ادیان گوناگون ممکن است درباره اصول و فروع دین خود اختلاف داشته باشند، ولی در مورد مسائل اخلاقی به طور شگفت آوری یکسان می اندیشند. مثلا همه ادیان بزرگ جهان، به نحوی آموزه «با دیگران چنان رفتار کن که دوست داری با تو آن گونه رفتار کنند» را به پیروان خود سفارش می کنند. بزرگان دین اسلام نیز، چه در مقام حاکم اسلامی و چه در غیر این جایگاه، هم خودشان سیره کمک به طبقات پایین جامعه و ایثارگری داشتند، و هم آن را به دیگران می آموختند. اهل بیت پیامبرعلیهم السلام سه شب متوالی افطاری خود را به یتیم و مسکین و اسیر بخشیدند و روزه خود را با آب افطار کردند. جالب اینکه می گفتند: «ما این کار را صرفا برای خدا انجام میدهیم و از شما انتظار پاداش و تشکر نداریم». در سیره معصومان علیهم السلام، به ویژه امام علی (علیه السلام) و امام سجاد و امام صادق علیه السلام بردن آذوقه به در خانه مستمندان در شب معمول بوده است؛ چنان که سخاوت و بخشندگی امام حسن علیه السلام زبانزد است.
مسلمانان دین دار نیز با پیروی از آموزه‌های دینی، افزون بر ایثارگری و کمک به همنوعان به صورت فردی، مؤسسه هایی را نیز برای کمک به افراد ضعیف راه اندازی می کنند. صندوقهای صدقات از قدیم در محلهای عبادت، مثل مساجد و تکایا، وجود داشته است، و بسیاری از نیازمندان محل، با همین کمکهای اهدایی اداره می شوند. این رسم کهن، امروزه نیز در قالب های دیگری نظیر کمیته امداد و مؤسسات قرض الحسنه ادامه یافته است. همچنین اطعام نیازمندان در روزهای خاصی از سال، همانند محرم یا ماه رمضان، به صورت گسترده انجام می گیرد.اگرچه در حوزه نوع دوستی، توصیه های فراوانی از سوی دین به ما رسیده است، ما به قدر گنجایش این گفتار به برخی گزاره های همسو می پردازیم.
سلام در اسلام
در اسلام به مؤمنان سفارش و تأکید شده است که به یکدیگر سلام کنند. رسول خدا به زنان و کودکان نیز سلام می کردند. سلام، هم خانواده سلامت، و به این معناست که هیچ خطر و تهدیدی از سوی سلام کننده، متوجه مخاطب او نیست. انجام این شعار اسلامی، که به عنوان تحیت و تعارف، زمان روبه رو شدن و ملاقات مسلمان ها با هم، هنگام وارد شدن به منزل و ادا می شود، در قرآن کریم، با تأکید سفارش شده، و حتی تحیت و تعارف مؤمنان در بهشت، «سلام» است، و بهشت را که نماد آسایش، آرامش و سلامتی است، «دار السلام» می گویند.شاید یکی از حکمت‌های سلام این باشد که هر انسانی در زندگی خود، پیوسته نگرانی ها، ترسها و اضطرابهایی دارد و با هرکس برخورد می کند، چون احتمال میدهد از سوی او ضرری متوجهش شود، نوعی نگرانی و اضطراب در او پدید می آید. بنابراین، نخستین چیزی که در هر ملاقات و برخورد برای انسان‌ها مطلوب و شیرین است، برطرف شدن این نگرانی و دلهره است، تا انسان احساس آرامش کند و مطمئن شود از سوی آن شخص، ضرری به او نمی رسد. بنابراین در نخستین برخورد، بهترین چیزی که مسلمانها باید درباره همنوع خود رعایت کنند، دادن امنیت و آرامش به طرف مقابل و مخاطب خویش است. آنها موظف اند با سلام کردن به یکدیگر در لحظه برخورد، این احساس را در روان یکدیگر ایجاد کنند. پس سلام، اطمینان دادن به طرف مقابل است که: «هم سلامت و تندرستی تو را میخواهم، و هم از طرف من آسوده باش و مطمئن، که گزندی به تو نخواهد رسید. من خیرخواه تو هستم، نه بدخواه و کینه ورز و دشمن»
درواقع، سلام که تحیت و تعارف رسمی اسلامی است، به معنای دعا و درخواست همین امنیت و سلامت مخاطب است. از این رو در قرآن کریم، در برخی موارد واژه سلام با واژگانی که معنای امنیت دارند، همراه شده است؛ این تقارن لفظی، قرینه تقارن مفهومی سلام و امنیت است.
بر اساس بینش توحیدی، سلام کننده از خدا میخواهد برای مخاطبش سلامت ایجاد کند و او را از خطرها حفظ نماید که در این صورت، سلام، هم ادای احترام است و هم دعا.
ادب و آداب سلام نیز بسیار است؛ از جمله اینکه کوچک به بزرگ، یک نفر به دو نفر، جمعیت کم به جمعیت فراوان، سواره بر پیاده، رهگذر بر کسی که ایستاده است، و ایستاده بر کسی که نشسته است، سلام کنند.ه احادیث فراوانی با عنوان الجهر بالسلام و افشاء السلام آمده که سفارش اکید دارد سلام، و نیز پاسخ آن، باید بلند و رسا باشد.
اگر سلام مستحب است، جوابش شرعأ واجب است، و اگر با کلام دیگری غیر از «سلام» تحیت گفته شود، پاسخ دادن به آن مستحب خواهد بود. آنکه سلام میدهد، ثوابش بیشتر است، ولی چون سلام نوعی تحیت و هدیه است، باید پاسخی بهتر به آن داد تا نشان قدرشناسی باشد: وإذا حییتم بتحیة فحوا بأحسن منها أو ردوها؛ «هنگامی که به شما سلام و دعا کردند، پس بر شماست به صورتی بهتر از آن، او را سلام و دعا کنید یا (دست کم) همان سلام و دعا را به خود او برگردانید». بر این اساس، اگر کسی بگوید سلام علیکم، در پاسخ او باید گفت سلام علیکم ورحمة الله؛ یا اگر بگوید سلام علیکم ورحمة الله، در پاسخ او باید گفت: سلام علیکم ورحمة الله وبرکاته.
یکی دیگر از تحیتها و تعارفهایی که در روایات بر آن تأکید شده و زیبایی ویژه ای در روابط اجتماعی ایجاد می کند، تسمیة العاطس است که خطاب به کسی که عطسه کرده، گفته می شود یرحمک الله، که متضمن دعا و درخواست رحمت برای اوست. او نیز در پاسخ باید بگوید یغفر الله لک، که متضمن دعای عفو و بخشش برای گوینده تحیت است.
منبع: اسلام و زیبایی‌های زندگی: رویکردی تحلیلی و تربیتی به سبک زندگی ، دکتر داود رجبی‌نیا، صص462-458، انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی رحمة الله علیه، قم، چاپ اول، 1391
