بیماری عدم تحمل لاکتوز چیست؟

افراد مبتلا به عدم تحمل لاکتوز (lactose intolerance) قادر به هضم کامل قند شیر یا لاکتوز نیستند. در نتیجه، آن‌ها بعد از غذا خوردن یا آشامیدن فرآورده‌های لبنی دچار اسهال، گاز و نفخ می‌شوند. عدم تحمل لاکتوز که گاهی عدم جذب لاکتوز (lactose malabsorption) نامیده می‌شود، معمولاً بی خطر است اما گاهی علائم آن ناخوشایند و آزار دهنده خواهد بود.

تولید مقدار کم آنزیم لاکتاز در روده کوچک معمولاً مسئول بروز عدم تحمل لاکتوز است. از طرفی دیگر گاهی فرد با مقدار کمی آنزیم لاکتاز هم قادر است تا فرآورده‌های لبنی را هضم کند. اما اگر سطح آنزیم لاکتاز بسیار ناچیز باشد، فرد بعد از خوردن و آشامیدن فرآورده‌های لبنی علائم عدم تحمل لاکتوز را نشان خواهد داد.1

انواع عدم تحمل لاکتوز

عدم تحمل لاکتوز سه نوع دارد و در هر نوع عوامل متفاوت و مختلفی باعث بروز عدم تحمل لاکتوز خواهد شد.

عدم تحمل لاکتوز اولیه

افراد مبتلا به عدم تحمل لاکتوز اولیه، که شایع‌ترین نوع این عارضه هم به شمار می‌رود، در آغاز زندگی مقدار کافی و مناسبی از لاکتاز را تولید می‌کنند. نوزادان که همه‌ی مواد مغذی مورد نیاز خود را از شیر می‌گیرند به لاکتاز نیاز دارند.

زمانی که کودکان شیر ماده را با مواد غذایی دیگر جایگزین می‌کنند، مقدار لاکتاز تولید شده به صورت طبیعی پایین‌تر می‌رود. این مقدار هنوز به حد کافی و مورد نیاز برای گوارش مواد لبنی مصرفی فرد بزرگسال است‌. در عدم تحمل لاکتوز اولیه اما مقدار لاکتاز تولید شده در بزرگسالی به حد زیادی کاهش می‌یابد و بنابراین گوارش مواد لبنی به سختی ممکن خواهد بود.

عدم تحمل لاکتوز ثانویه

این نوع از عدم تحمل لاکتوز زمانی رخ می‌دهد که تولید لاکتاز در روده کوچک بعد از بیماری، آسیب و یا جراحی کاهش پیدا کند. بیماری‌هایی که در بروز عدم تحمل لاکتوز ثانویه نقش دارند، عبارتند از:

عفونت‌ها

بیماری سلیاک

رشد بیش از حد باکتریایی

بیماری کرون

درمان بیماری‌های زمینه‌ای ممکن است باعث بازیابی سطح لاکتاز و بهبود علائم و نشانه‌ها شود‌. با این همه این فرایند ممکن است زمان بر بوده و به سرعت رخ ندهد.

عدم تحمل لاکتوز مادرزادی و یا تکاملی

این نوع از عدم تحمل لاکتوز بسیار نادر است‌. اما نوزادانی که با عدم تحمل لاکتوز به دنیا می آیند دچار فقدان لاکتاز هستند. این عارضه به صورت ژنتیکی و طبق الگویی به نام اتوزوم غالب (autosomal recessive) منتقل می‌شود. به عبارتی دیگر هم پدر و هم مادر باید یک گونه ژن را به فرزند منتقل کنند تا فرزند مبتلا شود‌. نوزادان نارس هم به دلیل ناکافی بودن سطح لاکتاز می‌توانند به عدم تحمل لاکتوز مبتلا شوند.¹

چه کسی عدم تحمل لاکتوز پیدا می کند؟

عدم تحمل لاکتوز ممکن است به هر یک از دلایل زیر در افراد ایجاد شود:

زمینه نژادی

مردم آسیا ، آفریقا ،بومی آمریکا و نژاد اسپانیایی ، بیشتر در سنین جوانی به عدم تحمل لاکتوز مبتلا می شوند.

سایر مشکلات دستگاه هاضمه

مانند التهاب قسمت فوقانی روده کوچک ، بیماری سلیاک یا بیماری کرون ، باعث کاهش مقادیر آنزیم لاکتاز می شوند.

داروها

قطعا آنتی بیوتیک ها با تداخل در تولید آنزیم لاکتاز توسط روده ، می توانند به شکل موقت عدم تحمل لاکتوز را تشدید کنند.

عفونت ها

بعد از یک دوره اسهال عفونی ، بعضی بچه ها دچار عدم تحمل لاکتوز موقت می شوند که بعد از چند روز یا چند هفته بهبود می یابد.

سن

وقتی سن انسان افزایش پیدا می کند، بدن تولید آنزیم لاکتاز را متوقف می کند و اکثر افراد با افزایش سن دچار عدم تحمل لاکتوز می شوند.4

تشخیص بیماری عدم تحمل لاکتوز

روش های مختلفی برای تشخیص عدم هضم لاکتوز و عدم تحمل آن وجود دارد. تست فعالیت لاکتاز در بیوپسی مخاطی از دوازدهه به عنوان مرجع استاندارد برای کمبود لاکتاز اولیه و ثانویه محسوب می شود. با این حال، محدودیت ها عبارتند از بیان همگن لاکتاز و تهاجمی بودن آزمون است. تست های ژنتیکی ممکن است برای شناسایی لاکتاز پایدار در برخی از جمعیت اروپا مفید باشد زیرا آلل T-13910 مربوط به لاکتاز پایدار در ~ 86-98٪ درصد جمعیت اروپایی است.

تست های ژنتیک آینده به احتمال زیاد یک طیف وسیعی از پلی مورفیسم های ژنتیکی را پوشش خواهند داد که به طور بالقوه این محدودیت را از بین می برد. محدودیت بیشتر هر دو نمونه بیوپسی و آزمایش ژنتیکی این است که هیچ ارزیابی از علائم انجام نشده است. این امر بر روی اهمیت بالینی این تحقیقات تأثیر می گذارد، زیرا همانگونه که در بالا ذکر شد، فقط یک درصد از بیماران با کمبود لاکتاز علائم شکمی را پس از مصرف لاکتوز ایجاد می کنند.

برای تشخیص عدم هضم لاکتوز، آزمایش مستقیم بیوشیمیایی فعالیت لاکتاز از یک نمونه ژژونوم بود. این آزمایش با یک واکنش گلوکز اکسیداز انجام می شود که گلوکز آزاد شده از لاکتوز را با مقدار کات آف U / g 10 پروتئین تشخیص می داد. با توجه به تهاجمی بودن بیوپسی ژژونوم، این روش توسط بیوپسی اندو سکوپیک دئودنوم جایگزین شده است. فعالیت متوسط فعالیت لاکتاز در دئودنوم در مقایسه با ژژونوم حدود 40٪ پایین تر بود، اما آزمایش سریع لاکتاز در نمونه های گرفته شده از دئودنوم به طور مؤثر بیماران مبتلا به هیپولاکتازیا را با حساسیت 95٪ و ویژگی 100٪ شناسایی میکرد.

آزمایش تنفس لاکتوز بر پایه تخمیر لاکتوز هضم نشده توسط فلور روده و تولید هیدروژن، دی اکسید کربن و متان که از طریق ریه ها جذب و از بین می رود، انجام می شود اما این گازها باعث نفخ، درد شکم و اسهال می شود. علیرغم استفاده گسترده از آن، قابلیت اطمینان این آزمایش بستگی به فعالیت فلور باکتری دارد. در صورت استفاده از آنتی بیوتیک در طی یک ماه از زمان آزمایش، ،و یا در صورتی که pH کولون به اندازه کافی اسیدی باشد تا فعالیت باکتری را مهار کند، ممکن است نتیجه منفی کاذب باشد.³

علائم حساسیت به لاکتوز چیست؟

موارد زیر شایع‌ترین علائم عدم تحمل لاکتوز است. اگرچه ممکن است علائم هر فرد با فرد دیگر متفاوت باشد. علائم متداول عدم تحمل لاکتوز که حدود 30 دقیقه تا 2 ساعت پس از صرف غذای حاوی لاکتوز ظاهر می‌شود به صورت زیر است:

تهوع

دل درد

نفخ

احساس باد شکم

اسهال

شدت علائم بسته به میزان لاکتوز مصرف شده و میزان عدم تحمل لاکتوز متغیر است.

علائم عدم تحمل لاکتوز ممکن است مشابه مشکلات پزشکی دیگری به نظر برسد. بنابراین برای تشخیص درست حتما باید کودک تحت نظر پزشک باشد.²

درمان عدم تحمل لاکتوز

در افرادی که به دلیل ابتلا به بیماری‌های زمینه‌ای به عدم تحمل لاکتوز مبتلا هستند، درمان بیماری زمینه‌ای به بازیابی توان بدن برای هضم لاکتوز کمک خواهد کرد ولی این فرایند ممکن است ماه‌ها طول بکشد. اگر فرد به دلایل دیگری به این بیماری مبتلا شده باشد، با اجرا کردن رژیم غذایی کم لاکتوز تا حدود زیادی می‌تواند از احساس بد ناشی از این عارضه رها شود.

برای کم کردن مقدار لاکتوز در رژیم غذایی:

محدود کردن شیر و دیگر فرآورده‌های لبنی

وارد کردن مقدار کمی از فرآورده‌های لبنی در وعده‌های غذایی معمول

خوردن و آشامیدن بستنی و شیر کم لاکتوز

اضافه کردن پودر و یا عصاره‌ی آنزیم لاکتوز به شیر برای تجزیه‌ی لاکتوز.1

چند نکته درباره عدم تحمل لاکتوز

از شیرهای بدون لاکتوز یا با لاکتوز کاهش یافته استفاده کنید.

استفاده از مکمل های حاوی آنزیم لاکتاز مانند(لاکتید)، دقیقا قبل از وعده غذایی ، که می تواند به صورت قطره یا قرص باشد و حتی به شیر افزوده شود.

هنگامی که شما شیر یا فراورده های حاوی لاکتوز را می خورید، همزمان از ماده غذایی بدون لاکتوز برای کاهش سرعت هضم ، نیز استفاده کنید. (بطور مثال اگر می خواهید میلک شیک بخورید همراه با فراورده بدون لاکتوز مثل یک ساندویچ میل کنید)

نوشیدنی های غنی شده با کلسیم استفاده کنید.

از انواع غذاهای غیر لبنی پر از کلسیم استفاده کنید، مانند ، بروکلی ، حبوبات یا شیر سویا. از پنیرهای حجیم مانند پنیر چدار ، که میزان لاکتوز کمتری دارند استفاده نمایید.

ماست های که حاوی عناصر فعال هستند هضم راحت تری دارند و علائم عدم تحمل لاکتوز را کمتر ایجاد می کنند.⁴

منبع
1.www.drdr.ir
2.www.resaa.net
3.www.erythron-lab.com
4.www.drfarnazmohamedi.com