عدم تحمل لاکتوز چیست و درباره علل، علائم و روش های درمان آن بیشتر بدانیم

تاکنون نام بیماری عدم تحمل لاکتوز را شنیده‌اید؟ شاید جالب باشد که بدانید با کنار گذاشتن مواد لبنی می‌توان این بیماری را تا حدود زیادی مدیریت کرد. در ادامه درباره‌ی آن صحبت خواهیم کرد.

بیماری عدم تحمل لاکتوز چیست؟

افراد مبتلا به عدم تحمل لاکتوز (lactose intolerance) قادر به هضم کامل قند شیر یا لاکتوز نیستند. در نتیجه، آن‌ها بعد از غذا خوردن یا آشامیدن فرآورده‌های لبنی دچار اسهال، گاز و نفخ می‌شوند. عدم تحمل لاکتوز که گاهی عدم جذب لاکتوز (lactose malabsorption) نامیده می‌شود، معمولاً بی خطر است اما گاهی علائم آن ناخوشایند و آزار دهنده خواهد بود.

تولید مقدار کم آنزیم لاکتاز در روده کوچک معمولاً مسئول بروز عدم تحمل لاکتوز است. از طرفی دیگر گاهی فرد با مقدار کمی آنزیم لاکتاز هم قادر است تا فرآورده‌های لبنی را هضم کند. اما اگر سطح آنزیم لاکتاز بسیار ناچیز باشد، فرد بعد از خوردن و آشامیدن فرآورده‌های لبنی علائم عدم تحمل لاکتوز را نشان خواهد داد.

بسیاری از افراد مبتلا به عدم تحمل لاکتوز بدون کنار گذاشتن تمام فرآورده‌های لبنی قادر به مدیریت علائم خود هستند‌.

علائم عدم تحمل لاکتوز

علائم و نشانه‌های عدم تحمل لاکتوز معمولاً بین ۳۰ تا دو ساعت بعد از خوردن و یا آشامیدن غذاهای حاوی لاکتوز ایجاد می‌شود‌. علائم و نشانه‌ها شامل:

* اسهال
* حالت تهوع و برخی اوقات استفراغ
* پیچ خوردگی شکم و معده
* نفخ
* گاز

برای عدم تحمل لاکتوز چه هنگام باید به پزشک مراجعه کنیم؟

اگر مرتب بعد از خوردن فرآورده‌های لبنی به علائم عدم تحمل لاکتوز دچار می‌شوید و اگر نگران هستید که در صورت قطع مصرف این مواد به کمبود کلسیم دچار می‌شوید یا خیر، باید با پزشک مشورت کنید

لاکتوز در شیر مادر و شیر گاو

غلظت متوسط آن در شیر گاو ۴.۸ درصد است. از آن‌جا که لاکتوز به همراه ترکیبات معدنی فشار اسمزی شیر را ثابت نگه‌ می‌دارد، غلظت آن چندان دستخوش تغییر نمی‌شود و فقط در اولین روز پس از زایمان مقدار آن به میزان قابل توجهی کاهش می‌یابد.

اندازه لاکتوز شیر مادر به مقدار قابل توجهی بیشتر از شیر گاو است؛ یعنی حدود ۷ درصد شیر مادر را این قند تشکیل می‌دهد. در میان شیر تمام پستانداران، شیر انسان بیشترین میزان لاکتوز را داراست و غلظت آن در شیر آغوز انسان در اولین روز پس از زایمان حدود ۴-۳ درصد است.

به علاوه مقدار کمی از سایر کربوهیدرات‌ها نیز در شیر یافت می‌شوند که قسمتی از آن‌ها به شکل آزاد و قسمتی دیگر به صورت متصل به پروتئین‌ها، لیپیدها و فسفات‌ها هستند. مونوساکاریدهایی مانند گلوکز و گالاکتوز هر یک غلظتی معادل ۱۰ میلی‌گرم در ۱۰۰ میلی‌لیتر شیر گاو را دارند، در حالی که مقدار مونوساکاریدهای شیر مادر بیش از ۱۰۰ میلی‌گرم در ۱۰۰ میلی‌لیتر است.

میزان مونوساکاریدها در شیر آغوز انسان حدود ۹۰۰ میلی‌گرم در ۱۰۰ میلی‌لیتر بوده که به میزان قابل توجهی بیشتر از شیر معمولی است. غلظت اولیگوساکاریدهای شیر مادر نیز نسبتا بالاست. مقدار این قندها در شیر معمولی مادر ۱۴-۸ گرم در لیتر، و در شیر آغوز ۲۴ گرم در لیتر است.

تعریف عدم تحمل لاکتوز توسط سازمان ملل

سوء جذب و عدم تحمل لاکتوز به وسیله گروه مشورتی پروتئین (Protein Advisory Group) سازمان ملل متحد به صورت زیر تعریف شده است:

۱. اگر پس از دریافت مقدار استاندارد لاکتوز (۳ گرم برای هر کیلوگرم وزن بدن، حداکثر ۵۰ گرم) منحنی قند خون تا ۲۵ میلی‌گرم در ۱۰۰ میلی‌لیتر یا کمتر از آن افزایش یابد، یا تست «فعالیت آنزیم» فعالیت لاکتاز را کمتر از ۲ واحد در گرم نشان دهد لاکتاز کم است.

۲. سوء جذب لاکتوز نتیجه کاهش فعالیت آنزیم لاکتاز ایجاد می‌شود.

۳. اگر در فردی با فعالیت لاکتاز کم، پس از دریافت مقدار استاندارد لاکتوز یا حتی کمتر از آن (به صورت محلول آبکی) علائم بالینی ظاهر شود، عدم تحمل لاکتوز وجود دارد.

۴. در اشخاصی که فعالیت لاکتاز آن‌ها کم است، اگر چند ساعت پس از دریافت شیر یا محصولات شیری آن هم با مقادیر معمولی (۲-۱ لیوان شیر)، علائم بالینی بروز کند، عدم تحمل شیر وجود دارد که مربوط به لاکتوز آن است.

چرا به بیماری عدم تحمل لاکتوز مبتلا می‌شویم؟

عدم تحمل لاکتوز زمانی رخ می‌دهد که روده کوچک به اندازه کافی آنزیم لاکتاز برای هضم قند شیر یا لاکتوز را تولید نمی‌کند. به صورت طبیعی، لاکتاز، قند شیر را به دو قند ساده گلوکز و گالاکتوز تبدیل می‌کند. این دو قند ساده از طریق دیواره روده کوچک جذب خون می‌شوند.

اگر مقدار لاکتاز کافی نباشد، لاکتوز موجود در غذا به جای اینکه تجزیه شده و جذب خون شود، به سمت روده بزرگ حرکت می‌کند. در روده بزرگ، باکتری‌های معمول و طبیعی دستگاه گوارشی با لاکتوز هضم نشده برخورد کرده و این رویا رویی باعث بروز علائم عدم تحمل لاکتوز خواهد شد.

انواع عدم تحمل لاکتوز

عدم تحمل لاکتوز سه نوع دارد و در هر نوع عوامل متفاوت و مختلفی باعث بروز عدم تحمل لاکتوز خواهد شد

عدم تحمل لاکتوز اولیه

افراد مبتلا به عدم تحمل لاکتوز اولیه، که شایع‌ترین نوع این عارضه هم به شمار می‌رود، در آغاز زندگی مقدار کافی و مناسبی از لاکتاز را تولید می‌کنند. نوزادان که همه‌ی مواد مغذی مورد نیاز خود را از شیر می‌گیرند به لاکتاز نیاز دارند.

زمانی که کودکان شیر ماده را با مواد غذایی دیگر جایگزین می‌کنند، مقدار لاکتاز تولید شده به صورت طبیعی پایین‌تر می‌رود. این مقدار هنوز به حد کافی و مورد نیاز برای گوارش مواد لبنی مصرفی فرد بزرگسال است‌. در عدم تحمل لاکتوز اولیه اما مقدار لاکتاز تولید شده در بزرگسالی به حد زیادی کاهش می‌یابد و بنابراین گوارش مواد لبنی به سختی ممکن خواهد بود.

عدم تحمل لاکتوز ثانویه

این نوع از عدم تحمل لاکتوز زمانی رخ می‌دهد که تولید لاکتاز در روده کوچک بعد از بیماری، آسیب و یا جراحی کاهش پیدا کند. بیماری‌هایی که در بروز عدم تحمل لاکتوز ثانویه نقش دارند، عبارتند از:

* عفونت‌ها
* بیماری سلیاک
* رشد بیش از حد باکتریایی
* بیماری کرون

درمان بیماری‌های زمینه‌ای ممکن است باعث بازیابی سطح لاکتاز و بهبود علائم و نشانه‌ها شود‌. با این همه این فرایند ممکن است زمان بر بوده و به سرعت رخ ندهد.

عدم تحمل لاکتوز مادرزادی و یا تکاملی

این نوع از عدم تحمل لاکتوز بسیار نادر است‌. اما نوزادانی که با عدم تحمل لاکتوز به دنیا می آیند دچار فقدان لاکتاز هستند. این عارضه به صورت ژنتیکی و طبق الگویی به نام اتوزوم غالب (autosomal recessive) منتقل می‌شود. به عبارتی دیگر هم پدر و هم مادر باید یک گونه ژن را به فرزند منتقل کنند تا فرزند مبتلا شود‌. نوزادان نارس هم به دلیل ناکافی بودن سطح لاکتاز می‌توانند به عدم تحمل لاکتوز مبتلا شوند.

عوامل خطر برای ابتلا به عدم تحمل لاکتوز

عواملی که باعث می‌شود فرد برای ابتلا به عدم تحمل لاکتوز مستعدتر باشد، عبارتند از:

افزایش سن: عدم تحمل لاکتوز معمولاً در بزرگسالی رخ می‌دهد. این بیماری در میان نوزادان و کودکان چندان رایج نیست.

نژاد: عدم تحمل لاکتوز در میان افراد آفریقایی، آسیایی، لاتین تبار و افرادی با ریشه آمریکایی سرخپوستی شایع‌تر است

تولد پیش از موعد: نوزادانی که به صورت نارس به دنیا می‌آیند ممکن است سطح لاکتاز خون آن‌ها کم‌تر از حد معمول باشد. چرا که سلول‌های مخصوص تولید کننده لاکتاز در روده کوچک در اواخر سه ماهه‌ی سوم بارداری ایجاد می‌شوند.

بیماری‌های روده کوچک: بیماری‌های روده کوچک که باعث بروز عدم تحمل لاکتوز می‌شود شامل رشد بیش از حد باکتری، بیماری سلیاک و بیماری کرون است.

برخی از درمان‌های سرطان: در صورت انجام پرتو درمانی برای درمان سرطان معده و یا بروز مشکلات روده‌ای بر اثر شیمی درمانی، خطر بروز عدم تحمل لاکتوز افزایش می‌یابد.

تشخیص عدم تحمل لاکتوز

پزشک با مشاهده علائم و نشانه‌های فرد و کاهش میزان فرآورده‌های لبنی در رژیم غذایی عدم تحمل لاکتوز را تشخیص خواهد داد. همچنین با انجام تست‌های زیر می‌توان تشخیص را قطعی کرد:

تست تنفس هیدروژن: بعد از اینکه فرد مایعی حاوی مقدار زیادی لاکتوز را نوشید، پزشک مقدار هیدروژن در تنفس او را اندازه خواهد گرفت. اگر در بازدم فرد مقدار زیادی هیدروژن وجود داشته باشد، یعنی لاکتوز به صورت کامل هضم و جذب نشده است.

تست تحمل لاکتوز: دو ساعت بعد از نوشیدن مایعی که دارای مقادیر بالایی لاکتوز باشد، از فرد آزمایش خون گرفته می‌شود تا مقدار گلوکز موجود در خون فرد اندازه‌گیری شود‌. اگر سطح گلوکز خون بالا نرفته باشد، پس یعنی بدن به صورت کامل لاکتوز موجود درون مایع را هضم و جذب نکرده است

آزمون اسیدیته مدفوع: آزمون اسیدیته مدفوع یک آزمایش برای عدم تحمل لاکتوز در نوزادان و کودکان خردسال است. به کودک مقدار کمی از نوشیدنی حاوی لاکتوز داده می شود اسید لاکتیک تبدیل به مدفوع اسیدی می شود . بنابراین، کودکان با عدم تحمل لاکتوز پس از مصرف لاکتوز مدفوع اسیدی خواهند داشت.

بیوپسی روده: آزمون مستقیم برای عدم تحمل لاکتوز بیوپسی از مخاط روده برای اندازه گیری سطح لاکتاز در پوشش معده است . با این حال، این نمونه برداری تهاجمی است و نیاز به تجزیه و تحلیل تخصصی دارد که در بسیاری از مطب ها در دسترس نیست. بنابراین، سطح لاکتاز معمولا از طریق بیوپسی معمولا برای مقاصد پژوهشی سنجیده می شود.

آزمون قند خون و تست تنفسی هیدروژن به نوزادان و کودکان بسیار جوان داده نمی شود ، چرا که آنها ممکن است دچار اسهال شدید شوند. اگر نوزاد یا کودک دچار علائم عدم تحمل لاکتوزشود به والدین کودک توصیه می شود که از شیرهای بدون لاکتوز است استفاده کنند تا علائم ناپدید شوند. شیر و فراورده های لبنی ممکن است به آرامی در طول زمان قابل هضم شوند . در صورت نیاز برای تایید تشخیص، تست اسیدیته مدفوع نیز ممکن است برای نوزادان و کودکان خردسالتجویز شود .

تفاوت عدم تحمل لاکتوز و آلرژی شیر گاو

غالباً در بین بیماران و پزشکان، سردرگمی بین عدم تحمل لاکتوز و آلرژی شیر گاو وجود دارد که ‌می‌تواند منجر به محدودیت غیرضروری رژیم غذایی یا واکنش‌های اجتناب ناپذیر شود. حساسیت به شیر‌‌، عدم تحمل شیر و عدم تحمل لاکتوز اغلب توسط بیماران و والدین آن‌ها و بدون درک درست و معانی مختلف، درک مکانیسم‌های مختلفی که زیر آن وجود دارد، باعث تشخیص نادرست می‌شود. مدیریت این شرایط کاملا متفاوت است و تشخیص نادرست ممکن است پیامدهای قابل توجهی برای بیمار داشته باشد.

عدم تحمل لاکتوز از کاهش توانایی هضم لاکتوز ناشی ‌می‌شود. همانطور که در بالا توضیح داده شد‌‌، عدم تحمل لاکتوز واکنش غذایی ناسازگار بدون واسطه ایمنی است، در حالی که حساسیت به شیر گاو یکی از رایج ترین انواع آلرژی غذایی (واکنش غذایی ناسازگار با واسطه ایمنی) به ویژه در سالهای اول زندگی است.

حساسیت به شیر گاو ممکن است به دلیل ایمونوگلوبولین IgE))، واسطه بدون IgE یا واکنش‌های مختلط باشد. پس از مصرف مواد غذایی، واکنش‌های با واسطه IgE به طور معمول در عرض ۲ ساعت رخ ‌می‌دهند، در حالی که واکنش‌های غیر واسطه IgE بعد از ۲ الی ۴۸ ساعت یا چند روز پس از مصرف غذا ایجاد می‌شوند. به طور خاص، علائم حساسیت به شیر گاو غیر واسطه‌ای غالبا به عنوان علائم عدم تحمل نشان داده ‌می‌شوند.

درمان عدم تحمل لاکتوز

در افرادی که به دلیل ابتلا به بیماری‌های زمینه‌ای به عدم تحمل لاکتوز مبتلا هستند، درمان بیماری زمینه‌ای به بازیابی توان بدن برای هضم لاکتوز کمک خواهد کرد ولی این فرایند ممکن است ماه‌ها طول بکشد. اگر فرد به دلایل دیگری به این بیماری مبتلا شده باشد، با اجرا کردن رژیم غذایی کم لاکتوز تا حدود زیادی می‌تواند از احساس بد ناشی از این عارضه رها شود.

برای کم کردن مقدار لاکتوز در رژیم غذایی:

* محدود کردن شیر و دیگر فرآورده‌های لبنی
* وارد کردن مقدار کمی از فرآورده‌های لبنی در وعده‌های غذایی معمول
* خوردن و آشامیدن بستنی و شیر کم لاکتوز
* اضافه کردن پودر و یا عصاره‌ی آنزیم لاکتوز به شیر برای تجزیه‌ی لاکتوز

برای افرادی که برای مقدار بسیار کمی از لاکتوز هم علائم نشان می دهند باید جایگزینی،ضد آنزیم لاکتاز (Lactaid) مورد استفاده قرار گیرد.: گلوکز و گالاکتوز،جایگزین آنزیم لاکتازهستند که لاکتوز را به اجزای قند ساده قابل هضم تر تبدیل می کنند. جایگزین آنزیم لاکتاز همراه با مواد غذایی برای کمک به هضم لاکتوز شامل شیر ، پنیر، و دیگر محصولات لبنی بدون لاکتوز است که در بسیاری از سوپر مارکت ها در دسترس هستند.

سبک زندگی و درمان‌های خانگی برای عدم تحمل لاکتوز

با آزمون و خطا فرد احتمالاً فرد می‌تواند تشخیص دهد که بدنش به غذاهای حاوی لاکتوز واکنش نشان می‌دهد و بعد از مدتی هم متوجه خواهد شد که مصرف چه مقدار از این مواد مشکلی را برای فرد ایجاد نخواهد کرد.

میزان عدم تحمل لاکتوز در برخی از افراد چندان شدید است که این افراد مجبور به قطع مصرف همه‌ی فرآورده‌های لبنی بوده و حتی در هنگام مصرف غذاهای غیر لبنی و یا حتی داروهای حاوی لاکتوز باید بسیار هوشیار باشند.

مصرف مواد مغذی خوب

کاهش مصرف محصولات لبنی به معنی دریافت مقدار ناکافی کلسیم نیست. کلسیم در خیلی از غذاهای دیگر هم وجود دارد، این غذاها شامل:

* بروکلی و سبزیجاتی با برگ‌های سبز
* فرآورده‌های غنی شده با کلسیم مانند غلات صبحانه و آب میوه‌ها
* ماهی سالمون یا ماهی ساردین کنسرو شده
* جایگزین‌های شیر مانند شیر سویا و شیر برنج
* پرتقال

بادام، آجیل و مغزهای خشک

همچنین مصرف مقدار کافی از ویتامین D هم اهمیت زیادی دارد که به صورت معمول به شیر اضافه می‌شود‌. تخم مرغ، جگر و ماست هم حاوی ویتامین D بوده و علاوه بر این زمانی که فرد به مقدار کافی در برابر آفتاب قرار بگیرد هم ویتامین D در بدن ساخته خواهد شد.

حتی زمانی که رژیم غذایی فرد محدود نباشد هم بسیاری از کمبود ویتامین D رنج می‌برند. در مورد مصرف مکمل‌های ویتامین D و کلسیم با پزشک خود مشورت کنید.

محدود کردن مصرف محصولات لبنی

بسیاری از افراد مبتلا به عدم تحمل لاکتوز، بدون اینکه علائم خاصی داشته باشند می‌توانند بدون مشکل محصولات لبنی مصرف کنند. این افراد احتمالا توان مصرف شیرهای کم چرب را داشته باشند. از طرفی دیگر ممکن است تحمل فرد به محصولات لبنی با اضافه کردن تدریجی آن به رژیم غذایی افزایش پیدا کند.

برای تغییر رژیم غذایی به منظور کم کردن علائم عدم تحمل لاکتوز می‌توان کارهای زیر را انجام داد:

کم کردن میزان مصرف محصولات لبنی: هر بار فقط ۱۱۸ میلی‌لیتر شیر بنوشید. با محدود کردن میزان مصرف احتمال کم‌تری وجود دارد تا مشکلات گوارشی رخ دهد.

مصرف شیر با وعده‌های غذایی: در هنگام مصرف دیگر غذاها شیر هم بنوشید. این کار فرآیند گوارش را کند کرده و علائم ناشی از عدم تحمل لاکتوز را کاهش خواهد داد.

امتحان کردن انواع مختلفی از فرآورده‌های لبنی: همه فرآورده‌های لبنی حاوی مقادیر یکسانی از لاکتوز نیستند. برای مثال پنیرهای سخت همچون پنیر سوئیسی و پنیر چدار مقدار کمی لاکتوز داشته و مصرف آن‌ها باعث بروز علائم خاصی در فرد نخواهد شد. بستنی و شیر حاوی بیش‌ترین مقدار لاکتوز هستند، اما چربی بالای موجود در بستنی معمولا باعث می‌شود که مصرف آن علائمی را در فرد ایجاد نکند. همچنین فرد احتمالا قادر به تحمل دیگر محصولات شیر، همچون ماست است. چرا که باکتری موجود در ماست آنزیمی را تولید می‌کند که باعث تجزیه لاکتوز می‌شود.

خریدن محصولات با لاکتوز کم و یا محصولات فاقد لاکتوز: این محصولات از اکثر سوپرمارکت‌ها قابل تهیه است

استفاده از قرص‌ها یا قطره‌های آنزیم لاکتاز

قرص‌ها یا قطره‌های لاکتاز که بدون نسخه از داروخانه‌ها قابل تهیه است می‌تواند به تجزیه محصولات لبنی کمک کند.

قبل از خوردن غذا می‌توان این قرص‌ها را مصرف کرد. قطره‌های لاکتاز را هم می‌توان به قوطی یا بطری شیر اضافه کرد. توجه کنید که این محصولات به همه‌ی افراد مبتلا به عدم تحمل لاکتوز کمک نخواهد کرد.

درمان‌های جایگزین

برای درمان عدم تحمل لاکتوز می‌توان درمان‌های جایگزین در نظر گرفت، در ادامه درباره‌ی آن صحبت خواهیم کرد.

پروبیوتیک

پروبیوتیک‌ها ارگانیسم‌های زنده‌ای درون روده هستند که به گوارش صحیح مواد غذایی کمک می‌کنند. پروبیوتیک‌ها همچنین به صورت فعال و زنده در برخی از ماست‌ها و یا مکمل‌ها به شکل کپسول وجود دارند. این‌ها گاهی برای درمان بیماری‌های گوارشی همچون اسهال و یا سندروم روده تحریک پذیر استفاده می‌شوند. همچنین به هضم لاکتوز هم کمک می‌کنند.

استفاده از این محصولات معمولا بی خطر است و در صورتی که دیگر روش‌ها موثر نباشند به راحتی می‌توان از این محصولات استفاده کرد.

آماده شدن برای ملاقات با پزشک
در صورت داشتن علائم و نشانه‌های عدم تحمل لاکتوز به پزشک عمومی مراجعه کنید.

کارهایی که باید بیمار انجام دهد
زمانی که برای گرفتن وقت با مطب دکتر تماس می‌گیرید، در مورد کارهایی که لازم است پیش از ویزیت انجام شود، سوال بپرسید.

برای آماده شدن جهت ویزیت پزشک لیست تهیه کنید:

* علائم و نشانه‌های خود، حتی اگر در ظاهر بی ارتباط به مشکل باشند را یادداشت کنید
* همه‌ی‌ داروها، ویتامین‌ها و مکمل‌های مصرفی و مقدار مصرف آن‌ها را با پزشک در میان بگذارید
* سوالات خود را یادداشت کنید

سوالاتی که در مورد عدم تحمل لاکتوز می‌توان با پزشک در میان گذاشت، عبارتند از:

آیا علاوه بر عدم تحمل لاکتوز عوامل دیگری باعث بروز علائم شده اند؟
چه آزمایش‌هایی باید انجام داد؟
راه‌های درمان کدام اند؟
آیا باید مصرف تمام فرآورده‌های لبنی را متوقف کرد؟
چگونه می‌توان از مقدار مصرف کافی کلسیم در رژیم غذایی مطمئن شد؟
آیا باید به متخصص و کارشناس تغذیه مراجعه کرد؟
من به بیماری دیگری هم مبتلا هستم، چگونه می‌توان این دو بیماری را در کنار هم به خوبی مدیریت کرد؟
از طریق کدام منابع چاپی و وب‌سایت‌ها می‌توان اطلاعات بیش‌تری در مورد این عارضه به دست اورد؟
در حال حاضر چه کاری باید انجام داد؟

به صورت روزانه مقدار مصرف و زمان مصرف فرآورده‌های لبنی همچون شیر، ماست، بستنی و مواد غذایی که به همراه آن‌ها مصرف می‌کنید را یادداشت کنید.

این کار به پزشک شما کمک می‌کند تا راحت‌تر تشخیص دهد که کدام ماده غذایی و چه مقدار از آن باعث بروز علائم می‌شود.

اگر احساس می‌کنید به عدم تحمل لاکتوز مبتلا هستید، چند روز مصرف محصولات لبنی را قطع کنید و ببینید که شدت علائم تغییر می‌کند یا خیر. این کار هم به پزشک کمک می‌کند تا تشخیص دهد که آیا علائم در روزهای قطع مصرف محصولات لبنی بهتر می‌شود یا خیر.

اثرات و کاربردهای لاکتوز

لاکتوز و دیابت
اگر به افراد دیابتی ۵۰ گرم گلوکز داده شود، ماکزیمم افزایش در قند خون ۱۴۶ میلی‌گرم در ۱۰۰ میلی لیتر می شود، در حالی که ۵۰ گرم لاکتوز فقط افزایشی معادل ۷۴ میلی‌گرم در ۱۰۰ میلی لیتر خون ایجاد می‌کند.

در مورد افزایش قند خون و نیاز به انسولین، لاکتوز نیز مثل گلوکز است، منتها با تأخیر بیشتر عمل می‌کند؛ بنابراین استفاده از لاکتوز در رژیم غذایی افراد دیابتی اشکالی به وجود نمی‌آورد. به نظر می‌رسد مصرف حدود ۵۰-۳۰ گرم لاکتوز در طول روز قابل قبول باشد.

افراد مبتلا به دیابت می‌توانند با مصرف شیر از لاکتوز و همچنین پروتئین شیر با ارزش بیولوژیکی بالا بهره‌مند شوند.

اثر لاکتوز بر جذب کلسیم
مکانیسم‌های احتمالی متعددی برای جذب کلسیم بیان شده است برای نمونه جذب کلسیم به مقدار قابل ملاحظه‌ای در اثر گنجاندن لاکتوز در رژیم غذایی، بهبود می‌یابد. به نظر می‌رسد که این اثر لاکتوز به محصول متابولیسم حاصل از آن یعنی اسید لاکتیک مربوط باشد که در اثر فعالیت میکروارگانیسم‌ها در روده تولید می‌شود و به همین دلیل محصولات شیر اسیدی شده جذب کلسیم را افزایش می‌دهند.

توضیح مناسبی که برای بهبود جذب کلسیم توسط لاکتوز وجود دارد این است که اسید تولید شده در روده حلالیت نمک‌های کلسیم را افزایش داده و بنابراین کلسیم بیشتری را برای جذب در دسترس قرار می‌دهد. مقداری از این اثر نیز ممکن است ناشی از توانایی لاکتوز در تشکیل کمپلکس‌های محلول با کلسیم باشد، بعلاوه امکان دارد لاکتوز انتقال کلسیم را در مخاط روده تسهیل کند.

در آزمایش بر روی حیوانات آزمایشگاهی، که به منظور مقایسه رژیم حاوی لاکتوز با رژیمی که حاوی همان مقدار گلوکز بود، مشاهده شد که رژیم حاوی لاکتوز، جذب کلسیم، منیزیم، فسفر و سایر عناصر جزئی ضروری را افزایش داده است.

نتیجه آن کاهش علائم کمبود کلسیم، کاهش از دست‌ دادن کلسیم از استخوان‌ها و افزایش غلظت کلسیم خون بود. در این بررسی‌ها هم چنین مشخص شد که سرعت جذب کلسیم به وسیله بافت استخوانی افزایش یافته و به حجم و استحکام توده استخوانی نیز افزوده می‌شود.

از این جهت لاکتوز شرایط خوبی را برای جذب بهینه و بهره ‌برداری از حداکثر مقدار کلسیم شیر فراهم می‌کند. به واسطه ارتباط بین لاکتوز، اسیدلاکتیک و کلسیم، برخی محققان تغذیه فرآورده اسیدی کلسیم ‌داری را که از آب‌پنیر تهیه می‌شود برای تغذیه کودکان، زنان باردار و افراد مسن پیشنهاد نموده‌اند. این فرآورده در کشورهای اروپایی به طور تجاری به بازار عرضه می‌شود.

اثر لاکتوز بر فلور روده‌ای
لاکتوز در معده هیدرولیز نمی‌شود و به طور عمده در مقایسه با ساکارز و مالتوز کمتر قابل هیدرولیز است. مقدار بسیار کمی از لاکتوز در بخش بالایی روده کوچک جذب می‌شود و میزان جذب آن به مقدار قابل ملاحظه‌ای کمتر از گلوکز و گالاکتوز است؛ بنابراین به داخل بخش بعدی روده انتقال یافته و توسط آنزیم لاکتاز موجود در سلول‌های اپیتلیال غشای مخاطی به گلوکز و گالاکتوز شکسته می‌شود، که قندهای به دست آمده محیط مناسبی برای فلور روده‌ای هستند.

اسید لاکتیک تولید شده به وسیله تجزیه این قندها شرایط اسیدی مناسبی را در روده فراهم می‌کند که مانع رشد میکروب‌های قلیادوست که به طور عمده میکروارگانیسم‌های پروتئولیتیک و فاسد کننده (Putrifying) هستند، می‌شود و به تدریج فلور اسیددوست‌ها (اسیدوفیل) را جایگزین آن‌ها می‌کند.

آزمایش‌های انجام یافته بر روی حیواناتی که با لاکتوز تغذیه شده بودند، نشان داد که فلور هوازی عادی پس از ۱۲-۱۰ روز دوره سازگاری، با فلور غیرهوازی بیفیدوس جایگزین می‌شود و تعداد شبه باکتری‌ها (Bacteroides) نیز کاهش می‌یابد.

تغییر pH مدفوع
در مقایسه لاکتوز با گلوکز و گالاکتوز نیز مشخص شد که لاکتوز تفاوت آشکاری در pH مدفوع ایجاد می‌کند. موارد بالا در هنگام استفاده از لاکتولوز خیلی بیشتر است.

لاکتولوز توسط لاکتاز هیدرولیز نمی‌شود، بنابراین به سختی جذب شده و زمانی که به بخش‌های پایین‌تر روده می‌رسد، به عنوان منبع انرژی و فاکتور رشد توسط لاکتوباسیلوس بیفیدوس و اسیدوفیلوس تجزیه شده و این امر سبب ایجاد محیط اسیدی می‌شود که در نتیجه آن از رشد باکتری‌های حساس به اسید به ویژه ارگانیسم‌های فاسدکننده جلوگیری می‌شود. مصرف لاکتولوز توسط بیماران، pH مدفوع آنان را کمی کاهش می‌دهد.

سایر اثرات لاکتوز
از آن جا که لاکتوز نسبتا آهسته جذب می‌شود، اثر ملینی ملایمی دارد، این حالت در مقادیر درمانی بالاتر یا زمانی که لاکتولوز تولید شده‌ باشد، بیشتر بروز می‌کند. اثر ملینی توسط کاهش pH قابل توضیح است که به نوبه خود، حرکات دودی روده ها را افزایش می‌دهد.

بررسی ها نشان داده گالاکتوز که نیمی از لاکتوز را تشکیل می‌دهد، به طور مستقیم برای تولید موکوپلی‌‌ساکاریدهای غشای درونی عروق مورد استفاده قرار می‌گیرد و از این رو در بازسازی سریع بافت غشای عروق شرکت می‌کند، بنابراین ممکن است بروز تصلب شرایین را به تاخیر اندازد.

تنظیم وزن
بعلاوه چون گالاکتوز به سرعت افزایش قابل ملاحظه و پایداری در میزان قند خون بوجود می‌آورد، غذاهای حاوی گالاکتوز و مخصوصا فرآورده‌های شیری برای رژیم لاغری و هم چنین برای رژیم‌های افزایش وزن مناسب هستند؛ زیرا آن ها مزاحمتی برای تعادل گلوکز در خون ایجاد نمی‌کنند.

گلوکز و گالاکتوز که محصولات حاصل از هیدرولیز لاکتوز هستند، سریعا از روده جذب خون می‌شوند؛ در حالی که اغلب هگزوزها و پنتوزها در نتیجه انتشار (دیفوزیون) به خون انتقال می‌یابند. ازآن جا که لاکتوز خیلی کندتر از ساکارز جذب می‌شود، انرژی را برای مدت طولانی‌تری ذخیره و تأمین می‌کند. تأثیر لاکتوز بر استفاده بدن از نیتروژن به این صورت بیان شده که اگر مقدار لاکتوز در رژیم غذایی افزایش یابد، ممکن است با کاهش سرعت هضم باعث افزایش جذب مواد مغذی به ویژه اسیدهای آمینه شود.

کمک به درمان ورم کبدی
مصرف لاکتوز برای بیمارانی که مبتلا به ورم حاد کبدی هستند مفید است. این مسئله نشان‌دهنده یکی دیگر از مصارف رژیمی لاکتوز است. ساختار ویژه لاکتوز به عنوان قند شیر باعث خرابی دندان نشده و جرم دندان تولید نمی کند؛ اما اسیدهای آلی به دست آمده از تجزیه سایر قندها به مینای دندان حمله کرده و کلسیم آن را تجزیه می نمایند(Decalcified).

در رابطه با متابولیسم چربی‌ها نیز به نظر می‌رسد لاکتوز مانع کاهش چربی کبد شده و از تشکیل سنگ‌های صفراوی جلوگیری می‌کند.

نقش لاکتوز در تغذیه نوزاد

موجود در شیر مادر اولین کربوهیدراتی است که به وسیله انسان و تمام پستانداران مصرف می‌شود. نوزادی که به طور کامل با شیر مادر تغذیه می‌شود، در ۶ ماهه اول زندگی روزانه ۱۴-۱۰ گرم لاکتوز و در۶ ماهه دوم ۹-۸ گرم لاکتوز برحسب کیلوگرم وزن بدن دریافت می‌دارد.

پیشنهاد شده ۵۸-۵۴ درصد کالری مورد نیاز بدن از طریق کربوهیدرات‌ها تأمین شود؛ بنابراین کربوهیدرات دریافتی در ۶ ماهه اول باید ۱۵-۱۰ گرم و در ۶ ماهه دوم ۱۳-۱۰ گرم بر حسب کیلوگرم وزن بدن در روز باشد.

از آن جا که محتوای لاکتوز شیر مادر در مقایسه با شیر گاو بیشتر است، باید مقدار لاکتوز شیرسازگار شده(Adapted milk) تاحد ۸-۷ درصد افزایش داده شود. میزان مناسب لاکتوز برای تامین کربوهیدرات مورد نیاز کودک ۱۲-۸ گرم در لیتر است. سایر کربوهیدرات‌ها مثل ساکارز، گلوکز، فروکتوز، مالتوز یا نشاسته نیز گاهی اوقات اضافه می شوند.

غنی‌سازی غذای کودک بهتر است با لاکتوز انجام شود، زیرا کربوهیدرات طبیعی رژیم غذایی کودک است. لاکتوز به جز در شیر، به شکل دیگری در طبیعت وجود ندارد.

منبع:
سایت دکتردکتر
سایت هراز
سایت شفاجو