کودکانی که در یک فضای محبت آمیز و توأم با اعتماد وهماهنگی و احترام متقابل بین والدین رشد کرده باشند، موقع ورود به دبستان و همچنین در دوران دبستان، دانش آموزانی متعادل و مطیع بوده و دوران تحصیلی خود را با موفقیت تمام و بدون ایجاد هیچ گونه اختلال روانی سپری خواهند کرد.
همان طور که موجودات زنده برای رشد و نمو خود علاوه بر نیازمندیهای زیستی نیاز به توجه و مراقبت دارند، کودکان هم نیاز فراوان به محبت دارند و گرسنگی عاطفی به مراتب دشوارتر و بدتر از گرسنگی غذایی است. والدین، اولین مربیان کودکان خود هستند. به همین جهت، نقش آنان در شکل گیری شخصیت فرزندانشان بسیار حساس و مهم است.
اگر خوب دقت کنیم، دلبستگی و علاقه کودک بیشتر متوجه کسانی است که در مقابل او با انصاف و مهربان و با سخاوت باشند و به خواسته های آنان با صبر و حوصله تمام گوش فرا دهند. اصلا نوع رابطه بین والدین و کودکان، در پرورش حس همکاری، دوستی، فرمانبرداری، انعطاف پذیری و علاقه به کار و درس و تحصیل، تأثیر مستقیم دارد.
مربیان و معلمان باید توجه داشته باشند که نباید مطالب فراوانی را در فاصله زمانی بسیار کوتاه به کودکان ارائه کنند، زیرا آنان به شدت خسته و عصبی می شوند و نتیجه کارشان، زدگی از کلاس و درس خواهد بود. باید تا حد ممکن مطالب به طور غیرمستقیم و با رعایت میزان درک و فهم و آمادگی روحی دانش آموز و به طور متنوع و همراه با کارهای عملی و نوعی بازی و نمایش ارائه گردد. باید همواره روی فهم و درک و قوه استدلال نوآموز تکیه شود تا انباشتن حجمی سنگین از معلومات در حافظه او . در حین بازی و تفریح و گردشهای علمی می توان مسائل مختلف زندگی را به صورتی عینی و ملموس برای نوآموزان تشریح کرد.
کودک در دوران دبستان ، آمادگی کمک و همکاری در زمینه کارهای خانه از قبیل جمع و جور کردن وسایل شخصی تحصیلی، اسباب بازیها و پهن کردن سفره و ... را دارد؛ در صورتی که با احترام و تشویق مسؤولیتهایی از طرف والدین به کودک واگذار شود، او مسؤولیتهای محوله را با علاقه تمام و به خوبی انجام خواهد داد . دوران هفت ساله دوم که نوآموزان در این مرحله وارد دبستان می شوند، بهترین موقعیت در جهت آموزش آداب و اخلاق است. این امر با همکاری مداوم والدین و پی گیریهای مستمر مدرسه، تقویت می گردد.
والدین می توانند با برخوردی سازنده فرمهای رفتاری و تربیتی مدرسه را که در جهت تقویت اخلاق و آداب اسلامی ارائه می گردد، به طور دقیق برای فرزندانشان تشریح نمایند و خود نمونه ای عملی برای هدایت کودکان و عادت دادن آنان به آداب و خصلتهای خوب اخلاقی باشند و فرمهای مربوط را با پیگریهای مستمر پر کرده و در جهت رشد اخلاقی و تربیتی فرزندانشان یار و یاور مدرسه باشند.
مربیان و والدین باید به خاطر داشته باشند که تعلیم و تربیت و آموزش و پرورش، یک عمل تدریجی است و مستلزم صبر و حوصله و اراده و خودسازی آنان است ، آنان نه تنها باید با خصوصیتهای فردی کودکان آشنا باشند، بلکه باید سعی نمایند انگیزه های کارهای خلاف وی را درک کرده و راه مناسبی برای پیش گیری از این نوع عکس العملهای نامناسب پیدا کنند.
در فرهنگ اسلامی، یک اصل بسیار مهم تربیتی از مرحله کودکی تا به بعد مطرح است و آن : حفظ شخصیت و توجه به عزت نفس کودکان است. رفتار والدین و مربیان با کودکان باید با حسن تفاهم و اعتماد و احترام به شخصیت آنان توأم باشد و آنان همواره نقش خود را به عنوان نمونه و الگو از یاد نبرند.
باید برای کودکان امکانات و فضاهای مناسب فراهم شود تا آنان بتوانند، انرژی فعال خود را در جریان بازیها و فعالیتهای پر جنب و جوش و پر تحرک خود به مصرف برسانند، زیرا کودکان از عدم ته عرک خسته و ملول می شوند و در نتیجه، حالتی عصبی پیدا می کنند و در برخورد با دیگران بر اعصاب خویش تسلطی ندارند. بنابراین، والدین حتی المقدور نباید کودکان خردسال را در مسافرتهای طولانی در داخل ماشین محبوس نمایند و یا در جلسات بزرگسالان آنان را در محیطی بسته و به مدت زیاد و در یک حالت معینی قرار دهند، زیرا این امر در خستگی شدید روحی و زدگی کودکان از کار و محیط ، تأثیر فراوانی دارد.
تلاش برای خوب بودن از خصوصیات فطری نوجوانان است. آنها همیشه فکر می کنند که خوب هستند. والدین باید همواره این احساس را در آنان تقویت کنند. تشویق و تقویت والدین و مربیان موجب تقویت حس اعتماد به نفس نوجوانان می گردد و به بهتر شدن رفتار آنان کمک شایانی می کند. زمانی که نوجوان یک عمل خوبی (مثل کمک به دیگران انجام می دهد و یا چیزی را به دوستش می بخشد، باید به رفتار او ارج نهند و تشویق نمایند. این عمل در تمامی ذهن او به صورت یک عادت مثبت نقش مهمی ایفا می کند.
لجبازی نوجوانان اغلب مواقعی صورت می پذیرد که آنان مورد بی مهری و نامهربانی بیش از حد و سخت گیریهای نامعقول پدر و مادر قرار گیرند؛ در چنین شرایطی، لجبازی به عنوان یک عکس العمل دفاعی در برابر رفتار نامعقول والدین ظاهر می گردد.
والدین و مربیان باید سعی کنند همیشه علل و عوامل رفتارهای نامعقول و نامتعادل و ناسازگاری کودکان را ریشه یابی و تجزیه و تحلیل نمایند تا بتوانند راه و روش درستی در برخورد با فرزندان خود اتخاذ کنند، زیرا هیچ عمل یا عکس العملی بدون علت نیست.
منبع: والدین و مربیان مسؤول، رضا فرهادیان، چاپ پنجم، مؤسسه بوستان کتاب، قم 1392
