ازل کودکی است که برای جلب توجه دیگران، به آنها لگد می زد. مادرش با او کار میکرد و سعی داشت او را از این رفتار بد باز دارد. مادر آزل از او خواست به جای انجام این عمل به او گوش کند. مادرش به تمرین و تکرار آن ادامه داد. او شیوه‌های مناسب و صحیح جلب توجه دیگران را به آزل می آموخت و به او یاد داد که چگونه توجه و محبت دیگران را جلب کند به و به مرور او را با افراد آشنا کرد که با همین شیوه‌ها موفق به جلب نظر دیگران شده بودند.
تقویت رفتارهای دلخواه: بزرگسالان پس از مشاهده رفتار شایسته و مناسب کودک باید با ارائه پاداش مناسب رفتار دلخواه را در او تقویت کنند. منظور ما از پاداش حتما پاداش مادی نیست، بلکه برای تأیید رفتار مناسب کودک تکان دادن سر به علامت توافق و یا حتی لبخند زدن به او کافی است تا کودک احساس کند که رفتارش صحیح است؛ بنابراین حس تکرار چنین رفتاری در کودک تقویت می شود. اگر در ارائه پاداش به رفتارهای کودک جدیت نشان دهید، در واقع او را در انتخاب و تقویت رفتارهای درستش یاری کرده اید. برای مثال بگویید: «آزل کارت عالی بود، تو با انجام این کار باعث شدی که همه نگاه ها به سوی تو جلب شود».
این پاداش ها رابه عنوان نمونه به خاطر بسپارید: به صورت شفاهی، در تنهایی و یا در حضور دیگران رفتار کودک را تأیید کنید. و به یکی از طرق غیر شفاهی، محرمانه و یا در حضور عموم موافقت خودتان را با رفتار کودک نشان دهید. و به صورت کتبی رفتار کودک را مورد تأیید قرار دهید. و ارائه گزارشی از رفتارهای درست کودک به والدین او و یا افرادی که برایش اهمیت دارند. و تعیین وقت برای پرداختن به فعالیت های لذت بخش. «امشب می توانی ده دقیقه دیرتر بخوابی یا از امروز می توانی پنج دقیقه را به بازی هایی که خودت دوست داری اختصاص دهی..»و پاداش مادی مثل، اسباب بازی های کوچک و یا مقدار کمی پول.
تمامی این پاداش‌ها اعم از مادی و غیرمادی از قبیل تعیین وقت آزاد، کادو، یادگاری و یادبود باید همیشه با تأیید و موافقت شفاهی یا تأیید غیرشفاهی همراه باشد.
در مدارس و خانواده ها برای تقویت رفتارهای مثبت کودکان پاداش هایی از قبیل گلوله‌های بازی که حاوی جوایزی است و در ظرف های در بسته قرار دارد و یا ستاره و غیره استفاده می کنند. به ازای هر رفتار شایسته ای که کودک از خود نشان دهد به او پاداشی تعلق می گیرد.
پس شمارش تعداد این جوایز یکی از عوامل تقویت و تشویق کودکان در بروز رفتارهای مثبت است. علاوه بر این جوایز، ارسال نامه های تشویقی از طرف سرمربی و یا تعیین وقت بازی با اسباب بازی دلخواه از طرف خانواده مشوقهای بسیار خوبی هستند. به این وسیله هم برای کودک و هم برای بزرگسالان میزان پیشرفت در بروز رفتارهای مناسب آشکار می شود.
به تقویت رفتارهای خوب کمک کنیم: برای بزرگسالان آسان است که نسبت به رفتارهای نامناسب و یا رفتارهای شایسته و خوب بی توجه و بی تفاوت باشند. ولی توجه داشته باشید که اگر کودک خوب رفتار می کند به تصدیق زبانی و غیرزبانی شما برای پیشرفت نیاز دارد. بنابراین از هر فرصتی برای نظر دادن و اصلاح رفتارهای نامناسب و مناسب کودکان استفاده کنید؛ مثلا بگویید: «خیلی دوست داشتنی است که تو داری به این دقت به داستان گوش میکنی» یا آفرین که داری به این آرامی و زیبایی بازی میکنی». تقریبا همه ما در مقابل ستایش و تعریف واکنش خوبی نشان می دهیم و انجام رفتارهای که مورد ستایش قرار گرفته است لذت می بریم و سعی میکنیم چنین رفتارهایی را افزایش و ادامه دهیم، به همین منظور والدین و معلمان با یک «علامت رمزی» کودک را مورد تشویق قرار میدهند و کودک که با این علامت آشنا شده است سعی در تقویت و ادامه رفتارهای مثبت می کند. در مقابل، کودکی که رفتار نامناسبی دارد، اگر قدری خود را کنار بکشید، او را متوجه خواهید ساخت که رفتارش ناپسند بوده و به این وسیله اعتراض و اظهارنظر خود را درباره رفتار او نشان داده اید.
رفتارهای ناشایست را تقویت نکنید: با ملایمت ولی با جدیت و سریع به رفتارهای ناشایست پاسخ دهید. حرکت اشتباه کودک را به او تذکر دهید و به او بیاموزید که رفتار بهتری را جایگزین کند. پیش از این آزل را مثال زدیم اگر قرار بود مادرش با صدای بلند سر او داد بزند و با فریاد بگوید: «آزل لگد نزن! بهش بگو به من نگاه کن.» با صدای بلند و فریاد کشیدن نه تنها از بروز رفتار بد جلوگیری نمی کنیم بلکه باعث تقویت رفتار ناشایست کودک می شویم. پس باید از این کار خودداری کنیم. بعضی برای خنثی کردن رفتار منفی کودکانی که در مقابل رفتار بد عکس العمل نشان میدهند از روش «تعلیق و ایست» استفاده می کنند. این سیستم برای اینکه نتیجه بدهد باید این ویژگی‌ها را داشته باشد:
• سریع؛ باید بلافاصله بعد از بروز رفتار منفی رخ دهد.
• کوتاه؛ حداکثر یک تا دو دقیقه ادامه داشته باشد.
• بی طرفانه؛ هنگام استفاده از این سیستم نباید هیچ تحریکی، تقویتی یا فعل و انفعالاتی رخ دهد.
سیستم «تعلیق و ایست» هر موقعیت ممکنی را که باعث به وجود آمدن تقویت می شود از میان برمی دارد که البته با ایجاد آرامش و سکوت تفاوت دارد. این روش زمانی از سکون و آرامش استفاده می کند که کودک مدتی را در اتاق خود به تنهایی و به دور از آن موقعیت سپری کند. وقتی کودک کاملا آرامش خود را باز یافت قادر خواهد بود که به جمع برگردد و به طرز مثبتی عمل کند. برای به اجرا درآوردن سیستم ایست یا آرامش هیچ محدودیت زمانی یا مکانی وجود ندارد.
منبع: مشاوره و حمایت از کودکان در برابر ناملایمات، سونیا شارپ و هلن کاوی، ترجمه: دکتر سوسن آقاجانبگلو، صص142-139، نشر ورجاوند، تهران، چاپ دهم، 1391
