تصمیم گیری یکی از مهمترین وظایف مدیریت به شمار می آید تا جائیکه سایمون آن را مترادف مدیریت می داند و مدیریت غربی نسبت به تشکیل ستادهای مشورتی مختلف جهت اخذ تصمیم گیری های عقلایی شکل می گیرد . اهمیت مشارکت و مشاوره در تصمیم گیری در مکتب غربی مدیریت اثبات شده است به گونه ای که مشاوره و مشارکت راسبب بهبود انگیزه کارکنان واخذ تصمیمات بهتر می دانند. این مهم نیز در قرآن در ۱۶ قرن قبل آمده است و در امور مشورت نما ، آنچه تصمیم گرفتی با توکل به خدا انجام ده» (سوره آل عمران آیه ۱۰۹) و پیامبر هم مسلمانان را به این امر توصیه نموده است که در کارها مشورت کنید . تصمیم گیری از اهمیت بسیار و جایگاهی ویژه در مدیریت برخوردار است؛ تا جایی که برخی پژوهشگران ، تصمیم گیری و مدیریت را هم معنا و مترادف دانسته، و معتقدند که مدیریت چیزی جز تصمیم گیری نیست. تصمیم گیری کانون اصلی مدیریت را تشکیل می دهد. مدیران، تصمیمات متعددی را در موضوعات مختلفی که برای سازمان پیش می آید، اتخاذ می کنند. برخی از این موضوعات بسیار مهم و حیاتی اند، و اگر تصمیمات خوب، به جا و به موقع گرفته نشود، ممکن است خسارت‌ها و شکست های بزرگ و غیر قابل جبرانی به وجود آورد. در چنین مواردی ضرورت اتخاذ تصمیمات عاقلانه و منطقی بیش تر نمایان می شود. تنها این گونه تصمیم گیری هاست که سازمان را از مشکلات نجات می دهد و موجب پیمودن راه تکامل می شود؛ تصمیم گیری منطقی و تصمیم های صحیح و خردمندانه، تاثیر عمیق بر امور مختلف سازمان داشته، و می تواند سازمان را در دستیابی به اهداف سازمانی یاری دهد. تصمیم گیری آن گاه که با دقت، دور اندیشی و ژرف نگری همراه باشد، دستیابی به اهداف سازمانی و موفقیت و اثر بخشی سازمان را تا حد زیادی تضمین می کند.
مدیر باید قبل از هر چیز برای انجام وظایفی که به او محول شده است، تصمیم گیری لازم را بعمل آورد و برای انجام این مقصد باید موارد زیر را مد نظر بگیرد:
الف - آگاهیها و تجربه های گذشته: در این قسمت باید آنچه را از نظر علمی خوانده، یا در پستهای دیگری به عنوان تجربه اندوخته است، همه را به دقت مورد بررسی مجدد قرار دهد و هرگز مواردی را که به ناکامی منجر شده، فراموش نکند. هیچ گاه اصرار به آزمودن آزموده ها و پیمودن راهی را که نتیجه آن قبلا منفی بوده، نداشته باشد و این نکته را در نظر بگیرد که آموزشهای کلاسیک در زمینه مدیریت، هر قدر عمیق و گسترده باشد، هرگز جای مسائل تجربی را نمی گیرد، بلکه ارزش آن آموزه ها نیز با محک تجربه تعیین می شود.
ب - بهره گیری هر چه بیشتر از مشاوره: جالبترین تعبیر در این زمینه در کلام امیر مؤمنان علیه السلام وارد شده است، آن جا که می فرماید: «لاظهیر کالمشاوره» یعنی هیچ پشتیبانی هم چون مشورت نیست. به این ترتیب، انسان از طریق مشورت می تواند تمام ارزشهای فکری دیگران و تجربیات آنان را در اختیار خود قرار دهد. از سوی دیگر، خطرناکترین پرتگاهی که بر سر راه «مدیران» و «فرماندهان» نیز قرار دارد، «استبداد به رأی» و احساس بی نیازی از مشورت و نظرات دیگران است. مواردی نیز پیش می آید که شخص مدیر یا فرمانده، در آن موضوع تخصصی ندارد و در این جا هیچ راهی جز استفاده از نظر آگاهان در آن موضوع نیست و طبعا باید با استفاده از نظرات خبرگان متعهد و آگاه اقدام کند و غیر آن نیز حرام و خیانت به مسلمین است. لذا گاه یک مدیر باید چند گروه مشورتی برای امور مختلف داشته باشد تا بتواند صحیح عمل کند و عدم تشکیل این شوراها یا عدم توجه به نتایج آنها گاه خیانت محسوب می شود. گویند هنگامی که مسلمانان شهر طائف را محاصره کرده بودند، حدود بیست روز پشت دیوار محکم شهر ماندند و قادر به فتح آن نشدند. پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلم) با اصحاب خود به مشاوره پرداخت. سلمان فارسی طرح استفاده از منجنیق (به منزله تانک های کوچه قلعه خراب کن) ارائه داد که مورد پسند پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلم) واقع شده و به آسانی قلعه را گشودند.
ج - اجتناب از آفات تصمیم گیری: مدیر باید از اموری که تصمیم گیری را به مخاطره می اندازد، به شدت اجتناب کند. مانند: تردید و دو دلی - احتیاط بیش از حد - وسواس در برخورد با مسائل مختلف - امروز و فردا کردن - ترس و وحشت از مسائل و حوادث بزرگ احساس حقارت در مقابل آنها - دستپاچگی در برابر حوادث پیش بینی نشده، و خلاصه آنچه نشانه عدم اعتماد به نفس است. مهمترین آفت و مانع اتخاذ تصمیم مؤثر برای کارها، گاه وحشت از عدم پیروزی و روشن نبودن عاقبت کار است، که مدیر یا فرمانده را از اتخاذ تصمیم قاطع باز می دارد. در حالی که یکی از اصولی که مدیران باید بدان توجه داشته باشند، این است که با توجه به عدم اطلاع از آینده و حوادث احتمالی، هیچ کاری را با یقین صددرصد به موفقیت نمی توان شروع کرد. لذا این انتظار بیهوده ای است که گاه مانع تلاشهای مؤثر و مفید خواهد بود.
تصمیم گیری نیاز به شش مرحله دارد: ١- تشخیص و تعیین مشکل اساسی در سیستم .2- یافتن راه حل ممکن برای مشکل شناسایی شده 3- انتخاب معیار و ملاک جهت سنجش و ارزیابی راه حلها .4- مقایسه راه حلها با هم و بررسی نتایج هر راه حل. 5- سنجش راه حلها با توجه به معیارها و نتایج بدست آمده 6- انتخاب یک راه حل مناسب از بین همه راه حلها .
به تعبیر امیر المؤمنین علیه السلام برای هر مشکلی راه حلی هست ولیکن یافتن آن نیاز به تدبیر دارد: لکل ضیق مخرج: «برای هر تنگنایی راه خروجی هست .» کسی که آرا و راه حلهای مختلف را بیازماید، می تواند لغزشگاهها را با دید وسیع بشناسد.
حضرت علی علیه السلام می فرماید: من استقبل وجوه الآراء عرف مواقع الخطاء: «کسی که از آرای گوناگون استقبال کند، لغزشگاهها را خواهد شناخت .» و نیز می فرمایند: اضربوا بعض الرای ببعض یتولد منه الصواب: «افکار مختلف را با یکدیگر مقایسه کنید: راه صحیح از آن به دست خواهد آمد .»
منبع: اصول ومبانی مدیریت در اسلام، مهرداد حسن زاده و عبد العظیم عزیزخانی، انتشارات هنر آبی، چاپ اول، تهران، 1390
