در سنین پیش دبستانی، تنبیه و تشویق چگونه باید باشد؟
در مقوله تشویق یا تنبیه یا تفریح، ویژگی هایی را باید در نظر بگیریم. در ابتدا باید درباره ویژگی های تشویق یا تنبیه صحبت کنیم. به عنوان مثال، چیزی را که ما به عنوان تشویق در نظر می گیریم، باید بتوانیم بلافاصله بعد از یک رفتار مطلوب به فرزند ارائه بدهیم و زمان زیادی از عملی که به خاطر آن پاداش می دهیم، نباید بگذرد. در مورد تنبیه هم همین طور. وقتی کودک را تنبیه می کنیم - که البته ابدأ نباید پرخاش کنیم یا او را کتک بزنیم - باید بلافاصله بعد از خطایی باشد که سزاوار تنبیه بوده است. نکته دیگر اینکه تنبیه باید ویژگی خبردهی و آگاه سازی برای کودک داشته باشد، یعنی کودک باید فورا متوجه شود که چون فلان کار خطا را انجام داده تنبیه شده است که اگر آن کار خطا از او سر نمی زد، تنبیه نمی شد.وقتی کودک کار بدی انجام می دهد یا حرف زشتی می زند و مادر بلافاصله با او قهر می کند، کودک یاد می گیرد که این واکنش نتیجه آن رفتار غلط است. کودک در این حالت فکر می کند که چه باید بکند؟ مثلا باید عذرخواهی کند. بعد از اینکه عذرخواهی کرد مادر باید با او صحبت کند. پس کودک یاد می گیرد که رفتار بد به دنبالش قهر کردن است که همان تنبیه است و این تنبیه در حقیقت به او هشدار می دهد که اگر عذرخواهی کند، مادر با او آشتی خواهد کرد و در غیر این صورت به قهر خودش ادامه خواهد داد. بعضی از مادران خیلی صبور نیستند و تصور می کنند که با یک بار قهر کردن فرزندشان باید تمام رفتارهای صحیح را یاد بگیرد و کار اشتباه را تکرار نکند. اما این طور نیست. اگر بتوانیم به کودک خود تفهیم کنیم که پس از هر خطایی باید عذرخواهی کند، کار بسیار بسیار مهمی انجام داده ایم. بنابراین تشویق یا تنبیه باید از ویژگیهایی برخوردار باشد، از جمله اینکه بلادرنگ اعمال شود و جنبه خبری نیز داشته باشد و ما آن را به بعد موکول نکنیم. در مورد تشویق، که انواع مختلفی دارد، یک نوع آن وعده هایی است که به کودک می دهیم. در این صورت حتما باید به وعده خود عمل کنیم و نباید آن را به تعویق بیاندازیم یا تغییر بدهیم.
بنابراین کارهایی که کودکان سه یا چهار ساله انجام می دهند به منظور شناختن محیط اطرافشان است و کنجکاوی های آنها اطلاعات لازم را به آنها خواهد داد. لازم است که مادران در این دوره از زندگی فرزندانشان، خیلی شکیباتر باشند تا این مرحله به خوبی طی شود و در مواردی که بی خطر و بی ضرر است، به کودک امکان تجربه کردن بدهند و تنها از انجام کارهای خطرناک جلوگیری کنند. البته جلوگیری از کارهایی که ممکن است برای کودک خطرناک باشد، باید با زبان خوش و لحن ملایم صورت گیرد، نه با پرخاشگری و تنبیهات بدنی و مانند اینها.
کودکان را به انجام چه تفریحات و بازی هایی تشویق کنیم؟
اصولا در مورد بازی ها و تفریحات کودکان باید خیلی باز و غیررسمی عمل بکنیم. به عنوان مثال کودک باید از ورزش کردن لذت ببرد و آن را نوعی تفریح بداند. او باید از بیرون رفتن به همراه خانواده و از پارک رفتن به همراه والدین و استفاده از وسایل بازی در پارک و اصولا بازی کردن لذت ببرد. تماشای فیلم هایی که مناسب سن کودک است، تفریح خوبی برای کودکان محسوب می شود. رفتن به تئاترهای عروسکی برای کودکان کم سن و سال تفریح است. اما مهم تر از همه ارتباط با کودکان همسن است. باید فرزندانمان را ترغیب کنیم با کودکان همسن و سال خود ارتباط برقرار کنند، به گونه ای که از این کار لذت ببرند، و این کار نوعی تفریح خوب و سالم برای آنها به حساب می آید. پس می توانیم از همسالان فرزندمان دعوت بکنیم که به منازل هم رفت و آمد و با هم بازی کنند و با هم دست به بازیهای دسته جمعی و گروهی بزنند.باید این نکته را در نظر بگیریم که بعضی از فعالیت ها برای کودکان لذت بخش تر است. حال اگر بخواهیم کودک را تشویق کنیم می توانیم از فعالیت های خوشایند و مطلوب استفاده کنیم و او را از طریق این فعالیت ها تشویق کنیم. پس مهم نیست که ما برای او چه نوع بازی یا تشویقی را در نظر می گیریم، بلکه باید ببینیم که کودک از چه فعالیت ها یا بازی هایی لذت می برد و برای او این امکان و فرصت را فراهم کنیم که از آن بازی ها استفاده کند و این را به عنوان نوعی تشویق به کار ببریم یا موقعیت هایی را مهیا کنیم که از آن بازی ها بتواند استفاده کند.
تأثیر رسانه های عمومی (رادیو، تلویزیون و ...) بر رفتار و تربیت کودکان مثبت است یا منفی؟
رسانه ها در دو بعد می توانند اثر مثبت داشته باشند؛ هم در بعد اطلاع رسانی به والدین یعنی می توانند معلومات والدین را در زمینه های مختلف افزایش دهند . البته به شرط اینکه حساسیت ایجاد نکنند. رسانه ها باید طوری عمل کنند که اطلاعات والدین را در مورد فرزندانشان بالا ببرند. اما هیچ حساسیتی ایجاد نکنند. بعد دیگر تأثیر رسانه ها بر عملکرد ذهن و هوش کودک است که با ارائه برنامه های خوب و سازنده می توانند معلومات کودکان را هم بالا ببرند. بنابراین رسانه ها در دو بعد می توانند عمل کنند؛ یکی در اطلاع رسانی به والدین و دیگری ارتقای سطح علمی کودکان و نوجوانان.چگونه می توان حس مسئولیت را در کودک نسبت به گفتار و رفتارش ایجاد کرد؟
احساس مسئولیت باید از چیزهای خیلی کوچک شروع شود. مسئولیت در مورد کارهای شخصی نخستین گام است، یعنی کودک احساس کند که اگر دست به این کار بزند، برای خودش سودی دربر دارد. بنابراین باید در مورد کارهای خودش به او مسئولیت بدهیم و هر کار مثبتی که انجام داد سریع باید تشویق شود تا به این وسیله انگیزه اش برای انجام کارهای بعدی زیاد گردد.منبع: پاسخ به والدین، دکتر سیما فردوسی، تهران: انتشارات صابرین، چاپ سیزدهم، 1394.
