استفاده از مترادفها (کلماتی با معانی مشابه) و استفاده از کلمات متضاد (متضادها) ، توصیف کلمات، استفاده از کلمات با معانی مختلف آنها و طبقه بندی کلمات براساس یک ساختار مشخص مقوله بندی، استفاده از کلمات در جملات.
ضعف و کاستی در خزانه لغات بیانی، چه تأثیری بر روی کودک می گذارد؟
اگر کودک شما از ۳ یا ۴ سالگی در رابطه با بسیاری از اشخاص و اشیا از گفتار بچه گانه استفاده کند (اگرچه قادر است کلمه را به همان صورتی که ارائه می شود به شکل درست و قابل قبول تقلید نماید، ممکن است نقص در خزانه لغت بیانی داشته باشد.این مشکل در طول تحصیلات آموزشگاهی و بیشتر در ارتباط با فعالیتهای کلامی در مقاطع پایین ابتدایی نشان داده خواهد شد. معلمان اغلب برای تسهیل رشد زبان خزانه لغت، از فعالیتهای دست، اشاره کردن و صحبت کردن استفاده می کنند. در یک کلاس، دانش آموزان درباره آنچه دیده یا انجام داده اند، صحبت می کنند. کودکان دارای مشکلات خزانه لغت بیانی، اغلب در هنگام بازگو کردن این وقایع، نمی توانند از کلمات جدید استفاده کنند.
وقتی یک کودک با نقص در خزانه لغت بیانی، داستان یا جمله‌هایی را می نویسد، ساختارهای جمله ممکن است یکنواخت، تکراری یا کوتاه به نظر برسد که در واقع نشان دهنده محدود بودن ذخیره کلماتی است که کودک از آن بهره می برد. برای مثال، موقعی که خواسته می شود با کلمات «خورشید، نیمکت، فوک آبی» یک جمله نوشته شود، کودک کلاس دوم یا سوم دارای مشکل خزانه لغت بیانی، ممکن است بنویسد: من خورشید را می بینم. من فوک را می بینم. من یک نیمکت دارم. کودک این را دیگر نمی داند که خورشید با رنگ زرد در آسمان، به ما گرما و روشنایی می دهد و برای کودک فکر کردن با استفاده درست از کلمات دشوار است.برای مدت طولانی، کودکی با محدودیت در مهارتهای خزانه لغات بیانی، احتمالا بیرون از کلاس مورد توجه قرار نخواهد گرفت، مگر اینکه تا اندازه ای مشکلش شدید شود.در رابطه با فعالیتهای خواندن، یک کودک با نقص در خزانه لغت، ممکن است در فهم متن یا لغات داستان مشکلی نداشته باشد. هرچند وقتی از کودک خواسته می شود به تنهایی کلمه جدید را تعریف کند یا مورد استفاده قرار دهد، ممکن است مشکل داشته باشد. این مشکل به همین شکل نیز به مطالعات اجتماعی و دیگر علوم منتقل می شود.
در مدرسه، اصطلاحات جدید به طور گسترده به کودک ارائه می شود. کودکانی که دچار مشکل در خزانه لغت بیانی هستند، ممکن است سؤالهای نشان دهنده شناخت کافی از کلمات ارائه شده جدید را که به عنوان امتحان ارائه می شود، با صرف زمان طولانی اما بدون نظم، بدون فکر کردن، به صورت تکراری و با تلاش بسیار زیاد جواب دهند. این کلمات ممکن است هرگز به راحتی و با شناخت کافی توسط چنین دانش آموزانی در خزانه لغت گفتارشان استفاده نشود. کودکی با مشکل خزانه لغت بیانی، باید برای استفاده از کلمات جدید بیشتر تمرین کند.
کودکی که دچار محدودیت در خزانه لغت بیانی است بیشتر وقتها در ارتباط متقابل با اطرافیان دچار اغتشاش و شکست می شود. ممکن است یک کودک ۵ ساله دارای چنین مشکلی با حالت برانگیخته بگوید: ماما، شما میگید من میتونم این آب نبات رو بخورم! من بقیه اش را روی میز می گذارم تا بعدا بخورم. آن چیز، آب نبات هم حالا شکست؛ همان رنگی که نمی خواستمش! بعد که شما چند سؤال از او می کنید، ممکن است متوجه شوید که «چیز آب، نبات»، منظورش چوب آب نبات می باشد که آن ترک خورده (ولی نشکسته) و کودک نگران آن است که خواهر و برادرهایش آن تکه قرمز را بگیرند.
برای مدت طولانی، کودکی با محدودیت در مهارتهای خزانه لغات بیانی، احتمالا بیرون از کلاس مورد توجه قرار نخواهد گرفت، مگر اینکه تا اندازه ای مشکلش شدید شود. نوشتار و گفتار کودک ممکن است یکنواخت به نظر برسد، زیرا کلماتش تکراری است و به طور وحشتناکی، از تنوع کلمه برخوردار نیست. یک کودک با مشکل خزانه لغت بیانی، نخواهد توانست یک متن را به خوبی بنویسد، اما با کمی علاقه و سختکوشی، قادر خواهد بود کلماتی را که نیاز دارد، یاد بگیرد.
ویژگیهای کودکان که دارای مشکلات خزانۂ لغت بیانی یا دریافتی کودکان ۳ ساله و بالاتر، دارای ضعف و کاستی در خزانه لغت بیانی یا دریافتی، رفتارهای زیر را نشان می دهند:
به جای اینکه احساسات یا مشکل را با کلمات توضیح دهند، نارضایتی خود را با گریه کردن و زدن ابراز می کنند. حرکات سر و دست را ضمیمۂ گفتارشان می کنند و صدایشان از کودکان عادی تأثیرگذارتر است. گفتار کودکان ادامه می یابد. با وجود اینکه توانایی تلفظ صحیح کلمه را دارند، اشیا را با نامهای خودساخته، نامگذاری می کنند. در امتحانات خیلی ضعیف عمل می کنند. اصطلاحات جدید را به سرعت فراموش می کنند. وقتی کودکان دیگر مشغول انجام دادن سرمشق هستند، آنها خیره می شوند. داستانها را به صورت مبهم توصیف و بیان می کنند. لغات و کلمات را بیش از حد تعمیم می دهند. برای مثال، به همه گلها، رز می گویند. در طبقه بندی مشکل دارند برای مثال، جواهر و لباس را از نظر جنس در یک طبقه قرار می دهند. در استفاده از کلمات مترادف، متضاد و دارای معانی مختلف، مشکل دارند. از مکالمات گروهی و صحبت کردن در کلاس کناره گیری می کنند. وقتی مطلبی را می خواند، به سختی آن را درک می کنند. نکات مهم مورد بحث در کلاس را متوجه نمی شوند. در مقطع ابتدایی خوب عمل می کنند، اما در مقطع راهنمایی مشکلاتشان افزایش می یابد. کلمات را به طور مبهم می شناسند و بدین علت درک کاملی از معنای دقیق کلمه ندارند. کلماتی را از خود تولید می کنند؛ مثل ماشین کامیون لودر و یا به صورت نادرست به کار می گیرند؛ مثل ماشین آلات کارخانه؛ حتی پس از اینکه شکل صحیح کلمه را در منزل می شنود. از کلماتی که مشابه هستند، استفاده می کنند، اما نه به منظور خلاصه سازی در معنا و استفاده از کلمه مناسب (ما شنبه به یک جایی که ... پوشیده از شن و ماسه بود رفتیم.)
منبع: مشکلات گفتاری، زبانی و شنیداری کودکان، پاتریسا هاماگوچی، نادر باقری،علی غنایی، چاپ اول، انتشارات آستان قدس رضوی، مشهد 1390
