دم شیر گیاهی دارویی و معطر است که در رویشگاه های طبیعی در نواحی کوهستانی و مرتفع کشور ، مانند دماوند یافت می شود. از این گیاه در صنایع دارویی، غذایی ، آرایشی و بهداشتی استفاده می شود. امروزه این گیاه به دلیل خواص زیادی که دارد در سراسر دنیا یافت می شود.

دم شیر یکی از قدیمی ترین گیاهان مورد استفاده بشر است. تئوفراست در آثار خود از این گیاه نام برده و خواص درمانی آن را شرح داده است. در طب سنتی اکثر کشور های غربی از این گیاه به عنوان ضد تشنج، قابض، خلط آور، مقوی و اشتها آور نام برده شده است.

نام این گیاه leonurus از زبان یونانی گرفته شده است و به معنی دم شیر می باشد. این گیاه به عنوان گیاه دارویی، تاریختچه ای طولانی دارد ، ماما ها از این گیاه برای پیشگیری از عفونت های رحمی استفاده می کنند از این رو نام دیگر آن Motherwort میباشد. در طب گیاهی از گل و برگ این گیاه استفاده می شود .
در حال حاضر در بسیاری از منابع علمی معتبر از پیکره رویشی دم شیر به عنوان دارو یاد شده است. مواد موثره این گیاه آرام بخش، خواب آور و مدر بوده و سبب کاهش فشار خون و درمان بیماری های قلبی می شود.

گل های دم شیر عسل آور است و سبب افزایش کمیت و کیفیت عسل می شود. در بعضی کشور های غربی دارو های مختلفی از مواد موثره این گیاه ساخته و به شکل قطره، قرص، کپسول و یا شربت مورد استفاده قرار می گیرد.

مشخصات گیاه دم شیر

دم شیر گیاهی علفی و چند ساله است. منشاء این گیاه نواحی مدیترانه در آسیا – اروپا گزارش شده است. این گیاه در مرکز و غرب اروپا، شمال آسیا، شمال آفریقا، اسکاندیناوی، انگلیس و مناطق بالکان می روید.

ارتفاع این گیاه با توجه به شرایط اقلیمی محل رویش متفاوت و بین 50 تا 150 سانتی متر است. ساقه مستقیم، منشعب، چهار گوش و کم و بیش تو خالی است. برگ ها به طور متقابل روی ساقه قرار گرفته اند. برگ های پایینی گیاه نسبت به برگ های بالایی بزرگترند. طول این برگ ها 6 تا 10 سانتی متر و کم و بیش پهن بوده و دارای 5 تا 7 بریدگی می باشد. دمبرگ های برگ های پایینی نسبت به برگ های بالایی بلندتر است. برگ های بالایی و میانی کوچکتر و طول آنها به ذو تا چهار سانتی متر می رسد. سطح برگ ها از کرک های ظریفی پوشیده شده است.

گل ها به رنگ صورتی و به صورت دستجات متراکمی که شامل 8 تا 11 گل است. در زاویه برگ ها تشکیل می شوند. گل ها بسیار کوچک، طول آن سه تا پنج میلی متر می باشد. روی هر ساقه 20 تا 25 چرخه گل مشاهده می شود.

میوه این گیاه فندقه و چهار قسمتی است. بذر گیاه دم شیر سه وجهی، به طول دو و ضخامت یک میلی متر بوده و رنگ آن قهوه ای روشن است. وزن هزار دانه 7/0 تا 9/0 گرم است. پیکره رویشی دم شیر حاوی مواد موثره است. مهمترین مواد موثره دم شیر را ترکیب های ایرویدوئیدی (مشابه آنچه در ریشه سنبل الطیب وجود دارد) از جمله لئونورید تشکیل می دهد.

آلکالوئید های لئونورین و استاپیدرین، تانن (به مقدار 5 تا 10 درصد)، مواد تلخ و همچنین اسانس (به مقدار 03/0 تا 2/0) از دیگر ترکیب های موجود در پیکر رویشی دم شیر است. تیپ های شیمیایی متفاوتی در جمعیت های دم شیر مشاهده شده است که در برخی از آنها فاقد تانن یا اسانس هستند، در حالی که تیپ های شیمیایی دیگر ممکن است از مقادیر زیادی تانن و اسانس برخوردار باشند.1

تقویت سلامت قلب

یکی از مهم‌ترین دلایلی که باعث ترغیب شما به استفاده از عصاره این گیاه می‌شود، تقویت سلامت قلب می‌باشد. دم شیر خاصیتی مانند پونه سا دارد. این بدان معنی است که مصرف دم شیر می‌تواند به آرام کردن ضربان قلب شما که ناشی از مشکلات تیروئیدی می‌باشد، کمک کند. این خاصیت بی نظیر دم شیر باعث شده تا سازمان حمایت از بیماران قلبی، این گیاه را در میان 10 ماده برتر غذایی، برای بیماری‌های قلبی معرفی کند. دکتر استیون برندج، متخصص گیاهان دارویی در دانشکده پزشکی سن دیگو معتقد است مصرف این ماده نقشی اساسی در جلوگیری از بیماری‌های قلبی دارد.

رهایی از استرس

اما بدون هیچ تردیدی مهم‌ترین خاصیتی که به این گیاه نسبت می‌دهند، کاهش اضطراب و استرس می‌باشد. تحقیقات حاکی از این است که مصرف دمنوش های این گیاه تأثیر شگفت انگیزی در از بین بردن استرس دارد چرا که ترکیبات ارگانیک موجود در دم شیر قادر هستند ترشح هورمون کورتیزول را کاهش بدهند. این موضوع می‌تواند به صورت موثری در درمان میگرن نیز نقش داشته باشد چرا که مهم‌ترین عامل عامل ایجاد کننده میگرن نیز، استرس می‌باشد. بسیاری این خاصیت دم نوش دم شیر را با چای بابونه مقایسه می‌کنند.

جلوگیری از سرطان

سرطان یکی از بیماری‌های مزمن بسیار خطرناک است به طوری که تا به حال بیش از 200 میلیون نفر به خاطر این بیماری جان خود را از دست داده‌اند. متاسفانه این روزها به دلیل تغییر عادت‌های صحیح سبک زندگی، این بیماری در حال ازدیاد می‌باشد. بیماری سرطان به دلیل رشد بیش از اندازه سلول‌های سالم بدن ایجاد می‌شود. مهم‌ترین عاملی که در این زمینه نقش دارد، رادیکال‌های آزاد هستند که سلول‌ها را اکسیده می‌کنند. آنتی اکسیدان های موجود در دم شیر قادر هستند تا فعالیت این رادیکال‌ها را کاهش بدهند. این موضوع می‌تواند در نهایت به جلوگیری از سرطان و سایر بیماری‌های مزمن منجر شود.

تسکین قاعدگی‌های دردناک

یکی از مشکلات رایجی که خانم‌ها را عذاب می‌دهد، قاعدگی‌های دردناک می‌باشد. تحقیقاتی که در سال 2009 توسط محققان آمریکایی با شرکت بیش از 500 خانم 15 تا 35 ساله انجام شده، نشان می‌دهد از هر 10 نفر، 5 نفر در طول سال دچار قاعدگی‌های دردناک می‌شوند. معمولاً خانم‌ها از داروهای شیمایی یا هورمونی برای بر طرف کردن این موضوع استفاده می‌کنند که البته این کار عوارض جانبی بسیاری دارد. عصاره دم شیر به دلیل خواص ضد التهابی و تسکین دهنده، می‌تواند یک جایگزین بسیار عالی برای چنین داروهایی باشد.2

درمان بی خوابی

یکی از نیازهای اصلی بدن انسان، خواب کافی می باشد. اگر فردی در طول شبانه روز خواب کافی نداشته باشد دچار اختلالات زیادی در بدن خود می شود. آمارهایی که موسسه بهداشت و سلامت عمومی ایالات متحده آمریکا ارائه می کند، بدین گونه است که 42 درصد از مردم آمریکا دچار بی‌خوابی می باشند. استفاده از یک فنجان چای دم شیر باعث می شود اضطراب و استرس شما کاهش یابد و ذهن آرامی داشته باشید و به همین متد به شما در خوابیدن یاری می رساند.

نحوه مصرف دم شیر

بخش های مورد مصرف آن عصاره، سر شاخه‌های گل‌دار و برگ‌ دم‌ شیر می باشد.

برای استفاده به صورت چای می بایست از ۴-۲ گرم گیاه خشک در آب جوش بهره برد مقدار استفاده سه بار در روز می باشد.

استفاده روزانه ۴/۵ گرم از این گیاه یا مقدار معادل آن از محصولات دیگر دم شیر توصیه شده است.

این گیاه بیشتر یکی از اجزای موجود در چای های دارویی قلبی عروقی می باشد.

همچنین می توان مخلوطی از روغن های فرار موجود در عصاره دم شیر بصورت موضعی بروی بخش های خاصی در اطراف قلب مصرف نمایید.