پیش گفتار
هدف بنیادی و اساسی اسلام، تربیت انسان و تأمین سعادت او در ابعاد وجودی و در تمام مراحل زندگی می باشد. پیامبران الهی به ویژه پیامبر اسلام (ص) برای این هدف مقدس مبعوث شدند و در این راه کوشیدند و در انجام این کارها به نیازها، ویژگی ها و علایق فطری انسان توجه ویژه داشتند.به همین دلیل دستورهای تربیتی و فرهنگ حیات بخش حضرات معصومین (ع) به صورت دقیق در راستای پرورش فطری انسان ها تدوین شده است. اسلام راه کارها و عواملی را برای تحکیم و تقویت مودت در خانواده بیان نموده که به چند نمونه از آن ها اشاره می شود.
1. مهرورزی
یکی از راه های ایجاد مودت در خانواده، توجه به ارتباط کلامی است. زبان مهم ترین عامل ارتباطی انسان و کلام ساده ترین و کاربردی ترین وسیله تبادل و تفاهم انسان ها به شمار می رود. کلمه و کلام، بار ارزشی مفهومی ویژه را در ذهن و روان شنونده ایجاد می کند و چه بسا او را به سوی تعابیر و تفاسیر درست یا نادرست سوق دهد که ممکن است نظر گوینده نیز بر آن نبوده است. (1)بسیاری از ارتباط های انسانی از طریق گفت وگو، شکل می گیرد. درمیان گونه های ارتباط،گفت و گو جایگاه واهمیت ویژه ای دارد. در پژوهش ها مشخص شده است که در جامعه ی ما، ٪٨٥ارتباط افراد از طریق حرف زدن و گوش دادن و ٪١٥از راه خواندن و نوشتن است. پس واژه ها و کلمات، نقش ویژه ای را در نقل و انتقال مفاهیم و احساسات انسانها دارند.(2)
با داد و ستد کلمات، اهداف و نیت ها آشکار می شود و به فرموده ی امیر مؤمنان حضرت علی (ع) «الْمَرْءُ مَخْبُوءٌ تَحْتَ لِسَانِهِ»(3)َ مرد در زیر زبان خود پنهان است(تا سخن نگوید شناخته نمی شود(.
این سخنان عاطفی با بهره گیری از کلمات دلنشین و خطاب های شایسته و محبت آمیز،مخاطب را جذب می کند وسبب می شود از گوینده راضی شده، در دل نسبت به او احساس محبت کند.
بی تردید مهم ترین وظیفه ی زن و شوهر و به ویژه شوهران، مهرورزی قلبی، و اظهار آن با زبان و رفتار است. برای رسیدن به آرامش و سکون، تامین نیازهای غریزی در برابر نیازهای عاطفی نقشی به مراتب ضعیف تر دارد.
بهترین شاهد آن، پیوند و دلبستگی ژرف همسران موفق از دوران میان سالی به بعد با وجود فروکش کردن نیازهای غریزی است. شهید مطهری (رح) در این باره چنین می گوید:«آن چیزی که زوجین را به یکدیگر پیوند می دهد،منحصراً شهوت و غریزه نیست و انچه پایه ی وحدت زوجین را تشکیل می دهد همان چیزی است که قرآن کریم از آن به مودت و رحمت یاد کرده است» (4)
در کنار اهتمام به اصل گزینش همسر بر اساس ارزش ها و زیبایی های معنوی برای حفظ و ماندگاری مهر و مودت متقابل همسران، باید این نکته را نیز بدانیم که گفتار و رفتار همسران با برخورد با یکدیگر در تعمیق یا تضعیف محبت بسیار مؤثر است.
امام سجاد (ع) درباره ی ضرورت مهرورزی به همسران چنین می فرماید ،«حق همسرت آن است که بدانی خداوند عزوجل او را مایه ی سکون و انس تو قرار داده است و بدانی که او نعمت خداوند بر توست.پس او را گرامی بدار و با وی نرمی کن و هر چند حق تو بر او واجب تر است اما حق او بر تو این است که با او مهربانی کنی» (5)
ضرورت مهرورزی مردان به زنان و گرامی داشتن آنان گویای اهمیت و جایگاه محبت در حفظ بنیاد خانواده است.
2. تأمین نیاز های عاطفی
بلاشک ایجاد رابطه عاطفی میان زن و مرد آن دو را دلسوز و پشتیبان یکدیگر می کند. خداوند متعال انسان را به گونه ای آفریده که با تأمین نیازها و مصالح یکدیگر، به تدریج رابطه عاطفی میان شان ایجاد شود و رشد کند.نیرومندترین عامل دوام و رشد خانواده، محبت و عاطفه اعضا به یکدیگر است.بنابراین بهترین عامل برای تقویت مودت خانواده، برانگیختن عواطف متقابل افراد خانواده نسبت به یکدیگر است.البته این گونه نیست که عواطف، ارزش مطلق دارد و هیچ حد و مرزی برای آن وجود ندارد، بلکه ارزش این عواطف از مصلحت کلی خانواده برمی خیزد و ارزش خانواده نیز تابعی از ارزش ها و مصالح کلی جامعه است. بنابراین عواطف تا زمانی که در تأمین این مصالح نقش مثبت داشته باشد، ارزش مثبت دارد.
عواطف و احساسات باید در مهار عقل قرار گیرند و به وسیله آن رهبری شوند. ارزش فعالیت های عاطفی تا زمانی است که عقل، آن را امضا کند.
افراط در بروز احساسات، سهل انگاری در انجام وظایف اجتماعی خانواده را به دنبال دارد. تفریط در عواطف خانوادگی نیز بی توجهی، نداشتن احساس مسؤلیت و کمبود محبت اعضای خانواده به یکدیگر است که خانواده را متزلزل و استحکام آن را تهدید می کند.
در فلسفه اخلاق اسلامی، عاطفه به طور مطلق محور ارزش های اخلاقی نیست، بلکه یکی از انگیزه هایی است که ارزش آن با عقل تعیین می شود. مصالح و ارزش های بالاتر از آن نیز وجود دارد.(6)
.3حمایت نهادهای دولتی از‌خانواده
حمایت دولت و حکومت از خانواده نیز باید از ابعاد مختلف مورد توجه قرار گیرد. مهمترین اقسام حمایت حکومت از خانواده عبارت اند از: حمایت اقتصادی، آموزشی و فرهنگی و قانونی.در حمایت اقتصادی، برنامه های دولت برای ساماندهی عمومی اقتصاد، مانند حل مشکل بیکاری، مهار تورم و،... که به طور مستقیم آثار نامطلوبی بر ثبات و تقویت مودت در خانواده دارد، می تواند تا حدود زیادی مؤثر واقع شود.
حمایت قانونی نیز دارای جنبه های متعددی است که به طور مستقیم یا غیرمستقیم بر تقویت و استحکام مودت تأثیرگذار می باشد. «بخشی از مشکلات زناشویی می تواند ریشه در کاستی های قانونگذاری داشته باشد؛ برای نمونه، تساهل بیش از اندازه ی دادگاه های خانواده در غرب در پذیرش درخواست طلاق، از جمله عواملی است که در افزایش میزان طلاق مؤثر بوده اند. البته چون قوانین مدنی کشور ایران برگرفته از فقه اسلامی است، می توان گفت کاستی های قانونی، سهم عمدهای در اختلالات خانوادگی ندارند.» (7)
همچنین کارآمدی دستگاه پلیس و نظام قضایی در رسیدگی به شکایات و تخلفات و کنترل روابط جنسی ناسالم در اجتماع و اجرای حدود الهی و برخورد قاطع با بی بندوباری نیز زیر مجموعه ی حمایت های قانونی حکومت از خانواده به شمار می رود.
پی نوشت ها:
(1) رهنمایی، سید احمد، آشنایی با اصول و فنون مشاوره، ص 9.(2) فرهادیان، رضا، تربیت برتر، ص 1.
(3) نهج البلاغه،حکمت141.
(4) مطهری، مرتضی، نظام حقوق زن در اسلام، ص 1.
(5) شیخ صدوق، محمد بن علی، من لا یحضره الفقیه، ج 2، ص 6.
(6) مصباح یزدی، محمد تقی ، اخلاق در قرآن، ج 3، ص 7.
(7) بستان، حسین، اسلام و جامعه شناسی خانواده، ص219.
