خوش رفتاری با همسر، مصادیق و نمودهایی گوناگون دارد. برخی از آنها در روایات بیان شده و برخی دیگر از سیره رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) و اهل بیت (علیهم السلام) من برگرفته می شود. در این بخش به مواردی از مصادیق خوش رفتاری با همسر اشاره خواهیم داشت. (قال أمیر المؤمنین صلوات الله علیه: قال رسول الله : أقربکم منی مجلسا یوم القیامة أحسنکم خلقا وخیرکم لأهله (1).
رعایت ادب در زندگی خانوادگی و روابط زناشویی، از اصول و پآیه‌های خانواده است. «ادب»، نتیجه تربیت درست، نشان وجود فضایل اخلاقی، کمال یافتگی انسان و حاصل آموختن شیوه های درست برخورد با دیگران است. وقتی در اثر آموزش و تربیت، برخی فضایل و کمالات در انسان نهادینه و ملکه شود و او گونه درست برخورد با دیگران و رفتار درست همراه با احترام و خوش رویی با دیگران را بیاموزد و در عمل به کار بگیرد، او را انسانی با ادب، فرهیخته، تعلیم یافته یا ادب آموخته می دانند.
ادب در لغت به معنای حسن خلق و آموختن محاسن اخلاقی و علمی است (2). همچنین نگهداری و حفظ حد و اندازه هر چیزی و تجاوز نکردن از آن را نیز ادب مینامند (3). از این روی، به کسی که حدود و قواعد زبان و دانش های ادبی را بداند، ادیب می گویند. در اصطلاح علم تعلیم و تربیت و اخلاق، تأدیب به معنای تربیت و مهذب کردن است. همچنین گفته اند: «هر کاری که مورد پسند دین و یا عقل است، اگر به زیباترین و بهترین وجه انجام گیرد، آن را ادب گویند. انسان باادب کسی است که کارها و حرکات وی به زیباترین و لطیف ترین وجه انجام و واقع شود». (4). یا «ادب هیئتی زیبا و پسندیده است که طبع و سلیقه چنین سزاوار میداند که هر عمل مشروعی بر طبق آن هیئت واقع شود؛ به عبارت دیگر، ادب عبارت است از ظرافت و زیبایی عمل. بنابراین، عمل وقتی زیباست که اولا، مشروع و ثانیة، اختیاری باشد» (5).نکته ظریف، دقیق و مهم در روابط زناشویی آن است که ارتباط نزدیک و صمیمی زن و شوهر نباید موجب زیر پا گذاشتن آداب و نادیده گرفتن حریم ادب و احترام به یکدیگر شود. چنین فردی، کارها و حرکات خود را به زیباترین و لطیف ترین وجه انجام میدهد و حد و اندازه امور را نگاه می دارد و از آن تجاوز نمی کند. به همین سبب، از نشانه های شخصیت سالم انسانی، ادب او در برخورد با دیگران و معاشرت و نشست و برخاست با آنهاست. برترین معیار و شاخص برای قضاوت افراد درباره شخصیت انسان، همین ادب و نزاکت اوست. کسانی که از نعمت خوش اخلاقی برخوردارند و رفتاری نیکو و پسندیده با دیگران دارند، همیشه با همگان با ادب و احترامی ویژه برخورد می کنند.
یکی از نشانه های خوش اخلاقی و خوش رفتاری دوسویه زن و شوهر، رعایت ادب در قبال یکدیگر است. همسران بافضیلت و خوش خلق، همه رفتارهایشان با نوعی ادب و نزاکت مخصوص به زن و شوهر آمیخته است. آنان هیچگاه با هم پرخاشگری نمی کنند، به کار بردن واژه های رکیک، فحاشی و ناسزاگویی در روابط آنان دیده نمی شود. ایشان همدیگر را با نام ها و لقبهای ناشایست نمی خوانند. خلاصه احترام هم را نگه می دارند و پا را از حریم ادب و احترام فراتر نمی گذارند.
نکته ظریف، دقیق و مهم در روابط زناشویی آن است که ارتباط نزدیک و صمیمی زن و شوهر نباید موجب زیر پا گذاشتن آداب و نادیده گرفتن حریم ادب و احترام به یکدیگر شود. رعایت این امور، نه تنها با صمیمیت و یگانگی آنان هیچ منافاتی ندارد، بلکه آرام آرام این الفت را بیشتر و عمیق تر خواهد ساخت.
در دوره‌های گذشته و نیز جوامع کنونی، خانواده‌های بسیاری بوده و هستند که ارتباط اعضای آنها، به ویژه زن و شوهر، بهترین نوع ارتباط و همراه با نوعی ادب و احترام مناسب حال خودشان بوده است. اما به نظر می رسد بارزترین نمونه همسران خوش خلق و بادب، شخصیت های بزرگواری چون رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) حضرت علی، فاطمه الزهراء (سلام الله علیها) و سلاله پاک این دودمان عاری از هرگونه رجس و پلیدی است. بی شک در طول تاریخ بشریت، چنین همسرانی سراغ نداریم. این بدان جهت است که آن بزرگواران، تربیت یافته دامن شخصیت باعظمتی چون پیامبر اسلام و ایشان نیز خود تربیت یافته دست باکفایت الهی بوده اند. خود فرمودند: أدبنی ربی فأحسن تأدیبی؛ « پروردگارم مرا تربیت کرد؛ پس پرورش و تربیت مرا نیکو گردانید». (6)
بنابراین، این دودمان بابرکت و باعظمت عنی، تربیت یافتگان خداوندند و مؤدب به تأدیب الهی اند. در این بخش، با الهام از زندگی ویژه و ارتباط نمونه و همراه با ادب و احترام رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) و امامان عال در زندگی زناشویی، به موارد و مصادیقی از ارتباط همراه با ادب و احترام همسران اشاره می شود.
پی‌نوشت‌ها:
- عیون أخبار الرضا، ج ۲، ص ۳۸؛ محمدباقر مجلسی، بحار الأنوار، ج۱۸، ص ۳۸۷؛ محمد بن الحسن الحر العاملی، وسائل الشیعة، ج ۱۲، ص ۱۰۳
- فخر الدین الطریحی، مجمع البحرین، ج ۱، ص5، واژه ادب
- علی اکبر نفیسی، فرهنگ نفیسی، ج ۱، ص۱۶۱؛ محمد معین، فرهنگ فارسی، واژه ادب
- سیدمحمدحسین طباطبایی، سنن النبی، ص6
- سیدمحمدحسین طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۹، ص۲۰۹، ذیل آیه ۱۲۰ سوره مائده
- محمدباقر مجلسی، بحار الأنوار، ج۹۸، ص۳۸۲.
