١. ارتباط معرفتی: شناسایی طبیعت و قوانین حاکم بر آن، سبب شناخت بهتر از آفریدگار زیبا آفرین می شود؛
۲. ارتباط بهینه: شناسایی قوانین حاکم بر طبیعت و آگاهی از نیروهای موجود در هریک از اجزای آن، موجب توانمندسازی انسان، و استفاده بهینه و برتر از طبیعت در تأمین نیازهای زندگی می گردد؛
٣. ارتباط حفاظتی: شناخت درست طبیعت و قوانین ارتباطی میان ارکان و اجزای آن و توجه به نیاز همیشگی انسان برای بقا، باعث حفظ و حراست و استفاده مناسب از آن برای خود و نسل های آینده است.
رفتاری هماهنگ با کتاب طبیعت و کتاب وحی
اگر طبیعت را کتابی بدانیم که در آن، آفاق و انفس آمده و وحی مکتوب را چگونگی ارتباط و استفاده از کتاب طبیعت برشماریم، به خطا نرفته ایم؛ چنان که حضرت ابراهیم علیه السلام برای اطمینان قلبی از همین کتاب استفاده کرد. او با تهیه چهار پرنده و دمیده شدن حیات در پرندگان مرده و متفرق، معاد را ادامه زندگی، و به عبارتی، پایان کتاب وحی را به آغاز و سپس تمام آن را به کتاب طبیعت متصل یافت؛ نیز جریان حضرت عزیر پیامبر که بر او و چهارپایش حیات ظاهر شد. یا درخواست رؤیت خدا از سوی موسی علیه السلام که خداوند او را به تجربه طبیعی مربوط به خود، یعنی نابود کردن از خشیت خود ارجاع می دهد. همچنین در پاسخ خواست قریش از پیامبر اعظم (صلی الله علیه و آله و سلم) که به دنبال معجزهای مادی بودند، آنها را به سوی نظام هستی هدایت کرد: إن فی خلق السماوات والأرض واختلاف اللیل والنهار لآیات لأولی الألباب .بنابراین، توجه به طبیعت و غور در عظمت آن، عظمت الهی و توانایی او را یادآور می شود. در پرتو این آگاهی است که تنها او شایسته محبت و اطاعت می گردد: سنریهم آیاتنا فی الآفاق وفی أنفسهم .
وقتی برای انسان، خواندن کتاب هستی و اجرای تجارت در آزمایشگاه طبیعت و آگاهی از اسرار آن محقق شود، در واقع ارتباط انسان با طبیعت برقرار گردیده است؛ یعنی کتاب طبیعت و کتاب وحی برای ایجاد ارتباط با انسان است و این مثلث ارتباط اگر انسان را خارج از کتاب وحی و کتاب هستی فرض کنیم، تنها برای ایجاد رابطه تسخیر میان انسان و طبیعت و ایجاد، حفظ و تقویت رابطه زیبای بندگی با خداست.
حفاظت، بهره برداری صحیح و کسب شادابی از طبیعت
در گونه های ارتباطی سه گانه انسان با طبیعت، در آموزه‌های اسلامی پایگاههایی جدی و مهم قابل مشاهده است. با نگاه اجمالی به منابع تفکر در اسلام و تمرکز در استنادهای قرآن کریم، سه موضوع برای تفکر سودمند می نماید: طبیعت، تاریخ و ضمیر انسان در سراسر قرآن، آیات زیادی است که طبیعت، یعنی زمین، آسمان، ستارگان، خورشید، ماه، ابر، باران، جریان باد، حرکت کشتیها در دریاها، گیاهان، حیوانات و بالاخره هر امر محسوسی را که بشر در اطراف خود می بیند، به عنوان موضوعاتی که درباره آن دقیقا باید اندیشید و تفکر و نتیجه گیری کرد، یاد کرده است. برای نمونه: قل انظروا ماذا فی السماوات والأرض .در قرآن کریم، بیش از ۲۳ بار به مقوله تسخیر طبیعت و منابع آن و هجده بار به احیای طبیعت پرداخته شده است. همچنین بیش از پانزده مورد لفظ بحر و مانند آن، دوازده مورد الفاظ جبل و جبال، دوازده مورد ریح و ریاح، پنج مورد شجر، نه مورد نهر و انهار، دوازده مورد به و دواب، بیش از صد مورد لفظ ارض، شصت مورد لفظ سماء به کار رفته است. در روایات معصومان علیهم السلام نیز از طبیعت و حکمت‌های زیبای آن سخن رفته است.
همه این بیانها، لزوم حفاظت و بهره برداری صحیح انسان را از طبیعت گوشزد می کند، و ضروری می نماید تا امکان بهره گیری از این آیات الهی و اندیشه در آنها و نیز استفاده از قوانین حاکم بر آنها برای ایجاد محیط مناسب و زیبا برای زندگی انسان فراهم آید. طبیعت، نعمت بزرگ خداوند است که از سر لطف در اختیار آدمی نهاده تا در پرتو بهره برداری از آن، نیازهای خود را برآورد و با دیدن زیبایی های شگفت انگیز آن، زمینه شادابی و نشاط در او پدید آید. خداوند، این خلقت سترگ، اعجاب آمیز و شکوهمند را به حال خود رها نساخته، بلکه پیوسته به پرورش و هدایت آن مشغول است: ربنا الذی أعطى کل شیء خلقه ثم هدی.
اصول و ارزشهایی چون حفظ تعادل (بالعدل قامت السموات والأرض)، پرهیز از اسراف، اصلاح زمین و مانند آنها، مشخص می سازد که هرگونه رفتاری از قبیل دخل و تصرف در طبیعت، باید به کمال اصلاحی بینجامد و به دور از فساد، اسراف، تباهی و بیهودگی باشد.
برداشت های افراد دین دار از پدیده های جهان و روابط اجتماعی، تحت تأثیر ساختار ارزشی آنان قرار می گیرد. به اعتقاد ورتینگتون (۱۹۸۸) افراد دین دار از طرحواره دینی تر، یعنی ساختارهای شناختی «دینی گونه»، برای ادراک جهان بهره می برند، و این موضوع برای افراد غیردین دار و ضددین، مصداق ندارد.
در خبرها آمده بود که بررسیهای علمی نشان می دهد افرادی که اندیشه‌های الهی و باورهای درست معنوی دارند، در رفتارهای اجتماعی بهتر و موفق تر عمل می کنند. تحقیقات محققان در دانشگاه کلمبیا نشان می دهد افرادی که اندیشه های الهی دارند، بیش از دیگران به افراد و حتی طبیعت پیرامون محبت دارند و مهربانانه تر برخورد می کنند. بر اساس همین گزارش، دانشمندان با انجام مجموعه تحقیقاتی روی صد کلمبیایی، دریافتند آن دسته از افراد که اندیشه هایی مرتبط با خدا دارند، حس بشردوستی بیشتری نیز دارند. بررسی ها نشان داده که این گونه افراد، همه آفریده ها را تجلی پروردگار دانسته، معتقدند هرگونه ناراحتی و مشکل نیز حکمتی از سوی خداست که برای تعالی روح آنها لازم بوده است. بنابراین، در روابط و رفتارهای اجتماعی، کمتر دچار خشم و کینه و حسادت می شوند، و همین امر، موجب موفقیت بیشتر و آرامش آنها میشود. از آنجا که دانشمندان غربی کمتر میان مذهب و بروز رفتارهای هنجار اجتماعی ارتباط برقرار می کنند، این مطالعات جدید می تواند نقطه عطفی در فصل جدید تحقیقات روی رفتارهای اجتماعی و افکار معنوی به شمار آید.
منبع: اسلام و زیبایی‌های زندگی: رویکردی تحلیلی و تربیتی به سبک زندگی ، دکتر داود رجبی‌نیا، صص540-531، انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی رحمة الله علیه، قم، چاپ اول، 1391
