سال‌هاست که مقام معظم رهبری (حفظه‌الله) در مورد اقتصاد بدون نفت نکاتی را مطرح کرده و فرموده‌اند باید کاری کنیم که اقتصاد کشور از وابستگی به درآمد نفت رهایی پیدا کند و اگر خواستیم در چاه‌های نفت را ببندیم اقتصاد کشور از این بابت لطمه نخورد؛ اما چون درآمد نفت به راحتی به دست می‌آید متأسفانه دولت‌ها در جهت اقتصاد منهای نفت حرکت مؤثری انجام نداده‌اند.همین امر باعث شده است تا افت و خیزهای قیمت نفت به صورت مستقیم در اقتصاد ایران تأثیر گذاشته و قدرت پویایی و تحرک فعال را از آن بگیرد.

اما خبری که این روزها در لابه‌لای اخبار کرونایی گم شده است افت شدید قیمت نفت است؛ افتی که می‌توان عوامل مؤثر در آن را بیشتر سیاسی دانست تا اقتصادی.

از همین رو خبرنگار راسخون در خصوص اقتصاد نفتی با دکتر محمدحسن قدیری ابیانه، سفیر سابق ایران در مکزیک و استرالیا، مدیر انجمن نخبگان جهان اسلام و دارای دکترای علوم استراتژیک به گفتگو نشسته است.

راسخون: تحلیل شما از نوسانات اخیر قیمت نفت چیست؟

کاهش قیمت نفت یکی از نتایج وابستگی حکومت آل سعود به‌خصوص بن سلمان به آمریکاست که مایل است برای رسیدن به قدرت، دست به هر اقدامی مانند سرکوب داخلی حتی علیه خاندان آل سعود و شیوخ عربستان و یا خوش‌خدمتی بی‌حد نسبت به آمریکا داشته باشد.

در این راستا حتی در حال زمینه‌سازی برای عادی جلوه دادن روابط خود با رژیم صهیونیستی است تا حدی که فلسطینی‌های مبارز را در کشور عربستان به علت وابستگی به مقاومت دستگیر، محاکمه و مجازات می‌کند.

تولیدات نفت عربستان مطابق میل آمریکاست

عربستان مطابق با میل آمریکا همواره تولیدات نفت خود را بالا نگه داشته بود که اخیراً به دنبال این بود که نظر خود را در خصوص نفت به روسیه تحمیل کند؛ البته تصمیم اوپک هم بود؛ که روسیه نپذیرفت و درنتیجه عربستان شروع به افزایش تولید و عرضه به بازار جهانی بیش از نیاز معمول کرد درحالی‌که ما به خاطر کرونا در شرایط رکود جهانی اقتصادی و اقتصاد نامعمول هستیم. بسیاری از کارخانه‌ها تعطیل‌شده‌اند؛ بنابراین مصرف سوخت کاهش پیداکرده و وضعیت قرنطینه هم این مسئله را تشدید کرده است.

اگر در شرایط عادی مصرف سوخت کم شود قیمت‌ها هم پایین می‌آید که با شرایط کرونایی امروز در دنیا این مسئله بیشتر شده است و امروز شاهدیم که قیمت نفت در بشکه به حدود 20 دلار در بشکه رسیده است. البته از این مسئله خود عربستان هم ضرر می‌کند و ضرری هم متوجه آمریکا می‌شود.

کاهش تقاضا عامل کاهش قیمت نفت است

با کاهش قیمت نفت برخی سناتورها و دولت‌مردان آمریکایی به این مسئله واکنش نشان داده و اعتراضاتی را انجام داده‌اند. آمریکا از طریق تکنولوژی شیل می‌تواند نفت را از اعماق زمین با تکنولوژی پیچیده استخراج کند و بخش مهمی از نیازهای خود را تأمین کند. حتی در برخی از برهه‌ها اقدام به صادرات نفت هم می‌کنند درحالی‌که بزرگ‌ترین مصرف‌کننده نفت در دنیا است. استخراج نفت با تکنولوژی شیل از طریق بخش خصوصی انجام می‌شود که قیمت تمام‌شده هر بشکه نفت 45 دلار است درحالی‌که امروز قیمت نفت 20 دلار است.

به همین دلیل دیگر تولید نفت برای آمریکا به‌صرفه نیست و امریکا متحمل ضررهایی می‌شود و امروز نگران تعطیلی مراکز تولید نفت شیل است. البته در این شرایط آقای ترامپ دستور داده است با خرید نفت ارزان تمام ذخایر استراتژیک آمریکا را پر کنند. هرزمانی که ذخایر نفت استراتژیک آمریکا پر باشد باز هم قیمت نفت پایین می‌آید چراکه آمریکا نیاز خود را از این ذخایر تأمین می‌کند.

تعطیلی صنعت، تجارت و تولید عامل کاهش مصرف است

به‌هرحال یکی از دلایل کاهش شدید قیمت نفت این مسئله است و چون امروز بحران کرونا روزها و ماه‌های سختی را پشت سر می‌گذارد، تعطیلی صنعت، تجارت و تولید باعث می‌شود که مصرف نفت تا مدتی پایین بماند و در نتیجه قیمت نفت هم نسبت به قبل کاهش چشمگیری داشته باشد.

این مسئله باعث می‌شود که کشورهایی مانند عربستان که صادرکننده نفت هستند با کسری بودجه مواجه شوند و یا مجبور شوند ذخایر ارزی خود را مورداستفاده قرار دهند که همین مسئله باعث کاهش ذخایر ارزی آن‌ها می‌شود. این اتفاق باعث ضرر به حکام عربستان و همه کشورهای نفت خیر است درحالی‌که کشورهای وارد کنند نفت به خصوص کشورهای فقیر مثل هند، پاکستان، چین و... از این بابت سود می‌کنند.

البته کشور چین بزرگ‌ترین مصرف کنند سوخت است اما تولیدات این کشور هم تحت تأثیر کرونا محدود شده است و البته ویروس کرونا باعث کاهش قدرت خرید مردم در تمام دنیا شده است به نحوی که سناتور سندرز آمریکایی می‌گوید ده‌ها میلیون نفر در آمریکا در آستانه گرسنگی هستند.

رکود اقتصادی شدید در انتظار دنیا است

وقتی قدرت خرید پایین بیاید بازار مصرف کاهش پیدا می‌کند و در ادامه این مسئله، کارخانه‌ها هم با از دست دادن بازار مصرف ضرر می‌کنند و درنهایت هم تولید لطمه می‌خورد. به همین دلیل بانک جهانی و سازمان‌های بین‌المللی اعلام کرده‌اند که دنیا وارد یک رکود اقتصادی شدیدتری از رکود اقتصادی سال 2008 که در آمریکا رخ داد و اقتصاد جهانی را تحت تأثیر قرارداد خواهد شد.

راسخون: این مسائل چه تأثیری بر روی اقتصاد ایران خواهد گذاشت.

سال‌هاست مقام معظم رهبری می‌فرمایند که باید کاری کنیم که اقتصاد کشور از وابستگی به درآمد نفت رهایی پیدا کند و اگر خواستیم در چاه‌های نفت را ببندیم اقتصاد کشور از این بابت لطمه نخورد؛ اما چون درآمد نفت به راحتی به دست می‌آید متأسفانه نه دولت‌ها همت کردند که در این راستا گام بردارند و نه مردم در این رابطه حاضر شدند تا اقدام مناسبی را انجام دهند.

راه رهایی از اقتصاد وابسته به نفت، کار و تولید و پرهیز از اسراف و هزینه‌های غیرضروری است. باید برای تحقق این مسئله از مصارف غیرضروری ارزی نیز پرهیز کنیم. خرید کالای خارجی جزء این دسته است چراکه قبلاً برای ورود کالای خارجی به کشور ارز پرداخت‌شده است؛ بنابراین مردم هم برای تحقق این اتفاق برخی مسائل مهم را رعایت نمی‌کنند.

ایران بالاترین تعطیلی مناسبتی در سال را دارد

همچنین برخی اصلاحات اقتصادی که باید در کشور صورت می‌گرفت صورت نگرفته است؛ ایران بالاترین تعطیلی مناسبتی را در سال دارد، جزء کشورهایی با پایین‌ترین ساعت مفید کاری هستیم؛ معیاری به‌نام تنبلی اجتماعی وجود دارد که ما از این نظر متأسفانه بعد از کشورهای نفت‌خیزی مانند عربستان، کویت، امارات قرار داریم یعنی ما در بین تنبل‌ترین کشورها قرار داریم.

هنوز خرید کالای خارجی نشانه تشخص اجتماعی است

لازمه رونق اقتصادی این است که مردم تولید کشور را خریداری کنند درحالی‌که متأسفانه هنوز هم مصرف کالای خارجی نشانه تشخص اجتماعی است و مردم تعصب لازم را ندارند. ضمن اینکه تولیدکنندگان ما هم در مواردی آن اهتمام لازم برای تولید جنس باکیفیت‌تر و قیمت نازل را ندارند که همه این مسائل هم‌دست به دست هم داد و اقتصاد کشور را وابسته به نفت کرده است.

میزان مصرف و هزینه‌های دولت متورم و پرخرج بیش از درآمد است

میزان مصرف و هزینه‌های دولت متورم و پرخرج بیش از درآمد است حتی بیش از درآمد نفتی قبل از تحریم و همین باعث شده که اوایل سال 1398 میزان بدهی دولت به بیش از 800 هزار میلیارد تومان یعنی معادل درآمد چند سال فروش نفت برسد و در شرایط کرونایی امروز تصویب شده است 100 هزار میلیارد تومان در این رابطه هزینه شود و تقاضای برداشت یک میلیارد دلار از ذخایر ارزی هم توسط دولت صورت گرفته است این یعنی بر بدهی دولت افزوده خواهد شد درحالی‌که در شرایط کرونایی تولید هم کاهش پیداکرده است.