلک و علی ملّة رسولک... اللهم انّی اسئلک ایماناً لااجل له دون لقائک. خدایا! مرا به راه خدا و بر دین رسولت بمیران... خدایا از تو ایمان می خواهم که پایانی جز ملاقات تو نداشته باشد.
دعای جوشن کبیر که توسط جبرئیل به پیغمبر(ص) تعلیم داده شده است و مشتمل بر اسم اعظم الهی است و اثر خواندن آن درک شب قدر، نجات از آتش جهنّم، و رفتن به بهشت است، صد بند دارد، در هر بندی دو اسم خداوند ذکر شده است، بعد از هر بندی جمله تکرار می شود که مضمون آن همان عاقبت به خیری است و آن این است: «سبحانک یا لا اله الّا انت، الغوث الغوث، خلّصنا من النّار یا ربّ. منزهی تو ای خدای که جز تو خدایی نیست، به فریاد(م) برس، به فریاد(م) برس (و) رهایمان کن از آتش ای پروردگار.
در آخر دعا می کنیم: اللهم اجعل عاقبة امورنا خیرا.
پی نوشت ها:
(1) صحیفه سجادیه/ دعاى ۲۰.(2) آل عمران/200.
(3) مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، ج۷۳، ص۳۵۱.
