افتتاح سوره با کلمه «تبارک»
کلمه آغازین سوره شریفه، عبارت پرمغز و ژرف «تبارک» است که دنیایی از معنا و دریایی از حقایق را در خود جای داده است. موارد استعمال این لفظ در قرآن کریم، ارتباط تنگاتنگی با مفهوم ربوبیت تامه دارد. از نظر معنای لغوی «تبارک» مصدر باب تفاعل از ماده «برک» است که به معنای خیر و فضل و زیاده است. هنگامی که این ماده بر وزن (فاعل) استعمال می‌گردد بر امتداد برکت و استمرار آن دلالت می‌کند و از آنجا که صیغه «تفاعل» مشتمل بر معنای مطاوعه است بر قبول و انطباق و تحقق برکت دلالت دارد.کوتاه سخن آنکه: کلمه تبارک بر تحقق امتداد برکت دلالت می‌نماید. از این رو در آیاتی که کلمه تبارک بکار رفته است، همچون «تبارک الله رب العالمین» «یا تبارک الذی نزل الفرقان»، همگی بر استمرار و دوام فضل و احسان و فیض الهی دلالت دارند و این دقیقا همان معنای «ربوبیت الهی» است. مقام ربوبیت الهی بر این نکته تأکید دارد که فیض خداوند پس از خلقت پایان نیافته و در تدبیر و اداره جهان هستی نیز استمرار دارد. خداوند سبحان نه تنها در آسمان‌ها و در مقام خلقت خدایی می‌کند بلکه در زمین نیز حاضر است و لحظه به لحظه تدبیر عالم را به عهده دارد. او مالک همه آسمان‌ها و زمین است و بازگشت همه امور به سوی اوست.
رابطه بین «تبارک» و «ربوبیت الهی» نه تنها به وسیله معنای لغوی «تبارک» بلکه با مراجعه به موارد به کار رفته در قرآن نیز کاملا تأکید می‌گردد. در قرآن کریم کلمه تبارک نه بار به کار رفته که در سه مورد صریحة لفظ تبارک به ربوبیت مرتبط شده است و در 6 مورد دیگر نیز سیاق آیات و ملاحظه آیات قبلی و بعدی نشانگر ارتباط معنایی آیات مزبور با ربوبیت الهی است و هریک به جلوه ای از تدبیر و اداره جهان هستی - در تشریع یا تکوین - توسط ذات مقدس الهی اشاره می‌کنند.
نکته دیگر آنکه در قرآن کریم تنها دو سورة «الفرقان» و «الملک» با عبارت «تبارک» آغاز می شوند و اتفاقا هر دو سوره نیز درباره ربوبیت الهی و ابعاد و جلوه گاه های آن سخن می‌گویند و حتى آیات نخستین هر دو سوره نیز از یک سیاق واحد تبعیت می‌کنند و پس از تأکید بر مالکیت مطلق و حاکمیت بلامنازع خداوند بر آسمان و زمین به ناتوانی و ضعف بی چون و چرای شریکان پنداری در تدبیر جهان می پردازند. با عنایت به این شواهد است که علامه طباطبایی یکی از دلایل خود را برای اثبات محوریت ربوبیت الهی در سورة الملک، آغازشدن سوره با کلمه «تبارک» می داند و می گوید:
از آنجا که غرض سوره بیان عمومیت ربوبیت الهی است خداوند در این سوره سخن را با کلمه (تبارک) آغاز کرده، چون این کلمه به معنای کثرت صدور برکات از ناحیه خدای عزوجل است، به عبارت دیگر علامه به محتوای آیات آغازین سوره که نقش کلیدی در کشف غرض دارد استدلال نموده است و با استناد به وجود کلمه تامه الهی است دست یافته است.
تکرار صفت «رحمان»
سومین دلیلی که علامه برای اثبات نظریه خویش بر می شمارد، تکرار صفت جمیله «رحمان» در این سوره است. این صفت که دلالت بر رحمت عامه الهی دارد در سوره شریفه «الملک» 4 بار به صورت اسمی و یک بار به شکل فعلی تکرار شده است که در مقایسه با حجم سوره بیشترین تکرار را در قرآن به خود اختصاص داده است. بنابراین می‌توان نتیجه گرفت که در این سوره بیش از هر سوره قرآن کریم بر صفت رحمانیت خداوند تأکید شده است.فراوانی صفت «الرحمن» در این سوره و ارتباط معنایی آن با ربوبیت الهی این احتمال را تقویت می‌کند که غرض اصلی سوره «الملک» همان ربوبیت تامه الهی باشد. علامه در این باره می‌گوید: در این سوره مکرر جناب ربوبی را به صفت رحمان که مبالغه در رحمت است می ستاید و چون رجمت همان عطیه در قبال استدعای حاجتمند است به ربوبیت الهی اشاره دارد.
«رحمان» که از صفات خاصه الهی است و پر غیر خداوند سبحان اطلاق نمی‌گردد به معنای کسی است که رحمت و فضل او همه هستی را فراگرفته است و همه موجودات در تکوین و بقا از فیض وجودی و ربوبی او بهره مند هستند و هر یک به سبب استعداد ذاتی و فعلی اش از مرتبه ای از این فیض بهره مند است.
چنین معنای گسترده ای با آنچه از مفهوم مقام ربوبیت تامه الهی قصد می‌گردد تناسب و ارتباط کامل دارد. زیرا در معنای ربوبیت نیز بر این نکته تأکید می‌شود که فیض وجودی حضرت سبحان نه تنها در مقام تکوین بلکه در مقام تدبیر و رزق رسانی نیز شامل حال همه بندگان اعم از کافر و مؤمن می‌گردد.
منبع: ساختار هندسی سوره‌های قرآن، محمد خامه‌گر، صص275-270، سازمان تبلیغات اسلامی شرکت چاپ و نشر بین الملل، تهران، چاپ اول، ۱۳۹۵
