این قصه را از زبان ویلیام جیمز نقل کردم تا ذهن مخاطبان را به مسأله اثبات پذیری گزاره های دینی نزدیک سازم و این که آیا می توان به اثبات مدعیات دینی پرداخت؟ برخی از روشنفکران ایرانی، در دوره معاصر با تأثیرپذیری از غربیان و تحولات معرفتی آنها به ویژه در شک گرایی مدرن، نسبت به گزاره های دینی تردید نمودند. این بحث، قصد آن را دارد تا اثبات پذیری گزاره های دینی را مدلل ساخته و نشان دهد که پذیرش باورهای دینی، معقول و اثبات پذیرند. روشنفکران ایرانی از دوره قاجار، همیشه با ظاهری عالمانه و اندیشمندانه، تنها مقلد فیلسوفان مغرب زمین بوده اند و بدون تأمل، تماشاچی سخنان آنها شده و اثبات ناپذیری آموزه های دینی را ادعا می کردند. این رویکرد، از آسیب های جدی این طایفه پر مدعای ایران زمین است. اثبات پذیری گزاره‌های دینی، از مباحث مهم در کلام جدید، فلسفه دین و معرفت شناسی دینی است. واژه اثبات پذیری در فلسفه دین، معانی گوناگون دارد. گاهی به معنای پذیرش و تصدیق همگانی و زمانی به معنای مطابقت اندیشه با واقع، به کار می رود. بنابر دیدگاه نخست که به عقل گرایی حداکثری (Strong Rationalism) شهرت یافتهپرسش اصلی در این پژوهش این است که اگر معرفت، به معنای باور صادق موجه تلقی شود؛ آیا می توان از صدق و توجیه باورهای دینی سخن گفت و با روشهای منطقی، حقانیت و معقولیت آنها را اثبات کرد. تبیین و تحلیل این مسأله، از طریق سه محور مبادی تصوری، دیدگاه‌ها و نظریه برگزیده بیان می شود.
1. دین
مقصود از دین، آیینی است که ویژگی‌های ذیل را دارا باشد: نخست: آسمانی و الهی باشد، نه زمینی و بشری و ساخته دست انسانی؛ دوم: پیام الهی باشد و دربردارنده آموزه‌های توصیفی و توصیه ای و در دسترس مردم؛ سوم: متن مقدس آسمانی که از تحریف به زیادت و نقیصه در امان باشد؛ چهارم: هدایت گر و تأمین کننده سعادت اخروی انسان باشد. بنابراین، دین، عبارت است از آموزه های توصیفی و توصیه ای که خداوند سبحان برای هدایت انسانها نازل کرده است و پیام آن بدون تحریف در اختیار بشر قرار دارد. این تعریف در دوران معاصر بر دین اسلام انطباق دارد.۲. گزاره های دینی
گزاره‌های دین اسلام به دو دسته گزاره های وصفی (Discriptive) و توصیهای (Normative) یعنی اخباری و انشایی تقسیم می شوند. گزاره های اخباری، صدق و کذب بردارند؛ زیرا از سنخ معارف شناختاری اند؛ ولی گزاره های انشایی، به اعتبار دلالت مطابقی، حکایت گر از واقع و نفس الامر نیستند؛ هر چند به اعتبار منبع و منشأ صدور و نیز هدف و غایت، صدق و کذب بردار هستند. گزاره های اخباری اسلام عبارتند از: قضایای اعتقادی، تاریخی، طبیعت شناختی، عرفانی، خبرهای غیبی، و سنتهای مشروط الهی، و گزاره های انشایی و توصیهای اسلام عبارتند از: قضایای اخلاقی، حقوقی و فقهی .٣. اثبات پذیری
واژه اثبات پذیری در فلسفه دین، معانی گوناگون دارد. گاهی به معنای پذیرش و تصدیق همگانی و زمانی به معنای مطابقت اندیشه با واقع، به کار می رود. بنابر دیدگاه نخست که به عقل گرایی حداکثری (Strong Rationalism) شهرت یافته، صدق اعتقادی، زمانی معلوم می شود که تمام عاقلان قانع شوند و ادله و براهین اعتقادات دینی، هنگامی اثبات می شوند و معتبرند که مورد تصدیق همه عاقلان باشند. پاره ای از نویسندگان، در برابر این تعریف، اثبات وابسته به شخص را مطرح ساخته اند. نگارنده بر این باور است که هیچ یک از دو معنا، یعنی تصدیق همگانی و تصدیق وابسته به شخص، پذیرفتنی نیست؛ زیرا هر دو معنا، گرفتار خلط صدق خبری با صدق مخبری شده اند. توضیح مطلب این که معنای شایع و رایج صدق، مطابقت اندیشه با واقعیت است و معقولیت و اثبات پذیری در چارچوب این تعریف مطرح می شود، اعم از این که شخص یا اشخاصی بدان اعتقاد داشته باشند یا خیر. تصدیق همگانی و وابسته به شخص، همان صدق مخبری است که از مطابقت گزاره با اعتقاد معتقدان خبر میدهد و چنین معنایی از صدق، در علوم عقلی و کلام جایگاهی ندارد و دلالت بر صدق خبری یعنی مطابقت اندیشه با واقع نمی کند.منبع: کلام نوین اسلامی، عبدالحسین خسروپناه، انتشارات تعلیم و تربیت اسلامی، چاپ اول، قم 1390
