ابعاد و زواياي نهضت نرم افزاري توليد علم
نویسنده : علينقي فقيهي
در اين برهه زماني، با عنايت و توجه ويژه مقام معظم رهبري، توليد علم به موضوع جدي و مهمي در بين انديشمندان حوزه و دانشگاه، بدل شده است. شايسته است از اين فرصت استفاده كنيم و به زدودن بسترهاي نامناسب فرهنگي و نيز توليد و ابداع دانشهاي مفيد براي جامعه و پيدا كردن راه و روشهاي كارآمد در اين زمينه، بپردازيم. از اين رو براي دست يابي به اين امر لازم است به چند نكته توجه كنيم:
الف ـ در هر زمينه اي دامنه علم، وسيع و گسترده است و نمي توان ادعا كرد كه علم در يك رشته اي پايان يافته و بشر به سقف و نهايت آن دست پيدا كرده است اين معني در روايات مختلف مورد تاكيد قرار گرفته است:
«العلم لا ينتهي»؛ دانش را پاياني نيست. و «من ادعي من العلم غايته فقد اظهر من جهله نهايته»؛ هركس ادعا كندكه به غايت و نهايت علم دست يافته،[بيشك] به نهايت جهل و ناداني خود اعتراف كرده است. هر اندازه علم پيشرفت بيشتري بنمايد، پژوهش گر به بي كرانگي و نامحدود بودن شاخه ها و رشته هاي علمي، بيشتر پي خواهد برد. از اين رو لازم است پژوهش گر به دنبال توليد علوم كاربردي باشدتا دستاورد دنيايي و عقبايي، به ارمغان آورد. منظور رسول گرامي اسلام از حديث: «العلم اكثر من أن يحصي، فخذ من كل شيء احسنه».
ب ـ يك پژوهش گر واقعي، بايد به دنبال علومي باشد كه بتواند زندگي دنيوي و حيات سعادتمندانه اخروي افراد را تأمين نمايد. بانگاهي اجمالي به متون حديثي، ميتوان اين نوع علوم رابه صورت زير دسته بندي كرد:
در متون حديثي، اين قبيل از علوم، مورد تأكيد فراوان قرار گرفته است؛ زيرا پيشرفت و توليد در اين نوع علوم به كشف بهتر حقايق هستي مي انجامد و باعث ارتقاء يقين، اعتقاد و ايمان در افراد ميشود و زمينه پژوهشهاي كاربردي را فراهم ميسازد.
در متون ديني به بخشي از اين نوع دانشها تأكيد شده است، از قبيل:
1.دانشهاي اصلاح رفتار در سطوح مختلف سني
2.دانشهايي كه پاسخگوي آمال و خواسته هاي مشروع دنيوي است.
3.دانشهايي كه ميزان اصلاح، فساد، بيماري و سلامت فردي و جمعي را نشان ميدهند و به آسيب شناسي اختلالات و نابهنجاريهاي جامعه وافراد ميپردازد.
4.دانشهايي كه به سلامت روح و جسم كمك مينمايند؛ اين دانشها ارزش و اعتبار والاتري نسبت به بسياري از علوم ديگر دارد.
5.دانشهايي كه راهكار عبادتها واعمال خالصانه، رفتارهاي اخلاقي و كسب تقوا و چگونگي چيره شدن بر هواهاي نفساني و پرهيز از گناهان، شيوههاي يادگيري، رشد عقلانيت و خلاقيت و مانند آن را، ارائه ميكند.
6.دانشهايي كه منشأ فتنه ها، فسادها و انحرافات و بدعتها راكشف ميكند تا جامعه را به رشد و تعالي فرهنگي، سياسي و اجتماعي برساند و زمينه دين داري بهتر رافراهم سازند.
براي توليد و توسعه علم مفيد وكارآمد بايد راهكارها و برنامه هاي ذيل مورد توجه قرار گيرد:
1.آشنايي با دستاوردهاي علمي و جمع آوري پيشينههاي هر علم و نيز استفاده بهينه از آنها به صورت مواد خامي كه زمينه تفكر و پژوهش را فراهم ميسازد!
2.با توجه به محدوديت زماني و امكانات، لازم است جستجوي علم به گونه اي باشد كه براي حيات دنيوي و اخروي مفيد و ضروري باشد و از توليد «علم ربما هو علم» پرهيز شود.
3.به جاي پرداختن به امور كلي به راهكارهاي جزئي و عيني اهميت داده شود و نيز از علومي كه آثار نامطلوب وگمراه كننده دارند؛ دوري گردد.
4.روشهاي پژوهش كمي و كيفي را آموزش دهيم تا اين نوع شيوه هاي پژوهشي در راستاي كشف حقايق و توليد علم براي همه پژوهش گران ملكه شود، به ويژه كارگاه آموزش «روش تحقيق كيفي» برگزار شود تا اين روش كه براي بسياري از دانشگاهيان ما ناشناخته است؛ معرفي گردد.
5.حتي الامكان براي هر تحقيق علمي، كميته هاي علمياي كه تحت نظارت دانشگاه هستند، تشكيل شود. ضروري است كه دو نفر از متخصصان و كارشناسان مربوط به پژوهش مورد نظر در كميته مذكور حضور فعال داشته تا با تحقيق گروهي و بحث و بررسي جامع به زواياي مختلف موضوع بپردازند.تنها بدين وسيله است كه امر كشف حقايق و توليد علم، در بهترين وجه ممكن انجام ميگيرد. تحقيقات فردي، گرچه خوب و مفيد است، ولي اثر و كارآمدي تحقيقات گروهي را ندارد.
6.در امر پژوهش، هميشه بايد اولويتها را در نظر گرفت و زمان بندي معقولي براي آن مشخص كرد و البته ضروري است كه امكانات مربوط به هر پژوهش، به موقع در اختيار محققان قرارگيرد.
7.پژوهشگران مسلمان با توجه به غناي متون اسلامي بايد باور كنند كه اين متون از منابع مهم توليد علوم جديد است. بي شك، اگر اين سرچشمه بي كرانه علوم اسلامي، همگام با تحقيقات كاربردي و علمي باشد؛ ميتوان به دانشهاي مفيد و مؤثري دست يافت و نبايد به هنگام مطالعه وتحقيق، منابع اسلامي مورد غفلت قرارگيرد؛ زيرا اين عدم، علاوه بر اين كه ميتواند دركشف و گره گشايي و باروري علوم مختلف، مفيد و مؤثر باشد؛ قادر است محقق را از كج رويها و انحرافات و امور غير واقعي و غير علمي، به ويژه درحيطه علوم انساني دور كند.
در پايان پيشنهاد ميشود به چند نكته اساسي توجه شود:
1.مديران پژوهشي بانظرخواهي از گروههاي آموزشي، موضوعات تحقيقي را كه در اولويت قرار دارند؛ جمع آوري كرده و كميته هاي پژوهش را تشكيل دهند.
2.لازم است روشهاي تحقيق، به ويژه روشهاي تحقيقات كيفي با دعوت از استادان متخصص و صاحب اثر در اين راستا تدريس شود.
3. بودجه پژوهشي دانشگاهها با تقسيم بندي معقولي در اختيار اين گونه تحقيقات مدون و هدفدار قرار گيرد.
4. از كساني كه در انجام و اجراي تحقيقات تجربه و تخصص كافي و كاملي دارند، براي كمك به اعضاي ديگر استفاده شود.
5. در تمام مراحل مديريت پژوهشها و كميته ها و ارزشيابيها چاپ و نشر آثار و ... امر تعهد ديني به عنوان محوريترين الگو و ارزش مورد نظر قرارگيرد.
منبع:http://tooba-ir.org
/س
الف ـ در هر زمينه اي دامنه علم، وسيع و گسترده است و نمي توان ادعا كرد كه علم در يك رشته اي پايان يافته و بشر به سقف و نهايت آن دست پيدا كرده است اين معني در روايات مختلف مورد تاكيد قرار گرفته است:
«العلم لا ينتهي»؛ دانش را پاياني نيست. و «من ادعي من العلم غايته فقد اظهر من جهله نهايته»؛ هركس ادعا كندكه به غايت و نهايت علم دست يافته،[بيشك] به نهايت جهل و ناداني خود اعتراف كرده است. هر اندازه علم پيشرفت بيشتري بنمايد، پژوهش گر به بي كرانگي و نامحدود بودن شاخه ها و رشته هاي علمي، بيشتر پي خواهد برد. از اين رو لازم است پژوهش گر به دنبال توليد علوم كاربردي باشدتا دستاورد دنيايي و عقبايي، به ارمغان آورد. منظور رسول گرامي اسلام از حديث: «العلم اكثر من أن يحصي، فخذ من كل شيء احسنه».
ب ـ يك پژوهش گر واقعي، بايد به دنبال علومي باشد كه بتواند زندگي دنيوي و حيات سعادتمندانه اخروي افراد را تأمين نمايد. بانگاهي اجمالي به متون حديثي، ميتوان اين نوع علوم رابه صورت زير دسته بندي كرد:
1ـ دانش هاي نظري و بنيادي:
در متون حديثي، اين قبيل از علوم، مورد تأكيد فراوان قرار گرفته است؛ زيرا پيشرفت و توليد در اين نوع علوم به كشف بهتر حقايق هستي مي انجامد و باعث ارتقاء يقين، اعتقاد و ايمان در افراد ميشود و زمينه پژوهشهاي كاربردي را فراهم ميسازد.
2ـ دانش هاي كاربردي و عملياتي:
در متون ديني به بخشي از اين نوع دانشها تأكيد شده است، از قبيل:
1.دانشهاي اصلاح رفتار در سطوح مختلف سني
2.دانشهايي كه پاسخگوي آمال و خواسته هاي مشروع دنيوي است.
3.دانشهايي كه ميزان اصلاح، فساد، بيماري و سلامت فردي و جمعي را نشان ميدهند و به آسيب شناسي اختلالات و نابهنجاريهاي جامعه وافراد ميپردازد.
4.دانشهايي كه به سلامت روح و جسم كمك مينمايند؛ اين دانشها ارزش و اعتبار والاتري نسبت به بسياري از علوم ديگر دارد.
5.دانشهايي كه راهكار عبادتها واعمال خالصانه، رفتارهاي اخلاقي و كسب تقوا و چگونگي چيره شدن بر هواهاي نفساني و پرهيز از گناهان، شيوههاي يادگيري، رشد عقلانيت و خلاقيت و مانند آن را، ارائه ميكند.
6.دانشهايي كه منشأ فتنه ها، فسادها و انحرافات و بدعتها راكشف ميكند تا جامعه را به رشد و تعالي فرهنگي، سياسي و اجتماعي برساند و زمينه دين داري بهتر رافراهم سازند.
براي توليد و توسعه علم مفيد وكارآمد بايد راهكارها و برنامه هاي ذيل مورد توجه قرار گيرد:
1.آشنايي با دستاوردهاي علمي و جمع آوري پيشينههاي هر علم و نيز استفاده بهينه از آنها به صورت مواد خامي كه زمينه تفكر و پژوهش را فراهم ميسازد!
2.با توجه به محدوديت زماني و امكانات، لازم است جستجوي علم به گونه اي باشد كه براي حيات دنيوي و اخروي مفيد و ضروري باشد و از توليد «علم ربما هو علم» پرهيز شود.
3.به جاي پرداختن به امور كلي به راهكارهاي جزئي و عيني اهميت داده شود و نيز از علومي كه آثار نامطلوب وگمراه كننده دارند؛ دوري گردد.
4.روشهاي پژوهش كمي و كيفي را آموزش دهيم تا اين نوع شيوه هاي پژوهشي در راستاي كشف حقايق و توليد علم براي همه پژوهش گران ملكه شود، به ويژه كارگاه آموزش «روش تحقيق كيفي» برگزار شود تا اين روش كه براي بسياري از دانشگاهيان ما ناشناخته است؛ معرفي گردد.
5.حتي الامكان براي هر تحقيق علمي، كميته هاي علمياي كه تحت نظارت دانشگاه هستند، تشكيل شود. ضروري است كه دو نفر از متخصصان و كارشناسان مربوط به پژوهش مورد نظر در كميته مذكور حضور فعال داشته تا با تحقيق گروهي و بحث و بررسي جامع به زواياي مختلف موضوع بپردازند.تنها بدين وسيله است كه امر كشف حقايق و توليد علم، در بهترين وجه ممكن انجام ميگيرد. تحقيقات فردي، گرچه خوب و مفيد است، ولي اثر و كارآمدي تحقيقات گروهي را ندارد.
6.در امر پژوهش، هميشه بايد اولويتها را در نظر گرفت و زمان بندي معقولي براي آن مشخص كرد و البته ضروري است كه امكانات مربوط به هر پژوهش، به موقع در اختيار محققان قرارگيرد.
7.پژوهشگران مسلمان با توجه به غناي متون اسلامي بايد باور كنند كه اين متون از منابع مهم توليد علوم جديد است. بي شك، اگر اين سرچشمه بي كرانه علوم اسلامي، همگام با تحقيقات كاربردي و علمي باشد؛ ميتوان به دانشهاي مفيد و مؤثري دست يافت و نبايد به هنگام مطالعه وتحقيق، منابع اسلامي مورد غفلت قرارگيرد؛ زيرا اين عدم، علاوه بر اين كه ميتواند دركشف و گره گشايي و باروري علوم مختلف، مفيد و مؤثر باشد؛ قادر است محقق را از كج رويها و انحرافات و امور غير واقعي و غير علمي، به ويژه درحيطه علوم انساني دور كند.
در پايان پيشنهاد ميشود به چند نكته اساسي توجه شود:
1.مديران پژوهشي بانظرخواهي از گروههاي آموزشي، موضوعات تحقيقي را كه در اولويت قرار دارند؛ جمع آوري كرده و كميته هاي پژوهش را تشكيل دهند.
2.لازم است روشهاي تحقيق، به ويژه روشهاي تحقيقات كيفي با دعوت از استادان متخصص و صاحب اثر در اين راستا تدريس شود.
3. بودجه پژوهشي دانشگاهها با تقسيم بندي معقولي در اختيار اين گونه تحقيقات مدون و هدفدار قرار گيرد.
4. از كساني كه در انجام و اجراي تحقيقات تجربه و تخصص كافي و كاملي دارند، براي كمك به اعضاي ديگر استفاده شود.
5. در تمام مراحل مديريت پژوهشها و كميته ها و ارزشيابيها چاپ و نشر آثار و ... امر تعهد ديني به عنوان محوريترين الگو و ارزش مورد نظر قرارگيرد.
منبع:http://tooba-ir.org
/س
