درآمد
مقام و شخصیت روحانیت در جامعه، شخصیتی مهم، ضروری، تاثیرگذار و در عین حال قابل احترام می باشد که از نقش ها و کارکردهای آن نباید غافل شد. این جایگاه مهم در جامعه به ایفا نقش ها و وظایف اصلی خود می پردازد که فعالیت های مهم آن را می توان در هدایت معنوی و اجتماعی خلاصه کرد؛ با این توضیح که اولا بر عهده گرفتن هدایت معنوی جامعه، راهنمایی و مشاوره در راستای ارتقای سطح معنوی و اخلاقی جامعه و دیگر کارکردهایی که با مولفه های دینی و مذهبی در ارتباط می باشد، از جمله کارکردهای اصلی مقام روحانیت در جامعه می باشد که ایشان نیز به این مسائل اهتمام دارند.علاوه بر مسائل دینی، با توجه به تاثیرگذار بودن جایگاه روحانیت در جامعه و استفاده حداکثری از این مقام و شخصیت در راستای تحقق اهداف دینی و اجتماعی، اصلاح گری اجتماعی و تاثیرگذاری اجتماعی می باشد؛ با این توضیح که جایگاه روحانیت با نظر به پشتوانه دینی که در مقام خود مشاهده می کند، این ظرفیت را میابد که می تواند تاثیرات اجتماعی مثبتی نیز در جامعه داشته باشد که در چنین شرایطی، هر انسان حق طلب و متعهد، بر خود لازم می داند که از این ظرفیت نیز حداکثر استفاده را در راستای خدمت به خلق داشته باشد.
از جهت دیگر، یکی از معضلات و بحران های جدی که در جامعه وجود دارد، تخریب و تضعیف جایگاه روحانیت در جامعه می باشد؛ این که افراد آگاهانه یا نادانسته، مقام و جایگاه روحانیت را تخریب نموده و جایگاه اجتماعی این نهاد مهم را تضعیف می نمایند که ثمره مهم این اتفاق، کاهش کارکردهای مهم اجتماعی مقام روحانیت می باشد.
بنابراین یکی از معضلات اجتماعی، در مورد روحانیت، تخریب و تضعیف این مقام و جایگاه می باشد که در ادامه برخی از عوامل این بحران مورد واکاوی و تبیین قرارمی گیرد. نکته مهمی که باید ذکر کرد این است که این تصور ناصواب است که بر عهده گرفتن امور اجرایى نه تنها آنان را از مسئولیت اصلى خود بازمى‌دارد و موجب تنزّل جایگاه ایشان می شود[1] بلکه حضور برنامه ریزی شده و کارآمد روحانیت می تواند بخش زیادی از خلاء های موجود را پوشش دهد.
منفعت طلبی
همانطور که ذکر شد، مقام روحانیت دارای دو بعد اجتماعی و مذهبی می باشد که ابعاد اجتماعی نیز برآمده از تعهدها و ضرورت های دینی می باشد. اهتمام روحانیت به مسائل اجتماعی، به معنای مخالفت با زیاده خواهی ها، فساد، منفعت طلبی ها و حیف و میل بیت المال توسط برخی مسئولین یا افراد ناشایست می باشد که شناخت و افشاگری این مفعت طلبی ها، در نهایت منجر به بروز چالش ها و موانعی در راستای اهداف شوم برخی از افراد می باشد که در این مورد، این افراد نیز بیکار ننشسته و تلاش خود را در راستای تحقق اهداف خود می نمایند که مهمترین و اولین کاری که می توانند انجام دهند، تخریب جایگاه و مقام روحانیت در جامه می باشد؛ بنابراین یکی از عوامل اصلی تخریب جایگاه روحانیت در جامعه، منفعت طلبی ها و زیاده خواهی های مادی و غیر مادی برخی از افراد می باشد که زمانی که از این هدف خود باز می مانند در قالب تخریب مقام روحانیت واکنش نشان می دهند.جهل و اغوا
از جمله عوامل مهم دیگری که در تخریب جایگاه روحانیت نقش قابل ملاحظه ای دارد، ناآگاهی و غفلت مردم می باشد. در بسیاری از موارد، افراد تحت تاثیر تبلیغات سوء دشمن قرار می گیرند و ناخواسته، حس نفرت نسبت به روحانیت را در خود می پرورانند که نتیجه آن، ترغیب و تحریک عامه مردم علیه روحانیت می باشد.علت مهم گرفتار شدن به چنین آسیبی، کم بصیرتی و بی بصیرتی افراد جامعه می باشد؛ در مواردی که افراد مشاهده می کنند که روحانیت با هدف رفع چالش های اجتماعی وارد عرصه ی عملی حمایت از مردم شده اند، عده ای که تحت تاثیر تبلیغات سوء دشمن و نیروهای ضد روحانیت قرار می گیرند که علت چنین امری، چیزی نیست جز بی بصیرتی و کم بصیرتی این افراد که جهت مرتفع شدن چنین چالش هایی، مهمترین ظرفیتی که می تواند این بحران را مرتفع نماید، استفاده بهینه از رسانه ملی می باشد؛ رسانه ملی با ظرفیت و توانمندی که دارد می تواند بخش مهمی از تبلیغات سوء دشمن را خنثی نموده و کمک فراوانی به مرتفع شدن چنین چالشی بنماید.
ناآگاهی از ضرورت های اجتماعی
پیش تر اشاره شد که تبیین جایگاه و سازمان روحانیت از دو منظر مذهبی و همچنین واقعیت اجتماعی قابل بررسی می باشد[2] که به نظر، بخش مهمی از تخریب هایی که نسبت به مقام روحانیت شکل می گیرد برآمده از جایگاه اجتماعی می باشد. همانطور که ذکر شد، یکی از کارکردهای اصلی روحانیت، اهتمام به مسائل اجتماعی می باشد و ایشان را ملزم به بر عهده گرفتن برخی نقش های اجتماعی می نماید.این درحالی است که افرادی که از دور به این جریان نگاه می کنن، بر عهده گرفتن نقش ها و کارکرد اجتماعی را به معنای منفعت طلبی روحانیت تلقی می کنند و دست به تخریب این مقام و جایگاه می زنند که نتیجه ی آن، ضعف در تحقق اهداف اجتماعی می باشد که بسیاری از روحانیون به بهترین نحو می توانند به آن اهتمام بورزند. بنابراین، جهل به ضرورت فعالیت های اجتماعی روحانیت، یکی دیگر از عوامل تخریب این جایگاه می باشد که در این مورد، افزایش آگاهی و بصیرت جامعه از طریق آموزش های همگانی و رسانه ملی می تواند بخش زیادی از کمبود ها را مرتفع نماید.
حوزه‌هاى علمیه، خاستگاه اندیشه و تفکر اجتهادى و اصیل دینى و جایگاه عالمان وارسته و دانایان خداترس و بندگان معادباور خدا است[3] که بر حوزه های علمیه و دیگر نهاد ها و عموم مردم، احترام و اهتمام به این مقام از اهمیت ویژه ای برخودار است و به همین دلیل است که شخصیتی مهم و تاثیرگذار چون حضرت امام خمینی (ره) به صدور منشور روحانیت مبادرت می ورزند که صدور منشور روحانیت نیز نمونه‌اى از نگاه ایشان به جایگاه روحانیت در جامعه بود[4]. در پایان باید این نکته را متذکر شد که سازمان روحانیت شیعه در جایگاه تنها نهاد مذهبى شیعه از آغاز تاکنون، همواره کوشیده است تا از دین و مردم، در برابر زورگویان دفاع کند [5] و در عین حال، یکی از نهادهایی بوده است که بیشتر بی مهری شامل حال ایشان شده است.
از جمله عوامل مهم دیگری که در تخریب جایگاه روحانیت نقش قابل ملاحظه ای دارد، ناآگاهی و غفلت مردم می باشد. در بسیاری از موارد، افراد تحت تاثیر تبلیغات سوء دشمن قرار می گیرند و ناخواسته، حس نفرت نسبت به روحانیت را در خود می پرورانند که نتیجه آن، ترغیب و تحریک عامه مردم علیه روحانیت می باشد.
پی نوشت ها:
[1] محمدحسن قدردان قراملکی، حکومت دینی از منظر استاد شهید مطهری، ج 1 (تهران - ایران: موسسه فرهنگی دانش و اندیشه معاصر (مرکز نشر آثار پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی)، ۱۳۷۹)، ص78.
[2] محمدعلی اخلاقی، شکل‌گیری سازمان روحانیت شیعه، ج 1 (تهران - ایران: شیعه شناسی، ۱۳۸۴)، ص178.
[3] ناصر باقر بیدهندی و لطف الله صافی، سیر حوزه های علمی شیعه، ج 1 (قم - ایران: دفتر تنظیم و نشر آثار حضرت آیت الله العظمی صافی گلپایگانی، ۱۳۸۸)، ص9.
[4] همایش سراسری اندیشه سیاسی اجتماعی امام خمینی «رحمه الله» (1389: قم) و مجتمع آموزش عالی امام خمینی «رحمه الله»، مجموعه مقالات همایش سراسری اندیشه سیاسی اجتماعی امام خمینی «رحمه الله»، ج 3 (قم - ایران: مرکز بین المللی ترجمه و نشر المصطفی (ص)، ۱۳۸۹)، ج 3، ص392.
[5] محمود تقی‌زاده داوری و امید بابایی، سازمان روحانیت شیعه در عصر رضا شاه پهلوی، ج 1 (قم - ایران: شیعه شناسی، ۱۳۸۹)، ص10.
