1- عوامل زیستی: محیط نامناسب و جو ناسالم ، زمینه بی نظمی را فراهم می آورد. نبود بهداشت مکان ، امکانات لازم ، و برگزیدن زمان نامناسب و... که آمادگی جسمی و روحی انسان را برای رعایت نظم از میان می برند، عوامل زیستی بی نظمی محسوب می شوند؛ مثلا در کلاسی که از روشنایی و نور کافی برخوردار نیست ، توقع رعایت نظم از شاگرد
بی جاست .
۲- عوامل روانی: عقل سالم ، در بدن سالم است. افراد خسته و افسرده و بیمار، از شرایط لازم برای رعایت نظم و مقررات بی بهره اند. ضعف روحیه ، حسادت ، بدبینی ، میل به انتقام جویی و...، از عوامل روانی اند که موجب پدید آمدن آفت بی نظمی می شوند؛ مثلا اگر در محیط خانه ، پدر و مادر، بر فرزندشان سخت بگیرند و او را مدام تنبیه کنند، چنین فرزندی از رفتار پدر و مادر خسته می شود و در او، روحیه بدبینی و انتقام جویی پدید می آید و تن به نظم نمی دهد.
3- عوامل عاطفی: یکی دیگر از اسباب بی نظمی را می توان در عوامل عاطفی پی جست . برانگیخته شدن احساسات و عواطف شدید، مانند خوش حالی بسیار، خشم و ناراحتی ، باعث به وجود آمدن بی نظمی است . انسان خشمگین ، برای تسکین و آرامش درونی ، به کارهایی دست می زند که واکنش ناراحتی روحی او است و در حقیقت ، بی نظمی او، از همین جا سرچشمه می گیرد.
4- عوامل اجتماعی: ریشه برخی از بی نظمی ها، مشکلات اجتماعی است ، معاشرت با افراد بی نظم و تاثیر پذیری از آنان ، سبب بی نظمی در زندگی می شود. بی نظمی در خانه ، محل کار، کوتاهی در رعایت قوانین اجتماعی ، از جمله رفتارهای ناشایسته ای است که در اثر معاشرت با بی نظمان حاصل می شود. اجتماع نامنظم در رشد آفت بی نظمی در افراد، تاثیر بس بزرگ دارد.
5- عوامل تربیتی: تربیت صحیح و آموختن نظم و انضباط به فرزندان در کودکی ، نقشی بس بزرگ در منضبط شدن آنان دارد. طبع سرکش و خود خواه آدمی ، اگر در پرتو تربیت و تهذیب درنیاید، سبب به وجود آمدن و رشد آفت بی نظمی می شود. از این رو، برخی از بی نظمی ها را در عوامل تربیتی باید جست .
6 - عوامل فرهنگی: نبود رشد فرهنگ ، یکی دیگر از عوامل بی نظمی است . هنگامی که رعایت نظم و مقررات و قوانین در جامعه ، به یک فرهنگ تبدیل شود و نسبت به آن احساس نیاز کنند، کمتر کسی حاضر به نقض مقررات و ضوابط خواهد شد. به همان اندازه کم نظم ، انسان را در رسیدن به کمال یاری می کند. بی نظمی ، مایه عقب ماندن و ناکامی اش خواهد شد و نشاط را از او می گیرد و عملش را نافرجام می گذارد. امام علی (علیه السلام) در این باره توصیه می فرماید:الصنیعه اذا لم ترب اخلقت کالثوب البالی و... کار نیک اگر پرورش داده نشود، کهنه گردد، همانند جامه کهنه و خانه متروک . بی نظمی ، مایه از دست رفتن فرصت های طلایی است و انسان بی نظم به دلیل سستی ، در بهره جستن از این فرصت ها، عمر خود را از دست می دهد. امام علی (علیه السلام) می فرماید:من اطاع التوانی ضیع الحقوق ؛ آن کس که از سستی اطاعت کند، حقوق افراد را ضایع می سازد. و به همان اندازه که نظم مایه استحکام و احتیاط در عمل است ، بی نظمی ، مایه سستی و کوتاهی در عمل است ، و کوتاهی در عمل ، مایه پشیمانی است . امام علی (علیه السلام) می فرماید: ثمرة التفریط الندامة ؛ ثمره کم کاری و کوتاهی ، پشیمانی است .عوامل بی نظمی ، منحصر در موارد یاد شده نیست.
برخی از نشانه های بی نظمی - که بیشتر مربوط به ویژگیهای فردی اند - بدین قرارند: امروز و فردا کردن: از نشانه های بی نظمی ، واگذاری کار هر روز به روز دیگر و امروز و فردا کردن است . امیر مومنان (علیه السلام) می فرماید: و امض لکل یوم عمله ؛ فان لکل یوم ما فیه؛ در هر روز، کار همان روز را انجام بده ؛ زیرا، برای هر روز، کاری مخصوص بدان است. آن حضرت (علیه السلام) در نامه ای به یکی از یارانش می نگارد:باقی مانده عمرت را در یاب و امروز و فردا نکن . کسانی که پیش از تو می زیسته اند، با آرزوها و امروز و فردا کردن ، کارها را به تاخیر افکنده تا به هلاکت رسیده اند و سرانجام ، در حال غفلت ، مرگ ناگهانی آنان را فرا گرفته است .امام باقر (علیه السلام) می فرماید: ایاک و التسویف ؛ فانه بحر یغرق فیه الهلکی ؛ از تاخیر انداختن کارها، بر حذر باش که آن ، دریایی است که در آن هلاک شده ها غرق شده اند. حضرت على (علیه السلام) می فرماید: احزم الناس رایا من أنجز وعده و لم یوخر عمل یومه لغده ؛ دوراندیش ترین مردم ، کسی است که به وعده اش وفا کند و کار امروز را به فردا نیفکند. در حدیثی از رسول خدا (صلی الله علیه وآله وسلم) آمده است : وای بر صنعت گران امت من از امروز و فردا کردن .
منبع: اصول ومبانی مدیریت در اسلام، مهرداد حسن زاده و عبد العظیم عزیزخانی، انتشارات هنر آبی، چاپ اول، تهران، 1390
