ویژگی ایمان مذهبی در این است که فرد را در حوزه معرفت از فکر گناه، و در حوزه رفتار از خود گناه حفظ می کند. بنابراین، کسی که گناه می کند و به سوی نازیباییها می رود، مؤمن نیست، یا دست کم در همان حال خالی از ایمان است؛ چنان که ضرب المثلی افریقایی می گوید: «حتی بهترین چوب هم ممکن است دچار موریانه شود».
در واقع یکی از ارکان ایمان، عمل به باورهای قلبی است. انسانی که به آنچه علم دارد عمل نمی کند، ماهیت آن را درک نکرده و به آن ایمان ندارد. روح و جوهره ایمان به خدا، پرهیز از معاصی و نازیبایی‌هاست. شاعر اسدی طوسی می‌فرمایید:
نکوکار با چهره زشت و تار ... فراوان به از نیکوی زشت کار
سلامت اجتماع، منوط به سلامت تک تک افراد آن است. اجتماع انسان‌هایی که ویژگی‌های ایمان مذهبی (آرامش، سکون و دوری از معاصی) را دارند، به تشکیل جامعه ای سالم می انجامد که در آن، افراد، قوانین و حقوق و حدود یکدیگر را محترم می شمارند و عدالت را امری مقدس میدانند. ضمانت اجرای قانون در چنین جامعه ای، ترس از نیروی انتظامی و عوامل تنبیهی نیست، بلکه کیفیات روحی و قوت ایمان افراد در ساحت شناختی است.
اساسا ایمان برخاسته از آموزه های دینی و انجام فرایض، تأثیر شگفتی بر فرد و جامعه دارد. حال اگر این اعتقاد درونی، و در ساحت شناختی پایدار باشد، باعث ورود عقاید دینی در زندگی آدمی و دگرگونی آن می شود. سردار اسماعیل احمدی مقدم رئیس پلیس ایران، درباره کاهش جرایم در ماه مبارک رمضان می گوید: «میزان جرایم در ماه رمضان، در مقایسه با میانگین ماه های دیگر، همیشه با افت روبه رو بوده است، و شرایط ویژه معنوی این ماه، به کاهش سی درصدی جرایم منجر می شود». به گفته وی «ماه رمضان در کنار محاسنی که برای فرد روزه دار به همراه دارد، زیبایی‌ها و محسن های فراوانی را برای جامعه در پی خواهد داشت». وی بر این باور است که «بین کاهش آمار جرایم و ایمان، رابطه مستقیم وجود دارد، و اگر در جامعه افراد مؤمن تری داشته باشیم، آمار جرم نسبت به همین میزان کاهش خواهد یافت».
از سوی دیگر، منطق اجتماعی اسلام، سلامت و سعادت جامعه را تابع رفتار ایمانی افراد می داند و آنها را پیکرة واحدی برمی شمارد که هر قسمت از آن، بر قسمتهای دیگر تأثیر می گذارد: «مؤمنان در نیکی و مرحمت و عطوفت به یکدیگر، به سان پیکری هستند که در صورت به درد آمدن «عضوی، دیگر اعضایش با شب بیداری و تب با آن همدردی می کنند».سعدی گفت:
بنی آدم اعضای یکدیگرند ... که در آفرینش زیک گوهرند
چو عضوی به درد آورد روزگار ... دگر عضوها را نماند قرار
چو عضوی به درد آورد روزگار ... دگر عضوها را نماند قرار
افرادی که باورهای دینی را در اعماق وجود خود نفوذ داده اند، و به عبارتی دین درونی دارند، رویدادها را به شکل مثبت تر و به شکل آزمایش های الهی در نظر میگیرند؛ در نتیجه، آنها را فرصتی برای رشد، پیشرفت و سعادت می دانند. در اینجا، پیش از اینکه به سیمای ایشان در قرآن بپردازیم، جا دارد به برخی نتایج تحقیقات تجربی اشاره کنیم:
1. احساس معنایی در زیستن و مردن: اسپیکا، شار و کیرکپاتریک، در سال ۱۹۸۵، با ۳۶ مطالعه تجربی، مرگ و درگیری دینی را مرور کردند و نتیجه گرفتند که ایمان قوی تر یا معتقد بودن به زندگی پس از مرگ، با ترس کمتر از مرگ هم بستگی دارد. همچنین افرادی که نمره بالاتری در شاخص دین داری درونی داشتند، ترس کمتری را از مرگ گزارش کردند؛
٢. امیدواری و خوش بینی: بر اساس تحقیقات شیپر و کارور (۱۹۸۷)، و سیلگمن (۱۹۹۱)؛
٣. احساس کنترل و کارآمدی: بر اساس تحقیقات پارگامنت و همکاران (۱۹۸۷)؛
۴. تأیید، پشتیبانی و پذیرش از سوی دیگران، به دنبال اطاعت از دین به سبب داشتن هنجارهای اجتماعی مثبت و ارائه نوعی سبک زندگی سالم تر؛
۵. احساس فراطبیعی: بر اساس تحقیقات برگین وپین (۱۹۹۳).
برگین، رینولدز و سالیوان (۱۹۹۱) در تحقیقات خود به این نتیجه رسیدند که افرادی که دارای دین درونی هستند، یعنی معتقدند دین در ذات (و ساحت شناختی) آنها ریشه دارد، در مقایسه با افرادی که دین بیرونی دارند، یعنی دین را وسیله ای برای دستیابی به چیز دیگری می دانند، وضعیت مثبت تری دارند.
نقش تعمیق باور در بهبود بیماری: تحقیقات تجربی ثابت کرده است که هر قدر باورهای مذهبی (در ساحت شناختی) عمیق تر باشد، تأثیر آن بر افراد - به ویژه بیماران بیشتر است. به عبارتی، آنچه درمان بیمار را تضمین می کند، تنها دارو نیست، بلکه شناخت و معرفت او از دین و مذهب نیز در این راه مؤثر است.
تحقیقات پژوهشگران ایتالیایی نشان میدهد باورهای مذهبی، به کاهش ناراحتی های روحی ای که مانع بهبودی از سکته مغزی می شود، کمک می کند. در این بررسی مشخص شد که سطوح کمتر ایمان و معنویت، با افزایش افسردگی و اضطراب مرتبط بود. علت این ارتباط کاملا مشخص نیست، ولی یک احتمال این است که افراد دارای فعالیت های مذهبی و باورهای دینی و اعتقادی، از حمایت اجتماعی بیشتری بهره مند می شوند.
به گفته محققان، این افراد در جوامع خود فعال اند، و احتمال بیشتری دارد که از دیگران کمک دریافت کنند. حمایت اجتماعی و باور مذهبی، این تفکر را به بیماران منتقل می کند که تنها نیستند. درواقع، بهره مندی از این نیروها سبب می شود که آنها حس اعتماد به نفس و عشق را تجربه کنند. به عبارتی، این بیماران توانایی های سازگاری بیشتری دارند.
منبع: اسلام و زیبایی‌های زندگی: رویکردی تحلیلی و تربیتی به سبک زندگی ، دکتر داود رجبی‌نیا، صص211-206، انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی رحمة الله علیه، قم، چاپ اول، 1391
