مهارتهای تفکر خلاق قابل آموختن و یادگیری است. بچه‌ها اگر از دوران کودکی با مسائل خلاق مواجه شوند، می توانند به مرور در جاده نبوغ قرار گیرند. تفکر خلاق بچه ها را متفاوت می سازد و آنان را برای زندگی بهتر آماده می کند. برای روشن کردن ذهن خلاق یا جوشش نبوغ، می توان فعالیت های بسیاری انجام داد. یکی از فعالیتها، همانطور که اشاره شد تقویت تفکر واگرا و حرکت و چرخش ذهن بچه ها در حوزه های گوناگون است. اما برای آنکه کلاس پویایی داشته باشیم، معلمها ملزمند وقت و دقت فراوانی برای رشد تک تک بچه ها بگذارند. البته کوشش معلم ها بدون همراهی والدین به جایی نخواهد رسید. پدر و مادرها باید فضای خانه را برای رشد کودکان مهیا سازند. مدرسه و خانه محیطهایی هستند که بچه ها در آنها می توانند به خود شکوفایی برسند.
یکی از راههای رسیدن به خلاقیت عملی نوشتن ایده های مختلف بر روی کاغذ است. یکی از تمرین های کلاسی که می تواند به رشد ذهنی بچه ها کمک کند ثبت و نوشتن ایده هاست. از بچه ها می خواهیم به عنوان تکلیف شب، هر یک به مکانی که دوست دارند بروند و با یک قلم و کاغذ در مورد یک موضوع مشخص هر آنچه به ذهنشان می رسد، بنویسند. نوشتن ایدهها، لازم است به یک عادت روزانه برای دانش آموزان تبدیل شود. آنها باید هر روز همانند صبحانه خوردن، خوابیدن و ورزش کردن، به تولید ایده های گوناگون و نو بپردازند. معلمها نیز باید هر روز در کلاس ها از بچه ها بخواهند ایده های نو را خلق کنند. تولید ایده هرگز به معنای منحصر به فرد بودن آنها نیست. مهم این است که هر کس باورها، ایدهها، احساسات و تفکراتش را بر روی کاغذ بیاورد، بدون آنکه احساس بد یا ضعف کند.در روش طوفان فکری هر قدر افراد ایده های بیشتری تولید کنند، شرایط کار بهتر میشود. در واقع در این روش کمیت ایده ها مهم است نه کیفیت آنها. این که هر چه تعداد ایده ها بیشتر باشد، احتمال این که فرد بتواند ایده هایی با مضمونهای بهتر ارائه دهد، افزایش می یابد.یکی از مشکلات دانش آموزان در کلاس‌ها این است که توانایی و اراده بروز نظریات خود را ندارند. بسیاری از آنها از این موضوع در هراسند که نظریات و یا گفته های آنها مورد تمسخر و عدم تأیید سایر دوستان و معلم ها قرار گیرد. اما تجربه ثابت کرده که اگر ما به تصورات و خیال های افراد پر و بال بدهیم و آنها را در اجتماعات خلاق قرار دهیم، یقینا رشد خواهند کرد. انسان موجودی با تواناییهای عظیم و شگفت انگیز است، توانایی هایی که می تواند امکان درک، اندیشه و احساس بالاتری را به وی اهدا کند. موانع زیادی بر سر راه ایده پردازی وجود دارد، که البته بخشی از آنها را در فصول قبل توضیح دادیم اما یکی از موانع جدی، اندیشه های قبلی و یا نظام فکری و سنت های یک جامعه است. وقتی مردم به یک رفتار یا قضیهای عادت کردند، طبیعتا تغییر آنها کاری دشوار و بعضا غیرممکن است.
تغییر ایجاد کردن در یک جامعه ایستا و تبدیل آن به یک جامعه پویا نیاز به مبارزه، تلاش و صبر فراوانی دارد. یکی از راههای شکستن انحصارات فکری، تغییر و جابه جایی افراد در مسئولیت‌ها و مشاغل مختلف است. مثلا می توان در کلاس درس یک روز یا برای مدتی به بچه ها اجازه دهیم تا آنها به جای معلم ها قرار بگیرند و مدیریت کلاس را در دست گرفته و شروع به درس دادن به سایر بچه ها کنند. این کار چند نتیجه مثبت خواهد داشت:
الف: روحیه مدیریت را در بچه‌ها تقویت می کند. ب: ترس و اضطراب را در فضای کلاس در هم می شکند. ج: انحصار و نظام سنتی قدرت در مدرسه را از بین می برد و دانش آموزان نقش یک معلم را تجربه می کنند. اما از همه اینها گذشته تغییر و جابه جایی معلم ها و دانش آموزان باعث ایجاد فضای آزاداندیشی در کلاس می شود. آنها می توانند در چنین فضایی کلاس را به آن سمتی که دوست دارند پیش ببرند و چه بسا که این کلاس از لحاظ بهره آموزشی چیزی کمتر از کلاسی که معلم ها در آن تدریس می کنند، نباشد. اما آنچه این کلاس را به یک واقعه کم نظیر تبدیل می کند، ایجاد فضای باز ذهنی و آزاداندیشی و شکستن قالبهای همیشگی و سنتی است.
یکی از معمول‌ترین و معروف ترین تکنیکهای شکوفایی خلاقیت، تکنیک طوفان فکری است. به کار بردن این تکنیک، بدون شک یکی از بهترین و ضروری ترین روش های آموزش خلاقیت در کلاس درس است. این تکنیک برای اولین بار توسط اسبورن در سال ۱۹۳۸ مطرح شد و امروزه به طور گسترده ای در جهان مورد استفاده قرار می گیرد. اگرچه این تکنیک تنها تکنیک خلاقیت شناخته شده در جهان نیست اما بدون شک یکی از کاربردی ترین و مؤثرترین تکنیکهای شکوفایی خلاقیت و تولید ایده محسوب میشود. اگر ما بخواهیم مدارس را به کارخانه های تولید ایده تبدیل کنیم، باید روش هایی برای آموزش در کلاس اتخاذ کنیم.
طوفان فکری هر چند به تعبیر برخی از متخصصان با مشکلاتی روبه رو است ولی همچنان می توان از آن به عنوان یک روش مناسب استفاده کرد. طوفان فکری بدون شک یکی از بهترین روش ها برای خلق مضامین نو و ایده های بکر است. در زمینه اجرای این تکنیک رعایت چند نکته اساسی و اجباری است (162- 2002 : 160 ,Hisrich). در طوفان فکری انتقاد ممنوع است و هیچ کس اجازه ندارد که از ایده های دیگران انتقاد کند و یا به دیده تردید نگاه کند. چرا که انتقاد می تواند باعث خودسانسوری یا تحریف فرد در ابراز نظریاتش گردد. در حالی که در یک فضای خلاق باید هر فرد بتواند نظریاتش را بدون هیچ ترس و واهمه ای ابراز دارد.
در روش طوفان فکری هر قدر افراد ایده های بیشتری تولید کنند، شرایط کار بهتر میشود. در واقع در این روش کمیت ایده ها مهم است نه کیفیت آنها. این که هر چه تعداد ایده ها بیشتر باشد، احتمال این که فرد بتواند ایده هایی با مضمونهای بهتر ارائه دهد، افزایش می یابد.
یکی دیگر از ویژگیهای طوفان فکری ایجاد فضای چرخش آزاد اطلاعات است. این قاعده به ما می گوید هر فرد می تواند هر ایده ای که به ذهنش رسید، اعم از واقعی و غیرواقعی ارائه دهد. در ضمن الزامی وجود ندارد که حتما این ایده ها، نوآورانه یا بکر باشد. مهم این است که فرد با هر روشی که می تواند اعم از ترکیب، جایگزینی، تعدیل و.... ایده های بهتر و متفاوت تری ارائه کند. در یک جلسه طوفان فکری افراد می توانند ایده های متنوع و متفاوتی ارائه دهند. ایده هایی که هر قدر جسورانه تر و شجاعانه تر ابراز شود، بهتر است.
منبع: جامعه‌شناسی نخبه‌پروری، مهرداد ناظری، چاپ دوم، نشر علم، تهران 1396
