سلام در زبان قرآن معنای متعدد دارد که در اینجا دو معنا بیان گردیده است؛
اولین معنا: رحمت
قرآن کریم در سوره مبارکه ی انعام، در مورد کسانی که به آیات الهی ایمان داشته و اعتقاد راسخ پیدا کرده و با تو روبرو می شوند، به آنان سلام کن؛ همانی سلامی که از سوی پروردگارشان بر آنان بعنوان رحمت فرض گردیده است؛ و می فرماید: «وَإِذَا جَاءَکَ الَّذِینَ یُؤْمِنُونَ بِآیَاتِنَا فَقُلْ سَلَامٌ عَلَیْکُمْ کَتَبَ رَبُّکُمْ عَلَى نَفْسِهِ الرَّحْمَةَ...»؛ «هرگاه کسانی که به آیات ما ایمان دارند نزد تو آیند، به آنها بگو: «سلام بر شما پروردگارتان، رحمت را بر خود فرض کرده...»
نکات مهم اخلاقی و اعتقادی آیه
چنانچه از آیه مذکور، فهمیده می شود که:1. راهکار دریافت سلام پیامبر، داشتن ایمان راسخ، به نشانه ها و آیات الهی، است.
۲. سلام، در آیه همان سلامی است که خداوند تحت عنوان رحمت برای مومنین راسخ، واجب قرار داده است.
نتیجه این دو نکته آن است که سلامی که رحمت از جانب پروردگار است، در صورت داشتن ایمان به خدا، آنرا از طریق پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم از خدا دریافت نماید.
پس اولین معنای سلام، طلب رحمت الهی برای کسی است که انسان بدان سلام می کند.
دومین معنا: برکت
دومین معنای سلام، تحیتی است که از جانب خداوند بر بندگان فرستاده می شود که این تحیت دو ویژگی بدنبال دارد؛ این تحیت هم بابرکت است و هم پاکیزه است؛ چنانچه در سوره مبارکه نور می فرماید: «فَإِذَا دَخَلْتُمْ بُیُوتًا فَسَلِّمُوا عَلَى أَنْفُسِکُمْ تَحِیَّةً مِنْ عِنْدِ اللَّهِ مُبَارَکَةً طَیِّبَةً...»[1]هرگاه بخواهید به خانه‌ای (از اینها) داخل شوید نخست بر خویش سلام کنید (یعنی چون به خانه یا مسجدی درآیید بر مسلمانان و همدینان خودتان یا اگر کسی نباشد بر نفس خود باز سلام کنید و خلاصه باخبر وارد شوید) که سلام تحیّتی با برکت و نیکو از جانب خداست.
نکته ی مربوط به موضوع ما، آن است که با سلام کردن بر خود، هنگام ورود به خانه، می توان سلامی که دو ویژگی، تحیت بابرکت، و تحیت پاکیزه داراست، را از خدا کسب نمود.
نکته بسیار حیاتی که در قرآن مربوط به سلام است اینکه خداوند در چهار آیه، پنج پیامبر را مورد تحیت و سلام خود قرار داده است که هر چهار آیه در سوره مبارکه صافات آمده اند.
سلام خداوند بر انبیاء
اولین سلام شامل حضرت نوح علیه السلام شده و فرموده است: «سَلَامٌ عَلَى نُوحٍ فِی الْعَالَمِینَ» [2]دومین سلام مخصوص حضرت ابراهیم علیه السلام است که فرموده: «سَلَامٌ عَلَى إِبْرَاهِیمَ»[3]
سومین سلام خدا مختص حضرت موسی و هارون است که فرمود: «سَلَامٌ عَلَى مُوسَى وَهَارُونَ»[4]
چهارمین سلام مربوط به حضرت الیاس است؛ که فرمود: «سَلَامٌ عَلَی إِلْ یَاسِینَ»[5]
علت سلام خداوند بر این انبیاء
در چهار آیه ی مذکور، علت سلام خداوند بر این انبیاء، آن است که همه ی این انبیاء، مُحسن بوده اند که خداوند به پاس خدمات آنها و احسانشان نسبت به تبلیغ دین، جزای نیک را با سلام خود داده است. چون فرموده است که: «إِنَّا کَذَلِکَ نَجْزِی الْمُحْسِنِینَ»
راهکار محسن شدن
یکی از راهکارهای محسن شدن، آن است که انسان دارای قلب سلیم باشد؛ چرا که حضرت ابراهیم علیه السلام، در دعایش در بارگاه الهی، دعا می کند که خدایا! مرا در روز قیامت ذلیل و رسوا مکن؛ «وَلَا تُخْزِنِی یَوْمَ یُبْعَثُونَ، یَوْمَ لَا یَنْفَعُ مَالٌ وَلَا بَنُونَ، إِلَّا مَنْ أَتَى اللَّهَ بِقَلْبٍ سَلِیمٍ»[6] «و در آن روز که مردم برانگیخته می‌شوند، مرا شرمنده و رسوا مکن!، در آن روز که مال و فرزندان سودی نمی‌بخشد، مگر کسی که با قلب سلیم به پیشگاه خدا آید!»
تبیین مفهوم آیه
عدم شرمندگی در روز قیامت، بالاترین دعایی است که حضرت ابراهیم علیه السلام نسبت به سختیهای روز قیامت، در بارگاه الهی دارد. روزی که مال و فرزندان سودی نمی بخشند البته کسی که قلب سلیم داشته باشد، مال و فرزندان برای وی سودمند خواهند بود؛
منظور از مال و فرزندان در آیه
منظور از مال، تمام مسائل مادی، و مراد از فرزندان، تمام مسائل عاطفی دنیاست.[7]
معنای قلب سلیم و ویژگی های آن
حال باید دید، قلب سلیم به چه معناست و ویژگی های آن چیست که انسان با داشتن آن، محسن خواهد شد و در نتیجه می تواند سلام خداوندِ سلام، را دریافت نماید.امام صادق علیه السلام در تعریف قلب سلیم مى فرماید: "الْقَلْبُ السَّلِیمُ الَّذِی یلْقَى رَبَّهُ وَ لَیسَ فِیهِ أَحَدٌ سِوَاهُ»؛[8] ؛قلب سلیم قلبى است که خدا را ملاقات کند، در حالى که هیچ کس جز او در آن نباشد.
قلبی سالم است که خالی از غیر خداست و غیر از خدا را در درون خود جای نمی دهد؛ یعنی از تمام آلودگی های ظاهری و باطنی، مانند گناه، شرک، نفاق، کینه، دشمنی و ... خالی باشد. و بالاتر از همه نیت صاحب قلب سلیم، باید صادق باشد، تا قلبش سالم گردد؛ چرا که در روایت دیگرى از همان امام(ع) آمده است: «صاحِبُ النِّیةِ الصّادِقَةِ صاحِبُ الْقَلْبِ السَّلِیمِ، لِأَنَّ سَلامَةُ الْقَلْبِ مِنْ هَواجِسِ الْمَحْذُوراتِ بِتَخْلِیصِ النِّیةَ لِلّهِ فِى الاُمُورِ کُلِّها»؛[9]
کسى که نیت صادقى دارد، صاحب قلب سلیم است؛ چرا که سلامت قلب از شرک و شک، نیت را در همه چیز خالص مى کند. بنابراین، امام صادق (ع)، صاحبان نیت پاک و خالص را، صاحب قلب سلیم می داند.
بنابر این کسی که قلبش از همه وابستگی های ظاهری و باطنی، و حب دنیا، خالی شود، قلبش سالم است؛ چرا که باید انقطاع کامل از غیر خدا حاصل شود، تا قلب به مرتبه سلامتی برسد. و یکی از راههای بدست آوردن کمال انقطاع، درخواست آن از خداست که در ادعیه نیز می خوانیم: «إِلَهِی هَبْ لِی کَمَالَ الانْقِطَاعِ إِلَیْکَ»؛[10] خدایا کمال بریدن و گسستن به سوی خودت را به من عطا فرما.»
این گسستن همان و رسیدن به قلب رسیدن همان؛ و با این قلب سلیم است که زمانی که انسان در بارگاه الهی حاضر می شود، مال و فرزندانش به وی سود خواهند رساند و بالاتر از همه، صاحب قلب سلیم، به مقامی دست پیدا می کند که فرشتگان، سلام خداوند را به وی ابلاغ می کنند؛ چنانچه می فرماید: «إِنَّمَا یَتَذَکَّرُ أُولُو الْأَلْبَابِ... جَنَّاتُ عَدْنٍ یَدْخُلُونَهَا وَمَنْ صَلَحَ مِنْ آبَائِهِمْ وَأَزْوَاجِهِمْ وَذُرِّیَّاتِهِمْ وَالْمَلَائِکَةُ یَدْخُلُونَ عَلَیْهِمْ مِنْ کُلِّ بَابٍ، سَلَامٌ عَلَیْکُمْ بِمَا صَبَرْتُمْ فَنِعْمَ عُقْبَى الدَّارِ»
«... تنها صاحبان اندیشه متذکّر می‌شوند...، (همان) باغهای جاویدان بهشتی که وارد آن می‌شوند؛ و همچنین پدران و همسران و فرزندان صالح آنها؛ و فرشتگان از هر دری بر آنان وارد می‌گردند...، (و به آنان می‌گویند:) سلام بر شما بخاطر صبر و استقامتتان! چه نیکوست سرانجام آن سرا (ی جاویدان)!»
نتیجه
پس راهکار دریافت سلام خدا، محسن بودن است و راهکار محسن بودن، داشتن قلب سلیم و نیت صادق بوده و اینجاست که معنای السلام علیک یا ابا عبدالله مشخص می گردد؛ که حضرت هم محسن بوده و هم دارای بالاترین قلب سلیم و نیت صادق، و دریافت کننده بالاترین سلام های خداوند و انبیا، و فرشتگان و بندگان صالح الهی است.پی نوشت:
[1] سوره نور، آیه ۶۱
[2] سوره صافات، آیه ۷۹
[3] سوره صافات، آیه ۱۰۹
[4] سوره صافات، آیه ۱۲۰
[5] سوره صافات، آیه ۱۳۰
[6] سوره شعرا، آیات ۸۷ تا ۸۹.
[7] تفسیر نور، ج6، ص336
[8] کلینی، کافی، ج 2، ص 16، دارالکتب الاسلامیة، تهران، 1368ش.
[9] مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج 67، ص 210، موسسه الوفاء، بیروت، 2404 ق.
[10] الإقبال بالأعمال الحسنة، سید بن طاووس، ج ۳، ص ۲۹۵؛ بحار الأنوار، علامه مجلسی، ج ۹۱، ص ۹۷؛ کلیات مفاتیح الجنان، شیخ عباس قمی، ص ۱۵۶ (مناجات شعبانیه).
