بسیاری از حالت‌های اضطرابی و افسردگی‌های واکنشی، از قصور فرد در انجام وظیفه در برابر خداوند با مردم سرچشمه می گیرند. اقرار به گناه در پیشگاه خداوند، و پوزش خواهی در پیشگاه مردم، می تواند خودبه خود فشار روانی موجود را کاهش دهد. چه بسا بتوان فرمایش حضرت رسول صلى الله علیه وسلم را حد اعلای میزان جبران ارزیابی کرد: التائب من الذنب کمن الاذنب له؛ «توبه کننده، مانند کسی است که اصلا گناه نکرده است».
افزون بر وظیفه عذرخواه، طرف مقابل نیز موظف است عذر او را بپذیرد. امام سجاد می فرماید: «در صورتی که فردی از سمت راست، تو را دشنام دهد و به سمت چپ برود و عذرخواهی نماید، عذر او را بپذیر».
گر عظیم است از فرودستان گناه ... عفو کردن از بزرگان اعظم است
خداوند در توصیف ایشان می فرماید: والعافین عن الناس؟" «آنان از خطاهای مردم، در می گذرند»؛ پیامبر اعظم (صلی الله علیه و آله وسلم) نیز تأکید می کند: علیکم بالعقو. فان العفو لایزید العبد إلا عزاء گذشت کنید که عفو و گذشت جز بر عزت بنده نمی افزاید»؛ و امام علی (علیه السلام) در جمله کوتاهی اشاره می فرماید: آقل ثقل؛ «درگذر، تا از تو درگذرند».
تأکید بر پذیرش عذر، خود آموزش بسیار جالبی است که در ترمیم مشکلات بین فردی می تواند کمک کند. فرد عذرخواه می تواند خوشحال باشد که به تکلیف عقلانی - وجدانی و الهی خود عمل کرده است، و در نتیجه، اضطراب او از میان خواهد رفت. دستاورد چنین روابطی در زندگی، زیبایی و روابط سالم را برای افراد در ارتباطات اجتماعی به ارمغان خواهد آورد؛ به ویژه اگر این روابط، بر اساس گفتار زیبای امام على تنظیم شود که تأکید می کند: اقبل عذر أخیک، وإن لم یکن له عذر قالتیس له عذراء عذر برادرت را بپذیر، و اگر عذری نداشت، برایش عذری بتراش».
انسان دیندار، هم عذرخواه است و هم عذر پذیر. او در مسیر زندگی همواره در پی آرامش باطنی می گردد و می داند جلب توجه حق تعالی و گذشت از بندگانش، کلید این آرامش است. در این دنیا، قانونی وجود دارد به نام قانون کاشت و برداشت. باید بدانیم هر عملی، واکنشی متناسب آن عمل، در این دنیا نصیب ما خواهد کرد، و آنچه می ماند، خوب یا بد، در آخرت درو خواهیم نمود. مؤمن چون میداند افرادی که به او ستم کرده اند، به زودی نتیجه رفتارشان را خواهند دید، چرا با نبخشیدن، زندگی خود را نازیبا کند؟ از بهترین روشهای عشق ورزیدن به خالق و مخلوقات، بهره گیری از برازندگی پوزش خواهی و برازیدگی پذیرش عذر دیگران است.
هر فردی در برابر زندگی خود مسئول است، و اگر نیاز به تغییر دارد، تنها خود او می تواند وضع موجود را به زیبایی تغییر دهد یا تداوم بخشد. از این رو، اختیار و مسئله خودسازی و خودجوشی اجتماعی در دست آحاد جامعه است تا مشکلات آن را با ابتکار و قدرت خود حل کنند. پیامبر اعظم (صلی الله علیه و آله وسلم) در این زمینه می فرماید: گلم راع وکلکم مسئول عن رعیته.
انسان، بر اساس تغییراتی که در زندگی اش می دهد، در برابر خدا مسئول و پاسخ گوست و مجازات یا پاداش دریافت می کند. نتیجه اعمال او نیز، اعم از خوب و بد، به طور مستقیم به خود او خواهد رسید، و جنبه های مثبت به نفع، و جنبه های منفی به ضرر او خواهد بود. به هرحال، زندگی آسوده و پاکیزه، در گرو باور زیباشناسانه و کارکرد هماهنگ با آموزه های متعالی دینی است: من عمل صالحا من ذکر أو أنثى وهو مؤمن فلنحیینه حیاة طیبة ولنجزینهم أجرهم بأحسن ما کانوا یعملون؛ «هرکس از مرد یا زن که مؤمن باشد و کار شایسته کند، حتما به زندگی پاک و پسندیدهای زنده اش می داریم و به یقین مزدشان را نیکوتر از آنچه انجام داده اند، خواهیم داد». «حیات طیبه» آن است که انسان، دلی آرام و روحی مؤمن داشته باشد.
مؤمن، به نور خدا می بیند و مشمول دعای فرشتگان و مشمول تأییدات الهی است. این گونه افراد، خوف و حزنی ندارند. جذابیت هایی که ایشان و زندگی شان دارد، همواره مورد توجه دیگران خواهد بود، و خداوند نیز بذر دوستی شان را در دل دیگران می کارد. بارها دیده ایم هرگاه انسان‌های با ایمان و صالح از دنیا می روند، حتی افراد لاابالی و فاسق هم در غم فرو می روند و ناخودآگاه به عزا می نشینند و اشک می ریزند و یادش را گرامی داشته، قبرش را زیارت، یا خاطراتش را برای دیگران بازگو می کنند. همه اینها به خاطر فطرت پاک، کمال دوستی (و فطرت زیباشناسانه) انسان است: إن الذین آمنوا وعملوا الصالحات سیجعل لهم الرحمن ودا: «کسانی که ایمان آورده و کارهای شایسته انجام داده اند، به زودی خدای رحمان برای آنان محبتی (در دل‌ها) قرار میدهد». پس هرگاه محبوبیت حاکم نشد، باید در عقیده و عملکرد خود تجدید نظر کنیم. باید دقت نماییم که چه نازیبایی‌هایی در زندگی شخصی، باور و عملکرد ما وجود داشت که چنین شد؛ زیرا وعده خداوند تخلف ندارد.
منبع: اسلام و زیبایی‌های زندگی: رویکردی تحلیلی و تربیتی به سبک زندگی ، دکتر داود رجبی‌نیا، صص446-442، انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی رحمة الله علیه، قم، چاپ اول، 1391
